‘Inside Out’: Το θλιμμένο αριστούργημα του φθινοπώρου

Χαρά. Το συναίσθημα που νιώθεις συνειδητοποιώντας πως η Pixar επέστρεψε δυναμικά. Το “Inside Out” είναι μια ιστορία ενηλικίωσης όπως καμία ιστορία ενηλικίωσης δεν είχε ως τώρα καταφέρει να παρουσιάσει τον εαυτό της.

Η 11χρονη Ράιλι με την οικογένειά της μετακομίζουν στο Σαν Φρανσίσκο και όλα πηγαίνουν στραβά. Ευαίσθητη ηλικία, νέο περιβάλλον, διαφορετικές συνήθειες, δε θέλει και πολύ. Η Ράιλι αρχίζει να τα βλέπει όλα μαύρα. Τα συναισθήματα μες στο κεφάλι της αρχίζουν να ζορίζονται. Η Χαρά (Έιμι Πόλερ) που ως τώρα είχε τον απόλυτο έλεγχο αρχίζει να δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τη Λύπη (φανταστική η Φύλις Σμιθ από το “Office”), η οποία πάει και χώνεται παντού, ακουμπάει χαρούμενες αναμνήσεις και τις κάνει μπλε, τις κάνει στενάχωρες.

Όταν συμβαίνει ένα ατύχημα, τα υπόλοιπα κεντρικά συναισθήματα (ο Φόβος, που ουσιαστικά κρατάει τη Ράιλι ζωντανή, ο Θυμός, που την κρατάει σε εγρήγορση, και η Αηδία, που την κρατάει κουλ) προσπαθούν να κάνουν “ό,τι θα έκανε η Χαρά” μα τα βρίσκουν σκούρα. Χωρίς χαρά και χωρίς λύπη τι μένει;

Αποστασιοποίηση. Βουβαμάρα. Κενό.

Μπράβο στην Pixar, το πρώτο στούντιο οικογενειακών κινουμένων σχεδίων που αποφάσισε πως το επόμενο μπλοκμπάστερ της θα είναι μια ταινία για την κατάθλιψη.

Τι; Ό,τι θέλουν κάνουν. Είναι το στούντιο που μας έφερε την αξιαγάπητη ιστορία ενός αρουραίου που έγινε σεφ. Δεν με εκπλήσσει τίποτα πια.

Φόβος. Αυτό που νιώθεις όταν η Χαρά και η Λύπη ξεκινούν τη μεγάλη περιπέτεια επιστροφής. Έχουμε δει άπειρες “The Incredible Journey” ταινίες επιστροφής στο σπίτι, μα ελάχιστες φορές ένιωθες τόσο έντονο το βάρος και τις συνέπειες τις πιθανής αποτυχίας όσο εδώ. Η Χαρά και η Λύπη απουσιάζουν από το συναισθηματικό κέντρο της Ράιλι και έξαφνα, το ένα μετά το άλλο, τα πάντα αρχίζουν να πηγαίνουν στραβά. Δεν υπάρχουν κεντρικές αναμνήσεις, η αποστασιοποίηση την οδηγεί σε ακραίες λύσεις και συμπεριφορές, την ώρα που κάθε άγκυρα (“νησί”) της προσωπικότητάς της αρχίζει να γκρεμίζεται.

Η ταινία εξελίσσεται σε δύο διαφορετικά επίπεδα με τη δράση αρκετά ισομερισμένη. Στον πραγματικό κόσμο, σε ένα μουντό Σαν Φρανσίσκο, η Ράιλι νιώθει αποκομμένη, ή μάλλον για την ακρίβεια δε νιώθει τίποτα. Όλα όσα αγάπησε έμειναν πίσω. Και μέσα της, στο πολύχρωμο, παραληρηματικό σύμπαν του μυαλό της, τα συναισθήματα, οι αναμνήσεις κι όλος ο εσωτερικός της κόσμος βρίσκονται σε αναταραχή.

Η μεγάλη περιπέτεια των συναισθημάτων που προσπαθούν να βρουν το δρόμο του γυρισμού τα οδηγεί σε μαγικά μέρη του μυαλού, πολλά εκ των οποίων καταφέρνουν να είναι ονειρικά αφηρημένα με έναν τρόπο που, ας πούμε, κάτι σαν το “Inception” αποτύγχανε να είναι. Η ταινία του Πιτ Ντόκτερ καταγράφει μια διαδρομή στον κόσμο του υποσυνείδητου που είναι ταυτόχρονα συγκεκριμένη και συμβολική, όσο και αυθαίρετη, με διάφορους κόσμους και διάφορα επίπεδα, όπου το καθένα έχει άλλους κανόνες (ή καθόλου) και λειτουργίες.

