‘Hamilton’: ένα αμερικάνικο φαινόμενο

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να αποχωρήσεις.

Αν είσαι ο David Bowie ή ο Andy Kaufman, αναγκάζεις τον αναπάντεχο θάνατό σου να αποτελέσει κομμάτι του έργου της ζωής σου, αφήνοντας το κοινό να αναλύει εμμονικά ένα τελευταίο άλμπουμ ή μια τελευταία φάρσα σου. Αν είσαι ο George Harrison, καταγράφεις με απλότητα στο ημερολόγιό σου ιστορικές λέξεις (όπως η φράση «έφυγα από τους Beatles») ανάμεσα σε σημειώσεις για το πού έκανες πρόβα το πρωί και πού έφαγες fish and chips το βράδυ. Αν είσαι ο Kobe Bryant, χτίζεις το μύθο σου ως το τελευταίο λεπτό στο παρκέ και το αποχαιρετάς έχοντας σκοράρει 60 πόντους.

Αν είσαι ο Lin-Manuel Miranda, δημιουργός και πρωταγωνιστής του ‘Hamilton’, κάνεις μόνο μια βουρκωμένη υπόκλιση στη σκηνή του Richard Rodgers Theatre στην Νέα Υόρκη ενώ η ορχήστρα παίζει το μουσικό θέμα της αγαπημένης σου σειράς ‘The West Wing’ και σε χειροκροτούν όρθιοι διάσημοι από την Jennifer Lopez ως τον Aaron Paul, και αφήνεις την Ιστορία να αναλάβει τα υπόλοιπα.

Και η Ιστορία θα φερθεί θαυμάσια στο ‘Hamilton’.

***

Το θεατρικό χιπ χοπ μιούζικαλ με θέμα τη ζωή ενός από τους λιγότερο γνωστούς Εθνοπατέρες των Η.Π.Α. και αρχιτέκτονα του οικονομικού συστήματος της χώρας, του Αλεξάντερ Χάμιλτον, αποτελεί το πιο περιζήτητο θέαμα στο Μπρόντγουεϊ τον τελευταίο χρόνο, με τα εισιτήρια να έχουν εξαφανιστεί και να πωλούνται στη μαύρη αγορά έναντι εξωφρενικών ποσών που ξεκινούν από τα 600 και φτάνουν μέχρι τα 4,000 δολάρια ανά παράσταση. Ήταν υποψήφιο για τον αριθμό-ρεκόρ των 16 βραβείων Tony, από τα οποία κέρδισε τα 11 τον περασμένο Ιούνιο, έχοντας προηγουμένως κερδίσει το Grammy για το καλύτερο Musical Theatre Album και το φετινό Πούλιτζερ για Δράμα (είναι μόλις το ένατο μιούζικαλ που το καταφέρνει σε ολόκληρη την ιστορία του θεσμού) – χωρίς να υπολογίζονται τα υπόλοιπα 27 (!) θεατρικά βραβεία που κέρδισε το 2015, προτού καν μεταφερθεί στο Μπρόντγουεϊ.

Κάθε βράδυ από τον περσινό Αύγουστο μέχρι σήμερα, εκατοντάδες προσωπικότητες από την Natalie Portman και την Beyonce μέχρι την Michiko Kakutani και τον John Kerry έχουν παρακολουθήσει την παράσταση και έχουν φωτογραφηθεί με τους πρωταγωνιστές της, με κάποιους διάσημους να επιδεικνύουν επίπεδα εμμονής που συνήθως επιφυλάσσουν οι κοινοί θνητοί για εκείνους: η Rosie O’ Donnell έχει δει το ‘Hamilton’ τουλάχιστον 13 φορές και το ζεύγος Obama δύο, με την Πρώτη Κυρία να το ανακηρύσσει «το καλύτερο πράγμα που έχει γίνει ποτέ σε οποιαδήποτε μορφή Τέχνης». Ακόμα και ο πάντα αινιγματικός Prince, λίγους μήνες πριν το θάνατό του, είχε τουιτάρει τον απεριόριστο θαυμασμό του.

