Πώς το ‘Λουλούδι της Ευτυχίας’ έγινε μια ταινία τρόμου κομμένη στη μέση

“Ας δούμε πόσο θα κρατήσει κι η επιστήμη!”

H Τζέσικα Χάουσνερ δεν αστειευόταν σε αυτή τη συνέντευξη. Αυστριακή δημιουργός ταινιών σαν το εξαιρετικό «Προσκύνημα στη Λούρδη» ή το «Amour Fou», πάντα ιδιαιτέρως οπτική αφηγήτρια, ιστοριών που παραδίδονται σε ένα γενικό υπαρξιακό μυστήριο, πραγματοποίησε φέτος το πιο απρόσμενο βήμα στην ως τώρα καριέρα της.

Στο «Λουλούδι της Ευτυχίας» (“Little Joe”, στις αίθουσες αυτή τη στιγμή), μια επιστήμονας δουλεύει σε εργαστήριο όπου αναπτύσσεται ένα λουλούδι διαφορετικό από τα άλλα: το άνθος του κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους. Μια μέρα θα πάρει κρυφά ένα για να το δώσει στον γιο της, ελπίζοντας να τον βοηθήσει να νιώσει επιτέλους χαρά. Όμως με τι κόστος συμβαίνουν όλα αυτά;

Νομίζω όλοι έχουμε δει ταινίες τύπου «Invasion of the Body Snatchers», και αρκετά θρίλερ γενικά, για να καταλάβουμε πως η αλήθεια είναι ίσως πολύ πιο creepy και απειλητική από όσο φαίνεται.

Τόσο θεματικά όσο και γλωσσικά (είναι η πρώτη αγγλόφωνη ταινία της Χάουσνερ) το «Λουλούδι» ήταν ένα ενδιαφέρον βήμα, ειδικά όταν μιλάμε για μια φεστιβαλική ταινία, μιας και ένα φεστιβάλ σαν τις Κάννες δεν μας έχει συνηθίσει απαραίτητα να περιμένουμε τέτοιες ταινίες είδους στο Διαγωνιστικό του. Όμως η Χάουσνερ ταξίδεψε στο περσινό Φεστιβάλ και μάλιστα διακρίθηκε, καθώς η ταινία πήρε το βραβεία Γυναικείας Ερμηνείας για την Έμιλι Μπίτσαμ στον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Η ίδια η Χάουσνερ είχε επίσης πολλά να πει κι από κοντά όταν θελήσαμε να μάθουμε περισσότερα για το πώς έφτιαξε αυτή την ιδιόμορφη ταινία. Μας μίλησε για τις ταινίες τρόμου που την ενέπνευσαν (και τις οποίες ήθελε, βασικά, να κόψει στη μέση!), μας μίλησε για τη θρησκεία και την επιστήμη, και μας μίλησε για το πώς -αντίθετα με ό,τι γραφόταν καθόλη τη διάρκεια του Φεστιβάλ- ΔΕΝ είναι ούτε ήταν ποτέ μαθήτρια του Μίκαελ Χάνεκε.

H Τζέσικα Χάουσνερ φωτογραφίζεται στην πρεμιέρα του «Λουλουδιού» στο 72ο Φεστιβάλ Καννών (AP Photo/Petros Giannakouris)

***

Η ιδέα τι εξέφρασε, πώς προέκυψε;

Πιθανότατα είχε να κάνει με τη μητρότητα. Με την αγάπη μητέρας και παιδιού. Ή πατέρα και παιδιού, απλά αυτή ήταν η δική μου οπτική. Αυτό με ώθησε να κάνω αυτό το φιλμ, το πόσο πρόκληση είναι. Η κοινωνία νομίζει πως οι μητέρες αγαπούν τα παιδιά τους για πάντα και είναι πάντα η προτεραιότητα και το να μην ισχύει αυτό πάντα, είναι ταμπού. Δεν είναι καν θέμα προτεραιότητας. Αν αγαπάς τη δουλειά σου χρειάζεσαι δύο ζωές. Δεν είναι εύκολο να βρεις τη λύση. Αυτός ήταν ο προσωπικός και η πρώτος λόγος να σκεφτώ αυτή την ιστορία.

