Οι σκληρές αλήθειες του John Steinbeck είναι -πάντα- επίκαιρες
Στα βιβλία του αφηγείται την καταστροφή που προκάλεσε το Μεγάλο Κραχ με τον πιο γλαφυρό και ανθρώπινο τρόπο. Τι δουλειά όμως έχουν όλα αυτά σήμερα;
- 20 ΔΕΚ 2022
Αν όλα πήγαιναν βάση σχεδίου ο John Steinbeck δε θα έπρεπε να περάσει άσχημα ούτε μία μέρα στη ζωή του. Ο γιος του John Ernst, ταμία της πολιτείας του Μοντερέι, και της Olive, δασκάλας, μεγάλωνε με σχετική άνεση σε ένα περιβάλλον γεμάτο από τα βιβλία που τόσο αγαπούσε. Πήγε στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ να σπουδάσει φιλολογία αλλά, τελικά, παράτησε τις σπουδές του. Ήθελε όσο τίποτα άλλο να γίνει συγγραφέας και ήταν διατεθειμένος να κάνει δουλειές του ποδαριού μέχρι να τα καταφέρει.
Ο δρόμος, όμως, δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Τόσο για εκείνον, όσο και για ολόκληρη τη γενιά του.
Έχουν περάσει 120 χρόνια από τη γέννησή του και 54 από τον θάνατό του (σ.σ: έφυγε στις 20 Δεκεμβρίου του 1968), ο John Steinbeck όμως παραμένει δραματικά επίκαιρος. Όχι, απλά εξαιτίας της εξαιρετικής πένας του. Ούτε μόνο για τη «ρεαλιστική, γεμάτη φαντασία γραφή του που συνδυάζει το χιούμορ με την οξυμένη κοινωνική αντίληψη» όπως έγραφε το Νόμπελ που του απονεμήθηκε το 1962.
Ο συγγραφέας πίσω από Τα Σταφύλια της οργής (εκδ. Παπαδόπουλος), ένα μυθιστόρημα που έχει πουλήσει περισσότερο από 14 εκ. αντίτυπα παγκοσμίως, υπήρξε ένας άνθρωπος της εποχής του. Μίας εποχής που -τηρουμένων των αναλογιών- παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τη δική μας.
Οι ήρωες του ήταν, σχεδόν πάντα, απλοί άνθρωποι. Φτωχοδιάβολοι, μεροκαματιάρηδες, άνεργοι, πλάνητες, αλήτες, ξεριζωμένοι αγρότες από τον τόπο τους. Ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας έγραφε ιστορίες για τον πόνο, τις ελπίδες και τα κατεστραμμένα όνειρα εκείνων που βρίσκονταν στη βάση της κοινωνικής αλυσίδας, ενώ, πολύ συχνά, δε δίσταζε να δώσει ρόλο πρωταγωνιστή ακόμα και σε ανθρώπους που η κοινωνία αφήνει συνήθως στο περιθώριο – όπως ο Lennie από το συγκλονιστικό Άνθρωποι και ποντίκια (εκδ. Παπαδόπουλος).
Άνθρωποι και ποντίκια
Ένας άντρας με τεράστια δύναμη, απέραντη καρδιά αλλά μυαλό μικρού παιδιού. Ένας περιπλανώμενος εργάτης γης χωρίς καβάτζα καμιά, ο οποίος αποτελεί το κεντρικό δίδυμο μαζί τον επιστήθιο φίλο του George στο βιβλίο. Ο John Steinbeck γνώριζε καλά ότι καμιά φορά οι μεγαλύτερες αλήθειες λέγονται από αυτούς που κανείς δεν περιμένει. Έτσι, τοποθετούσε ατάκες γεμάτες ανθρωπιά στα στόματά τους: «Έχω εσένα να με προσέχεις, κι εσύ έχεις εμένα για να σε προσέχω». Υπάρχει άραγε πιο απέριττη περιγραφή της φιλίας από αυτή που δίνει ο αγαθός αυτός γίγαντας στη συγκεκριμένη νουβέλα;
Δεν ήταν άγνωστη αυτή η ζωή στον Νομπελίστα Αμερικανό. Μέχρι να γίνει διάσημος μέσα από την Πεδιάδα της Τορτίγια (εκδ. Γκοβόστη) το 1935, πρόλαβε να δουλέψει ως εργάτης γης, ως επιστάτης, να μείνει άνεργος, να φορτωθεί στους γονείς του, να ζήσει από το ψάρεμα και τον κήπο του.