Ουρές σχηματίζονται έξω από το Richard Rodgers Theatre σε κάθε κλήρωση φτηνών εισιτηρίων για την παράσταση της ίδιας μέρας, αλλά ακόμα και αυτή η ταλαιπωρία μετατρέπεται σε γιορτή (και στη συνέχεια σε viral υλικό στο YouTube με τίτλο #Ham4Ham), με τους συντελεστές να εμφανίζονται με ή χωρίς special guests κάποια πρωινά και να ψυχαγωγούν το κοινό που περιμένει στημένο για ώρες, ερμηνεύοντας επί τόπου τραγούδια από το έργο ή διασκευάζοντας κλασικά κομμάτια άλλων μιούζικαλ.

Το σύνηθες pitch για το ‘Hamilton’ είναι «ένα μιούζικαλ για τους ανθρώπους που δεν τους αρέσουν τα μιούζικαλ» – κάπως αμυντικό στην προσπάθειά του να δικαιολογήσει ένα τόσο λατρεμένο από τη μισή μερίδα του κοινού είδος τέχνης στην άλλη μισή που το απορρίπτει στο όνομα κάποιου «ρεαλισμού», αλλά η αλήθεια είναι ότι αν υπάρχει ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα τον 21ο αιώνα που να τιμά με τόση αφοσίωση, γνώση και ευφυία τη μουσική και την ιστορία της, αυτό είναι το έργο του Lin-Manuel Miranda.

“Στον 21ο αιώνα, ο Αλεξάντερ Χάμιλτον, περίπου 200 χρόνια μετά το θάνατό του, στέκεται επάξια στο πλευρό του Τόνι Σοπράνο, του Ντάνιελ Πλέινβιου, του Όσκαρ Γουάο καθώς υψώνουν έναν καθρέφτη μπροστά σε ολόκληρη την Αμερική.”

Ο 36χρονος συνθέτης, στιχουργός, λιμπρετίστας, ερμηνευτής (σε αυτό το σημείο η επιπρόσθετη ιδιότητά του ως ηθοποιού τον καθιστά κάτι σαν σπάνιο μονόκερο στο χώρο) είχε την ιδέα για το ‘Hamilton’ πριν από 8 χρόνια, όταν διάβασε την ογκώδη βιογραφία του ορφανού μετανάστη που έγινε ο πρώτος Υπουργός Οικονομικών της νεοσύστατης Αμερικής κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών του διακοπών. Ένα ανορθόδοξο beach read οδήγησε σε μια ακόμα πιο ανορθόδοξη έμπνευση: ο Miranda φαντάστηκε την ιστορία ενός εύγλωττου, πολυγραφότατου, χαρισματικού με τις λέξεις αλλά και αντιφατικού ανθρώπου όπως ο Χάμιλτον ως συγγενική με τη χιπ χοπ αφήγηση (το κατεξοχήν μουσικό είδος που βασίζεται πρωτίστως στη δύναμη του λόγου) και απέδιδε στις ιστορικές μορφές-κλειδιά του βιβλίου τα χαρακτηριστικά και το ύφος συγκεκριμένων μουσικών. Για παράδειγμα, στο μυαλό του, ο Τζορτζ Ουάσινγκτον, αξιοσέβαστος αλλά αγχωμένος για τη διατήρηση της κληρονομιάς του, ήταν μια μίξη του John Legend και του Common, ενώ ο Τόμας Τζέφερσον, εκπρόσωπος της προηγούμενης γενιάς που δυσκολεύεται να ασπαστεί τις θεωρίες του Χάμιλτον, ήταν ο Gil Scott Heron – “η τζαζ που οδηγεί στο χιπ χοπ”, όπως έχει δηλώσει ο ίδιος.