Και το λουλούδι;

Νομίζω σκέφτηκα από νωρίς πως θέλω η κεντρική ηρωίδα να είναι επιστήμονας. Άλλη μια έμπνευση ήταν το «Body Snatchers», αγαπώ τις ταινίες τρόμου αλλά αγαπώ ακόμα περισσότερο το πρώτο μισό αυτών των ταινιών. Είναι πολύ αστείες όλες αυτές οι σκηνές που κάποιος λέει «Ω! Αυτός δεν είναι ο άντρας μου!» και κανείς δεν σε πιστεύει. [γελάει] Είναι πολύ αστείο, και σκέφτηκα πώς θα ήταν να κάνω μια ταινία που συνεχίζει έτσι μέχρι το τέλος και σε αφήνει να μαντεύεις ποιος είναι ποιος. Αυτή ήταν η δεύτερη σκέψη. Και σκέφτηκα να συνδυάσω αυτά τα δύο.

Η τεχνολογία εξάλλου είναι πολύ σημαντικό θέμα σήμερα και σκέφτηκα πως είναι ο σωστός τρόπος για να πω την ιστορία, πως είναι επιστήμονας που δημιουργεί κάτι, όχι απαραίτητα το φυτό, αλλά κάτι. Το φυτό είχε το πλεονέκτημα ότι δεν χρειάζεται να το θες ενεργά να συμβεί κάτι. Σκέφτηκα αρχικά ίσως να ήταν σπόροι, αλλά έπρεπε να το θες ενεργά, ενώ το φυτό μπορεί να σε μολύνει χωρίς να το προσέξεις, οπότε αυτό ήταν καλύτερο για το στόρι.

Είναι αποχώρηση από τα προηγούμενά σου φιλμ με έναν τρόπο, τι παρουσίασε για σένα τη μεγαλύτερη πρόκληση;

Η μεγαλύτερη ήταν στο μοντάζ. Ώστε να δημιουργήσω ισορροπία ανάμεσα σε αυτά που πιστεύει και δεν πιστεύει ο θεατής, να βρω το σημείο όπου ως κοινό διατίθεσαι να ακολουθήσεις αυτό που βλέπεις, να πιστέψεις πως πρόκειται για ένα επιστημονικό ζήτημα αλλά να πιστέψεις και πως ίσως να είναι και θεωρία συνωμοσίας. Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να κρατήσω την αμφιβολία και την διπλής όψης αφήγηση. Να μην νομίζεις πως πρόκειται για ένα συγκκεκριμένο μόνο πράγμα. Να αποδεχθείς την ισορροπία δύο αληθειών.

Είναι κάτι που έκανα και στη «Λούρδη» αυτό, είναι νομίζω μια ταινία όπου προσκαλούμαστε να πιστέψουμε διαφορετικά πράγματα, μπορείς να διαλέξεις, μπορείς να πιστέψεις πως συνέβη ένα θαύμα, ή να πιστέψεις ένα ιατρικό πράγμα. Το έχω σε όλα τα φιλμ μου αυτό, στο κέντρο υπάρχει πάντα ένα πρόβλημα που δε λύνεται, και το απεικονίζω με ένα τρόπο όπου ως κοινό καλείσαι εσύ να διαλέξεις τι πιστεύεις.