Το Μεγάλο Κραχ τσάκισε όνειρα και ζωές στο περάσμά του. Εκείνη γενιά ήταν μία άτυχη γενιά – και ο Steinbeck ένας από τους καλύτερους αφηγητές της.
John Steinbeck, μέλος μίας χαμένης γενιάς
© 1962 / Anthony Camerano/ Associated Press
Μάλιστα, είναι εντυπωσιακό ότι το πιο διάσημο μυθιστόρημά του, τα Σταφύλια της Οργής βασίστηκε πάνω σε μία σειρά άρθρων που ο ίδιος είχε γράψει για εφημερίδα του Σαν Φρανσίσκο. Είχε, δηλαδή, παρακολουθήσει με τα ίδια του τα μάτια τον τρόπο που το καιρικό φαινόμενο του Dust Bowl (σ.σ: το οποίο ερημοποιούσε γεωργικές εκτάσεις των ΗΠΑ) σε συνδυασμό με τον οικονομική ύφεση ανάγκασε δεκάδες χιλιάδες αγρότες να γίνουν μετανάστες μέσα στην ίδια τους τη χώρα. Έναν αιώνα μετά, ο Donal Trump απειλούσε με φράχτες οποιονδήποτε έψαχνε μία ευκαιρία για δουλειά στη Χώρα της Επαγγελίας.
«Πάντα μου φαινόταν περίεργο… Εκείνα τα πράγματα που θαυμάζουμε, η καλοσύνη και η γενναιοδωρία, η έξω καρδιά, η ειλικρίνεια, και η ευαισθησία αποτελούν συνώνυμα για την αποτυχία στο σύστημα μας» λέει ο Doc σε κάποιο σημείο του Δρόμου με τις φάμπρικες (εκδ. Γράμματα). Ο ίσως πιο ιδιαίτερος χαρακτήρας που έπλασε ποτέ ο Steinbeck, βασισμένος πάνω σε έναν κολλητό του φίλο που ήταν υδροβιολόγος, δεν σταματά όμως εκεί.
Στη συνέχεια η αλήθεια γίνεται ακόμα πιο σκληρή: «Εκείνα τα χαρακτηριστικά που απεχθανόμαστε, η απληστία, η υστεροβουλία, η κακία, ο εγωισμός και το να κοιτά κανείς τη δουλειά του είναι τα χαρακτηριστικά της επιτυχίας. Κι ενώ οι άνθρωποι θαυμάζουμε τα πρώτα, αγαπάμε με πάθος όσα παράγουν τα δεύτερα».
Τα σταφύλια της οργής
Όσο χιούμορ και αν επιστράτευε ο Νομπελίστας, όσο δυνατές πλοκές με εξαιρετικά plot twists και αν έχτιζε, όση ανθρωπιά και αν τοποθετούσε σε σωστές δόσεις μέσα στη βιβλία του, υπήρχε κάτι από το οποίο αδυνατούσε να ξεφύγει. Μία δίκαιη οργή που τον κατέκλυζε, ή μάλλον έπιανε τους χαρακτήρες του από τον λαιμό. Ένα οργισμένο συναίσθημα για τις απάνθρωπες συμφορές που βιώσαν, για τις ζωές που θρήνησαν, για τη χαμένη γενιά τους τελικά.
Μία φουρνιά ανθρώπων που ίσως η παρακάτω φράση από τα Σταφύλια της Οργής, έστω στην υπερβολή της, περιγράφει ξεκάθαρα τα συναισθήματα που βίωνε μεγάλο μέρος του πληθυσμού μετά το Μεγάλο Κραχ του 1929: «Ο θάνατος ήταν ένας φίλος, και ο ύπνος ήταν αδελφός του θανάτου». Μερικές λέξεις που, δυστυχώς, ταιριάζουν γάντι στους πρόσφυγες, στους μετανάστες, αλλά και τους φτωχοποιημένους πληθυσμούς του κόσμου μας.