Μια διαδρομή αόριστης σκέψης μπορεί να οδηγήσει σε εξπρεσιονιστικά ατυχήματα, ένα κυνηγητό στην χωματερή της φαντασίας μπορεί να γεννήσει φύσει αδύνατους θριάμβους, ένας λαθύρινθος αναμνήσεων μπορεί να αποτελεί ξεκαρδιστικό εφιάλτη. Το “Inside Out” μοιάζει ριζωμένο και αόριστο, ρεαλιστικό και ονειρικό, με τα σύνορα ανάμεσα στις διαφορετικές αυτές ταχύτητες να φαντάζουν όλο και πιο ανύπαρκτα καθώς χανόμαστε μέσα σε αυτή την περιπέτεια.

Και, στο τέρμα όλων, αυτός ο φόβος. Ο φόβος πως όλη αυτή η περιπέτεια αφορά την συναισθηματική κατάσταση ενός μικρού παιδιού στην πιο επίπονη περίοδο αλλαγής της ως τώρα ζωής του μα και, ταυτόχρονα, κάθε ανθρώπου που έχει ποτέ σκεφτεί να τα παρατήσει.

Θυμός. Κανείς δε σου χρωστάει τίποτα σε αυτό τον κόσμο (εκτός αν actually σου χρωστάει υποθέτω) αλλά δε μπορούσαμε παρά να νιώθουμε λίγο θυμωμένοι ή έστω απογοητευμένοι απέναντι στην Pixar από τη στιγμή που έγινε κομμάτι της Disney. Μας είχε κακομάθει, με ένα αδιανόητο σερί mainstream οικογενειακών ταινιών που πάντοτε δοκίμαζαν νέες ιδέες και συχνά φλέρταραν με το avant garde. Το “Incredibles” ήταν η καλύτερη υπερηρωική ταινία των ‘00s πριν καν υπάρξει η στουντιακή Marvel. Το “WALL-E” μας χάρισε τη βουβή ποίηση δύο ρομπότ που χορεύουν στο διάστημα. Το “Up” ξεκίνησε με ένα μοντάζ ζωής και θανάτου που έκανε ενήλικο κόσμο να κλαίει πριν καλά-καλά βολευτεί στις θέσεις του.

Και ύστερα ήρθαν τα ‘10s, όπου μετά το “Toy Story 3” για μισή δεκαετία έχουμε λάβει ένα μέτριο σίκουελ μια μέτρια ταινίας (“Cars 2”), ένα πρίκουελ (“Monsters University”), τη χειρότερη ταινία που δεν έκανε ποτέ η Disney (“Brave”) και μια σειρά ανακοινώσεων για μελλοντικά σίκουελ. Εξαιρώντας το “Brave”, η τελευταία original ταινία του στούντιο ήταν το “Up” του 2009. Όπως ξαναείπα- κανείς δε σου χρωστάει τίποτα. Μα αξίζει να κρατάς υψηλότερα στάνταρ για εκείνους που μέσα από το έργο τους τα έχουν απαιτήσει. Δεν ήταν δυνατόν να συνέχιζε η Pixar να αναλώνεται σε μια τέτοια παραγωγή!

Λοιπόν, ακόμα κι αν όλα αυτά έγιναν ώστε να μπορέσει μια μέρα το στούντιο να βγάλει μια περιπέτεια για τα συναισθήματα μες στο μυαλό ενός 11χρονου παιδιού, τότε χαλάλι. Το “Inside Out” δεν είναι απλά η καλύτερη ταινία της Pixar εδώ και 7 ή 8 ή όλα τα χρόνια (αυτό αλλάζει ανάλογα ποιον θα ρωτήσεις), αλλά πολύ κυριότερα είναι επιστροφή στο mission statement. Μια θριαμβευτική επιβεβαίωση πως ναι, είμαστε ακόμα εδώ. Αργότερα μες στο χρόνο έρχεται και το επίσης original “The Good Dinosaur” (το οποίο δείχνει πολύ διαφορετικό και ρισκαδόρικο), και σε 2 χρόνια έχουμε το “Coco”, άλλη μια πρωτότυπη ιστορία για ένα αγόρι στο Μεξικό τη Μέρα των Νεκρών. Όλα καλά.