Το «Invasion of the Body Snatchers» γιατί έχει πιστεύεις τόσο κεντρικό ρόλο στην έμπνευσή σου;

Το σκεφτόμουν, ήταν από τις πρώτες μου εμπνεύσεις, να κάνω ένα φιλμ σαν αυτό ή το «Μαγαζάκι του Τρόμου» αλλά χωρίς τις μπανάλ εξηγήσεις. Γιατί ξαφνικά γίνεται βαρετό. Στο δεύτερο μισό του φιλμ φτάνουν τα seed pods από το διάστημα και τότε δεν έχει ενδιαφέρον πια. Και δεν είναι μοντέρνο. Νομίζω το μοντέρνο θα ήταν να αποδεχτείς πως η πραγματικότητά μας έχει πολλαπλές αλήθειες. Ζούμε σε ένα κόσμο από όπου απουσιάζει η τελική απάντηση. Οι ταινίες είδους είναι παλιομοδίτικες, τότε λειτουργούσε καλά το να έχεις αυτούς τους καθαρούς κανόνες και καλό τέλος, και όλα λύνονται. Αλλά αυτό δε λειτουργεί πια. Στην πραγματικότητά μας πρέπει να αντιμετωπίσουμε διαφορετικές αλήθειες.

Έχει ενδιαφέρον η προσέγγιση της απουσίας παραδοσιακού τέλους.

Ναι, και καταλαβαίνω ότι μπορεί να φαίνεται εκνευριστικό. Εγώ προσωπικά νιώθω έτσι αν προσπαθεί μια ταινία να μου δώσει συγκεκριμένη απάντηση παρά αν μου δώσει διάφορες οψιόν, παρά να δεχθεί το γεγονός ότι δε μπορείς να δώσεις οριστική απάντηση. Επίσης όταν βλέπω φιλμ δε θέλω να μου λένε ψέματα. Πώς κάνεις ταινίες χωρίς να πεις ψέματα; Αδύνατον. Εγώ θέλω να δείχνω στο κοινό ότι είναι φιλμ. Είναι απλά ένα φιλμ. Η κάμερα τοποθετείται κάπου και οι ηθοποιοί και το παίξιμο μπορεί να συνεχίζεται κάπου εκτός κάδρου, και η κάμερα δεν ακολουθεί. Που σημαίνει πως δεν ξέρω τι συμβαίνει εκτός. Πρέπει να μαντέψουμε.

Βρίσκεις αυτές τις ταινίες μη μοντέρνες επειδή ο κόσμος έχει αλλάξει;

Νομίζω. Ζω μόνο στο σήμερα, οπότε μπορώ να πώ μόνο για το σήμερα. Νιώθω τον εαυτό μου αντιμέτωπο διαρκώς με πολλές εκδοχές ανάγνωσης. Όταν έκανα ας πούμε έρευνα για το φιλμ διαπίστωσα πως δεν είναι μόνο το ίντερνετ νιρβάνα των fake news, νομίζω τα fake news είναι παντού. Ακόμα και στην επιστήμη. Αν σκεφτείς σήμερα πως ένας επιστήμονας μπορεί να σου δώσει μια σωστή απάντηση, τι είναι σωστό και τι είναι λάθος, αν πλησιάσεις πολύ να βρεις πως κι οι επιστήμονες μαντεύουν, πώς μπορούν με κάθε βεβαιότητα να ξέρουν; Είναι όσο αβέβαιη είναι μια απάντηση όσο των ιερέων σε άλλες εποχές, όταν ήταν η θρησκεία που προσπαθούσε να μας πει τι είναι σωστό και τι λάθος.

Η πίστη εμφανίζεται με διαφορετικούς τρόπους σε κάθε φιλμ σου, σε μια διάσταση κάπως υπαρξιακή. Τι είναι που σε συναρπάζει τόσο;