Φανατικός θαυμαστής των σταρ της χιπ χοπ των αρχών της δεκαετίας του ’90 όπως ο Notorious B.I.G., o Dr. Dre, ο DMX και οι Wu-Tang Clan και θιασώτης της άποψης ότι μας ακολουθεί και μας καθορίζει για πάντα η μουσική που ακούμε στην εφηβεία μας, ο Miranda προσάρμοσε τους κανόνες του χιπ χοπ σε αληθινά ιστορικά γεγονότα, μετατρέποντας μια άγνωστη (και για τους αλλεργικούς στην Ιστορία ίσως και ανιαρή) πτυχή της γέννησης του αμερικάνικου έθνους σε ένα συναρπαστικό, επίκαιρο –με τις θεματικές του για τις φυλετικές σχέσεις και την αξία των μεταναστών– θέαμα. Έτσι, στο ‘Hamilton’ τα υπουργικά συμβούλια του 1776 έχουν μεταμορφωθεί σε rap battles μεταξύ των κεντρικών πολιτικών αντιπάλων, σημαντικές ιστορικές φιγούρες ενσαρκώνονται από μαύρους ηθοποιούς και οι ραπ επιρροές είναι τόσο πολυάριθμες που αποτελούν ταυτόχρονα πρόκληση για τους γνώστες και σχολή για όσους επιχειρούν να τις ανακαλύψουν για πρώτη φορά.

Η ιδιοφυία των συνθέσεων του ‘Hamilton’, όμως, έγκειται στη δημιουργική συνύπαρξη αυτών των αναφορών με το κλασικό ύφος των μιούζικαλ – ένα τιτάνιο επίτευγμα από όλες τις απόψεις, πλήρως επιτυχημένο εμπορικά (το original cast recording της παράστασης έφτασε στο #1 του rap chart του Billboard και πρόσφατα έγινε πλατινένιο σε πωλήσεις) και καλλιτεχνικά, αφού στην υπηρεσία του προσωπικού οράματος του Lin-Manuel Miranda τίθενται με την ίδια ευρηματικότητα οι Beastie Boys και η ‘Μελωδία της Ευτυχίας’, ο Ja Rule και οι Decemberists, ο Eminem και οι Gilbert & Sullivan.

Στο τραγούδι ‘My Shot‘, την εντυπωσιακή πρώτη επίδειξη της προφορικής δεξιοτεχνίας του Χάμιλτον που ο Miranda χρειάστηκε έναν ολόκληρο χρόνο για να γράψει, ο συλλαβισμός του ονόματος του Χάμιλτον αντηχεί ένα παρόμοιο σημείο του ‘Going Back To Cali‘ του Notorious B.I.G. Το ‘Helpless‘, ό,τι κοντινότερο υπάρχει σε ερωτικό τραγούδι μέσα στο έργο, μοιράζεται το ίδιο DNA με το ‘Countdown‘ της Beyonce (“ένα από τα καλύτερα τραγούδια που έχουν γραφτεί ποτέ”, σύμφωνα με τον Miranda.) Το ‘You’ll Be Back‘, που ερμηνεύεται από το βρετανό μονάρχη King George, βασίζεται εσκεμμένα στο στυλ των Beatles (υπήρχε περίπτωση να μην τρυπώσουν ακόμα κι εδώ οι Beatles; Δεν υπήρχε.) Το ‘Ten Duel Commandments‘ παραπέμπει στο ‘Ten Crack Commandments‘, επίσης του Notorious B.I.G. Ο εντοπισμός όλων των μουσικών αναφορών στο ‘Hamilton’ μπορεί να είναι ένα πολύ διασκεδαστικό παιχνίδι, ειδικά αφού ο Miranda είναι πολύ καλός μαθητής της παράδοσης του θεατρικού μιούζικαλ, γεγονός που συμβάλλει στην αμεσότητα και τη radio-friendly φύση πολλών από τα κομμάτια της παράστασης (το ‘The Schuyler Sisters‘ και το ‘Wait For It‘ δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τις mainstream επιτυχίες που συναντά κανείς στα charts.) Αρκεί μόνο το εναρκτήριο και γνωστότερο νούμερο από το μιούζικαλ, το ‘Alexander Hamilton’, για να δώσει το στίγμα του τι θα ακολουθήσει τις επόμενες 2,5 ώρες: μέσα σε 4 λεπτά, το τραγούδι αφηγείται τη ζωή του Χάμιλτον και προοικονομεί το τέλος του, ενώ ταυτόχρονα συστήνει ευφυώς τους βασικούς χαρακτήρες και τα arcs τους μέσα στο έργο.