Αηδία. Το συναίσθημα που η ταινία συνδέει περισσότερο με το coolness, και γενικότερα με τα όρια που βάζουμε στην αποδοχή όλων των πραγμάτων ώστε να σχηματίζεται μια προσωπική αισθητική. Αυτό το συναίσθημα μέσα μας ας πούμε είναι βέβαιο πως θα μας έλεγε να τρέξουμε να φύγουμε μακριά από ταινίες σαν του Πιτ Ντόκτερ- θα μας το έλεγε δηλαδή, αν δεν ήταν και το ίδιο απασχολημένο με το να βουρκώνει.

Ο Ντόκτερ γύρισε για την Pixar το τελευταίο της αξιοσημείωτο original, το “Up”, όπου εκτός από ένα άμεσα κλασικό συναισθηματικό ταξίδι ως εισαγωγή, δημιούργησε στο υπόλοιπο της ταινίας έναν εκπληκτικό κόσμο διαφυγής και περιπέτειας, συναρπαστικό και διαφορετικό από τον δικό μας. Νωρίτερα, είχε κάνει το “Monsters Inc.”, την ταινία όπου και τα τέρατα των εφιαλτών έχουν συναισθήματα και φοβίες, και κάνοντάς το έπλασε έναν ακόμα φανταστικό κόσμο πέρα από τον πεζό, ρεαλιστικό δικό μας.

Το “Inside Out” (που σκηνοθέτησε μαζί με τον Ρόνι ντελ Κάρμεν) τον επιβεβαιώνει ως εξαιρετικά σημαντικό όνομα για την Pixar, έναν σκηνοθέτη που ξέρει επιβεβαιωμένα πια, να δημιουργεί ολόκληρους διαφορετικούς, φανταστικούς, συχνά σουρεαλιστικούς κόσμους απόδρασης, εδραιωμένους γερά όμως σε συμβολικό και συναισθηματικό επίπεδο. Γυρίζει τις τέλειες οικογενειακές περιπέτειες, καταφέρνοντας με έναν τρόπο να επικοινωνεί με όλους, να μην αφήνει κανέναν απέξω.

Λύπη. Ας μιλήσουμε τώρα για τα δάκρυα. (Κέφι!) Η Pixar, και ο Ντόκτερ συγκεκριμένα, έχουν μεγάλη παράδοση στο tear-jerker, μα το “Inside Out” οδηγεί σε νέα επίπεδα. Η χρήση των συναισθημάτων ως ήρωες μπορεί σε σημεία να κάνει την ταινία να μοιάζει σαν manual νιωσίματος (και τώρα χαιρόμαστε! τώρα στεναχωριόμαστε!) μα αυτό που αφήνει ως επίγευση είναι το σημαντικότερο όλων των στιγμών και όλων των συναισθημάτων.

Δεν υπάρχει συναίσθημα για την κατάθλιψη, ούτε για την ενηλικίωση. Η ταινία τα διαχειρίζεται αυτά με έναν περίτεχνο τρόπο, ως αφηρημένο (μα τόσο αληθινό και ακριβές) background των πολύχρωμων, ποπ περιπετειών που συμβαίνουν σε πρώτο πλάνο. Κάθε τι που συναντάμε στην ταινία είναι κι ένα μικρό, δικό του κεφάλαιο ωρίμανσης, από τις αναμνήσεις που αλλάζουν χρώματα μέχρι τα παιδικά παιχνίδια και τους παιδικούς φανταστικούς φίλους (Μπινγκ-Μπονγκ!) που βρίσκονται ξεχασμένοι στους διαδρόμους του κέντρου αναμνήσεων.

Το σενάριο είναι ως εκ τούτου ένα από τα πιο εντυπωσιακά δομημένα της Pixar (η απαραίτητη δεύτερη θέαση του φιλμ θα ξεκαθαρίσει αν του ανήκει και κάποια πιο μεγαλεπίβολη ανακήρυξη), στηριζόμενο πλήρως από μια αισθητική ματιά που μεταπηδά ανάμεσα σε τόπους, κόσμους και ύφη με εκπληκτική χάρη. Οδηγώντας στο αποκορύφωμα της τελευταίας πράξης του φιλμ, που ενώνει θεματικά την έναρξη του “Up” με το φινάλε του “Toy Story 3”.

Όχι, δεν πλάνταξα εγώ, ένας φίλος μου. Δηλαδή όλοι οι φίλοι μου. ΟΚ, κι εγώ μαζί. Γενικά όλη η παρέα που πήγαμε σινεμά. Βασικά όλη η αίθουσα έκλαιγε και ρούφαγε μύτες.

Αλλά δεν πειράζει, έτσι είναι τα συναισθήματα. Αλλιώς τι θα ήμασταν.