Μάλλον επειδή είμαι ένας άνθρωπος που θα ήθελε πολύ να έχει κάποιες απαντήσεις. Πάντα αναρωτιόμουν γιατί αφοσιώνομαι τόσο σε ό,τι κάνω στη ζωή μου όταν θα πρέπει να πεθάνω μια μέρα έτσι κι αλλιώς και δε θα μπορώ να πάρω τίποτα μαζί μου. Είναι παράλογο. Και νομίζω από αυτή την οπτική γωνία με ενδιαφέρον αυτά τα μοντέλα που προσπαθούν να σε καθοδηγήσουν στη ζωή, και η θρησκεία είναι ένα τέτοιο πλάνο καθοδήγησης, όπως κι η επιστήμη. Είναι ένα εργαλείο. Προσπαθούμε να βάλουμε ταμπέλες στα πάντα και να μετρήσουμε τα πάντα, αλλά ίσως σε 50-100 χρόνια να υπάρχει μια τελείως άλλη ιδεολογία και να γελάμε με τους ανθρώπους του 21ου αιώνα που πίστευαν στην επιστήμη.

Ας δούμε πόσο θα κρατήσει κι η επιστήμη! [γελάει] Η θρησκεία άρχισε να πεθαίνει μετά από αιώνες, είμαστε στην αρχή της επιστήμης ακόμα.

Ίσως δεν είναι τόσο ο κόσμος που έχει αλλάξει όσο η οπτική μας, υπάρχει περισσότερος σκεπτικισμός απέναντι στη θρησκεία ως απόλυτη αλήθεια. Πιστεύεις ότι πρέπει να είμαστε εξίσου κριτικοί απέναντι στην επιστήμη;

Προσπαθώ να δίνω μια διαφορετική οπτική γωνία που είναι ίσως ναι, ότι ίσως όλοι γίνουμε ζόμπι μια μέρα, δε θα έλεγα πως αυτό είναι το τέλος του κόσμου! Οι άνθρωποι πάντα άλλαζαν. Στον 19ο αιώνα οι γονείς ίσως έλεγαν στα παιδιά τους μην διαβάζεις τόσο, το να διαβάζεις είναι ανθυγιεινό για τους νέους, τώρα λέμε μην κοιτάς την οθόνη σου τόσο πολύ επειδή είναι ανθυγιεινό, διάβασε βιβλία. Η αλήθεια πάντα αλλάζει.

Το σκηνοθετικό στυλ σου έχει πιστεύεις να κάνει με film school, με άλλους δημιουργούς από την Αυστρία;

Δεν ήμουν ποτέ μαθήτρια του Χάνεκε, είναι fake news. Λέει παντού στο ίντερνετ για μένα πως ήμουν, ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΠΟΛΥ ας διαδωθεί ότι δεν ήμουν ποτέ!

Αλλά πάντως οι γονείς μου είναι ζωγράφοι και ο καλλιτεχνικός κόσμος ήταν πάντα πολύ κοντά μου. Ο πατέρας μου μας πήγαινε στο Πράδο από δωμάτιο σε δωμάτιο και μιλάγαμε για όλες τις εικόνες. Η αδερφή μου πάντα πίστευε πως θα έχουμε πιο χαλαρές διακοπές αλλά πάντα ασχολούμασταν με την τέχνη! Αυτό με επηρέασε. Αλλά επέλεξα το σινεμά για το βρίσκω πιο διασκεδαστικό.

Όσο για το film school, ήταν παραδοσιακό, ήταν συντηρητικό και οι καθηγητές μου κάνανε συνέχεια σεξιστικά αστεία. «Να πάμε στο dark room». [γελάει με ένα πικρό χαμόγελο] Αυτό δεν ήταν και πολύ εμψυχωτικό.

Αλλά είχαν έναν καθηγητή που θυμάμαι μου έλεγε, σε εσένα πρέπει να αρέσει αυτό που φτιάχνεις, πρέπει να το καταλαβαίνεις και να μη σε νοιάζει αν αρέσει σε εμένα. Να είσαι σίγουρη πως εσένα πρέπει να αρέσει. Το καλύτερο πράγμα που μου είπαν ποτέ.