Αυτό το κομμάτι είχε ερμηνεύσει σε μια πρωτόλεια μορφή ο Lin-Manuel Miranda το 2009 στη βραδιά ποίησης στο Λευκό Οίκο, παρουσία του Προέδρου Obama και της συζύγου του, Michelle. Το ‘Hamilton’ βρισκόταν στα πρώτα στάδια της δημιουργίας του, αλλά ο Miranda είχε ήδη αρχίσει να γίνεται γνωστός χάρη στο ‘In The Heights’, το ημι-αυτοβιογραφικό πρώτο του μιούζικαλ με θέμα τη ζωή σε μια φτωχογειτονιά Πορτορικάνων στο βόρειο Μανχάταν, ένα ζωηρό λάτιν-ραπ υβρίδιο που κέρδισε 4 βραβεία Tony το 2008.

Γιος μεταναστών από το Πουέρτο Ρίκο στην Νέα Υόρκη, ο Miranda αποφοίτησε από το Wesleyan College (φυτώριο πολλών ταλέντων, με σπουδαιότερα τον Joss Whedon και τον Matthew Weiner) έχοντας γράψει ένα θεατρικό κάθε χρόνο, με την εργασιομανία του να ωθείται εν μέρει από τη συνειδητοποίηση της οικονομικής θυσίας των γονιών του προκειμένου να μορφωθεί. Ένα από αυτά τα θεατρικά ήταν και το ‘In The Heights’, σε συνεργασία με το σκηνοθέτη Thomas Kail, τον ενορχηστρωτή Alex Lacamoire και το χορογράφο Andy Blankenbuehler, την ίδια dream team με το ‘Hamilton’. Στο κολέγιο ίδρυσε και το freestyle γκρουπ του, Freestyle Love Supreme. Αποδίδει στους γονείς του την αγάπη του για τη μουσική και τα μιούζικαλ – αυτό το βίντεο αρκεί για να καταλάβει κανείς τι είδους άνθρωποι τον μεγάλωσαν (στο βίντεο εμφανίζεται και η σύζυγός του, Vanessa Nadal, με την οποία έχει ένα μικρό γιο). Απέκτησε περιφερειακή σχέση και με την πολιτική λόγω του πατέρα του, που ήταν σύμβουλος του πρώην δημάρχου της Ν. Υόρκης Ed Koch, ενώ το 2006 κατέληξε να γράφει το jingle για διαφημιστικό της ατυχούς κατά τα άλλα καμπάνιας του Eliot Spitzer.

Επέστρεψε στον Λευκό Οίκο πριν λίγους μήνες, καταξιωμένος και διάσημος πλέον, μαζί με το υπόλοιπο καστ του έργου, για να ηγηθεί μιας σειράς εκπαιδευτικών δράσεων εμπνευσμένων από τον Αλεξάντερ Χάμιλτον με ντόπιους μαθητές, να τραγουδήσει τα ορόσημα του έργου και να κάνει freestyle με λέξεις που του υποδείκνυε ο ίδιος ο Obama, στο πρώτο από τα viral videos που ξεπέρασαν τα σύνορα της χώρας του και τον έφεραν μέχρι και στα δικά μας τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων. Το δεύτερο ήταν, βεβαίως, ο ευχαριστήριος λόγος του στην απονομή των Tony τον περασμένο Ιούνιο, λίγες ώρες μετά τη δολοφονική επίθεση στο γκέι κλαμπ Pulse στο Ορλάντο. Το αυτοσχέδιο ποίημα του ‘Love Is Love‘ μοιράστηκε και αναπαρήχθη με ιλιγγιώδεις ρυθμούς παγκοσμίως, έγινε sample στη συνεργασία του με την Jennifer Lopez στο πρόσφατο φιλανθρωπικό της single ‘Love Make The World Go Round’, έγινε μέχρι και μπλουζάκι, χρησίμευσε ως άμεσο σύνθημα ανθρώπων που αναζητούσαν θάρρος και παρηγοριά στη σκιά της τραγωδίας αλλά δεν έβρισκαν τα σωστά λόγια.

Αν εκείνες οι λίγες λέξεις που γράφτηκαν πρόχειρα σε ένα κομμάτι χαρτί είχαν τη δύναμη να εμπνεύσουν τόσο πολύ κόσμο σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, τότε τι μπορεί να συμβαίνει με τις 20,520 λέξεις που συνθέτουν το ‘Hamilton’; Ο πρωτοφανής θρίαμβός του δεν μετριέται πλέον μόνο σε εισπράξεις, βραβεία και celebrity θεατές, αλλά και από την επίδραση και διείσδυσή του σε βασικές πτυχές της κοινωνίας με ένα τρόπο που μόνο η Τέχνη μπορεί να πετύχει: τα ‘Σαγόνια του Καρχαρία’ έβαλαν προσωρινό φρένο στα «μπάνια του λαού», το ‘Nevermind’ έκανε cool όλους τους loners του πλανήτη, το ‘The Wire’ πρότεινε μέχρι και λύσεις σε μια κοινωνία που νοσεί από τη διαφθορά, οι Spice Girls προήγαγαν το girl power 20 χρόνια πριν το μήνυμα γίνει επιτακτική πολιτικοκοινωνική ανάγκη κ.ο.κ. Στον 21ο αιώνα, ο Αλεξάντερ Χάμιλτον, περίπου 200 χρόνια μετά το θάνατό του, στέκεται επάξια στο πλευρό του Τόνι Σοπράνο, του Ντάνιελ Πλέινβιου, του Όσκαρ Γουάο καθώς υψώνουν έναν καθρέφτη μπροστά σε ολόκληρη την Αμερική.

“Στην υπηρεσία του προσωπικού οράματος του Lin-Manuel Miranda τίθενται με την ίδια ευρηματικότητα οι Beastie Boys και η ‘Μελωδία της Ευτυχίας’, ο Ja Rule και οι Decemberists, ο Eminem και οι Gilbert & Sullivan.”

Η επιτυχία του ‘Hamilton’ ξεκινά από το Ίντερνετ, περνάει από τις σχολικές τάξεις και φτάνει μέχρι την κυβέρνηση. Οι φαν φτιάχνουν GIFs, memes και ρεμίξ αυτών των GIFs και memes, γράφουν ιστορικό fanfiction σε ένα μετα-φυλετικό σύμπαν και έχουν γεμίσει το Genius με χιλιάδες υποσημειώσεις των τραγουδιών (o Miranda έβαλε το χέρι του σε κάποιες από αυτές). Οι μαθητές, μερικοί από τους οποίους στο πλαίσιο ειδικού εκπαιδευτικού προγράμματος έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την παράσταση και να ανεβάσουν τη δική τους εκδοχή, χρησιμοποιώντας αυθεντικές ιστορικές πηγές, καταβροχθίζουν βιβλία Ιστορίας (η τελευταία φορά που παρατηρήθηκε οικειοθελής στροφή των εφήβων στο διάβασμα ήταν η κυκλοφορία του Χάρι Πότερ). Το Υπουργείο Οικονομικών των Η.Π.Α. ανέβαλλε την αντικατάσταση της μορφής του Χάμιλτον από το χαρτονόμισμα των 10 δολαρίων μετά από μαζική κατακραυγή. Μνημεία, μουσεία και άλλοι χώροι στους οποίους έζησαν και έδρασαν οι χαρακτήρες του έργου και που στο παρελθόν είχαν μικρή επισκεψιμότητα, ξαφνικά αποτελούν δημοφιλείς προορισμούς εσωτερικού ιστορικού τουρισμού. Η επιρροή του ξεπέρασε τα σύνορα των ΗΠΑ και έφτασε μέχρι και στο σχεδόν χρεοκοπημένο Πουέρτο Ρίκο, που βρέθηκε ένα βήμα πιο κοντά στο διακανονισμό του χρέους του μετά από παρέμβαση του Lin-Manuel Miranda με ένα freestyle στην τηλεοπτική εκπομπή του John Oliver και ένα άρθρο του στους New York Times.

Μπορεί ο Miranda, όπως και η πλειοψηφία του αρχικού καστ, να αποχαιρέτησε το επί σκηνής ‘Hamilton’, αλλά ανανεώνει το ραντεβού του με τα charts του Billboard με το επερχόμενο ‘Hamilton Mixtape’, μια συλλογή ρεμίξ, διασκευών και επανεκτελέσεων των κομματιών του έργου με συμμετοχές από την Sia, την Alicia Keys, τον Busta Rhymes, τον Common, τον Usher, τον Questlove (και σε ρόλο παραγωγού) και πολλούς άλλους, ενώ στοχεύει στο EGOT με τα επόμενα κινηματογραφικά του projects: τη σύνθεση της μουσικής και των τραγουδιών για το νέο animation της Disney, ‘Moana’, που κυκλοφορεί τον Νοέμβριο, και την εμφάνισή του στο πλευρό της Emily Blunt στο σίκουελ ‘Mary Poppins Returns’ που θα βγει στις αίθουσες το 2018.

Όσο για το ‘Hamilton’, αυτό σύντομα θα επεκταθεί στο Σικάγο, στο Λος Άντζελες και του χρόνου στο Λονδίνο, παράλληλα με την Νέα Υόρκη, όπου φιλοδοξεί να αποτελεί τόσο μόνιμη παρουσία όσο το ‘Φάντασμα της Όπερας’, ο Γυμνός Καουμπόι και η μυρωδιά των σκουπιδιών το καλοκαίρι. Η νέα γενιά της Αμερικής, που τόσο απειλείται αυτή τη στιγμή από αόρατους εξωτερικούς εχθρούς και εσωτερικούς δημαγωγούς πορτοκαλί χρώματος, έχει μια ελπίδα παραπάνω να καθορίσει το μέλλον της μέσα από την ανέλπιστη επαφή με το παρελθόν της.

Σύμφωνα με τον Oscar Wilde, κάθε ανόητος μπορεί να γράψει ιστορία, αλλά μόνο μια ιδιοφυία μπορεί να την καταγράψει. Δύσκολα φαντάζεται κανείς ότι δεν πρόλαβε ποτέ να δει το ‘Hamilton’.

tl;dr: Αν θέλετε να σας αφηγηθούν όοοοολα τα παραπάνω διάσημες φιγούρες όπως ο Obama, ο Bush, o Sondheim, ο Fallon, ο Questlove και ο ίδιος ο Miranda, μπορείτε να αναζητήσετε το ντοκιμαντέρ ‘Hamilton’s America’ που θα προβληθεί απόψε στην αμερικάνικη δημόσια τηλεόραση, PBS.

* Η Μάρα Θεοδωροπούλου είναι αρχισυντάκτρια του Jumping Fish.