Ωστόσο με την Αυστρία και τον Χάνεκε νιώθεις πως υπάρχει κάτι που σε συνδέει;

Ναι, νιώθω σύνδεση. Είναι σπουδαίος φιλμέηκερ και η Αυστρία έχει σπουδαίους σκηνοθέτες, στ μάτια μου πρωτότυπους και μοναδικούς. Όταν μάλιστα άρχισα εγώ, τον Χάνεκε δεν τον εκτιμούσαν πολύ στην Αυστρία. Όταν σπούδαζα θυμάμαι πρωτοσέλιδα σε εφημερίδα, “Ο Χάνεκε σπαταλάει δημόσιο χρήμα”, όταν έκανε τις «71 Συμπτώσεις», και τον μισούσαν. Και μόνο μέσα από τη διεθνή του επιτυχία, τώρα τον λατρεύουν όλοι, φυσικά. Αλλά στην Αυστρία δεν είναι τόσο εμφανές. Οι ταινίες μου δεν δουλεύουν καθόλου στην Αυστρία, πιο πολύ ανταποκρίνεται το διεθνές κοινό. Δεν ξέρω, δεν τους νοιάζει τόσο.

Είναι αυτό μέρος της απόφασης του να κάνεις αγγλόφωνο φιλμ;

Ναι. Ναι. Αρκετά ανέχτηκα.

Τι διαφορά έκανε για σένα ως σκηνοθέτη, πρακτικά μιλώντας; Αν έκανε κιόλας, επειδή η εικόνα είναι πολύ πιο κεντρική στο σινεμά σου από τη γλώσσα.

Ναι, γι’αυτό, οι ταινίες μου μεταφέρονται εύκολα επειδή όπως είπες η εικόνα είναι το σημαντικό. Αλλά δουλεύοντας στα αγγλικά με βοήθησε να είμαι αστεία, νομίζω η αγγλική γλώσσα είναι πιο σύντομη και πιο ακριβής και έχει ένα σκοτεινό χιούμορ μέσα της. Νομίζω είναι εύκολο να κάνεις αστεία σε αυτή τη γλώσσα οπότε ένιωθα άνετα. Η γερμανική γλώσσα μπορεί να είναι περίπλοκη και μακρά οπότε χάνεις κάποια από τα αστεία.

Βλέπεις να συνεχίζεις με αγγλόφωνα πρότζεκτ και στο μέλλον;

Έχω ένα νέο πρότζεκτ στο μυαλό μου, θα συνεχίσω να δουλεύω στα αγγλικά, ήταν θετική εμπειρία. Θα κάνω συνεργασία με BBC και BFI και θα πάω εκεί. Κι επίσης θεματικά, αυτό που έκανα στο «Λουλούδι» ξύπνησε ένα ενδιαφέρον μέσα μου για τη μητρότητα και το νέο μου πρότζεκτ επίσης θα αφορά το πώς γονείς δεν έχουν χρόνο να φροντίσουν τα παιδιά τους. Αυτό νομίζω είναι σημαντικό θέμα στη μοντέρνα κοινωνία. Άνθρωποι φιλόδοξοι με έμφαση στις καριέρες τους. Το φιλμ θα είναι σε ένα boarding school με παιδιά καλά εκπαιδευμένων πλουσίων ανθρώπων, και θα εστιάζει στον καθηγητή που θα προσπαθεί να τα εκμεταλλευτεί.

*Η ταινία «Το Λουλούδι της Ευτυχίας» κυκλοφορεί στις αίθουσες από την One from the Heart. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στο 72ο Φεστιβάλ Καννών.

***

Η Ιωσηφίνα Γριβέα και ο Θοδωρής Δημητρόπουλος κάνουν μια αναδρομή σε 90+ χρόνια ιστορίας των Όσκαρ, γεμάτα περίεργες ιστορίες και σπουδαίες ταινίες. Από τον ‘Άρχοντα των Δαχτυλιδιών’ και τον ‘Τιτανικό’, μέχρι τη ‘Γκαρσονιέρα’ και το ‘Λιμάνι της Αγωνίας’, ξεχωρίζουμε τα αγαπημένα μας φιλμ που πήραν Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας.