‘Mangrove’: Πώς μια κοινότητα αντιστάθηκε στην αστυνομική βία

***

Προερχόμενος από ένα visual artist background, ο Steve McQueen είχε πάντα τη διάθεση να μιλά και να αφουγκράζεται μέσα από προσεγμένες, άκρως στυλιζαρισμένες εικόνες. Να τοποθετεί το κάδρο του επίμονα και υπομονετικά απέναντι στην κοινωνία και να παγιδεύει στον καμβά του εικόνες που λένε πολλά ακόμα και με λιγοστά λόγια.

Σκέψου τη βασανιστική σκηνή του κρεμασμένου ήρωα στο ‘12 Χρόνια Σκλάβος’:

Ή ένα tracking shot στο ‘Widows’ που χαρτογραφεί την ανισότητα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης κρατώντας την ίδια απόσταση που θέλει πάση θυσία να κρατά κι ο πρωταγωνιστής του.

Ο McQueen παρατηρεί μέσα από εικόνες και μέσα από πρότζεκτ, όχι τόσο μέσα από τα λόγια, και το νέο του φιλόδοξο πρότζεκτ είναι μια επέκταση αυτής της καλλιτεχνικής του ανησυχίας. Μέσα από το ‘Small Axe’ συμπληρώνει τον κοινωνικό χάρτη μιας ολόκληρης κοινότητας μεταναστών στο Λονδίνο και τις κατά βάση αληθινές τους ιστορίες διαμέσου δύο δεκαετιών καταπίεσης, διακρίσεων και κοινωνικής περιθωριοποίησης.

Στο ‘Small Axe’, η κάθε -αυτοτελής- ταινία είναι και ένα ξεχωριστό κάδρο. Μια άλλη εικόνα. Ένα υπομονετικό πορτρέτο που από μόνο του αποτελεί δυνατό παρατήρηση αλλά μες στο context του ευρύτερου έργου, μετατρέπεται σε σοκ. Θα αναπτύξουμε αυτή τη σκέψη περί context καθώς το πρότζεκτ εξελίσσεται, και κυρίως με αφορμή το εκπληκτικό δεύτερο φιλμ της σειράς, ‘Lovers Rock’, όμως αρχικά ας θέσουμε τις βάσεις, όπως κι ο McQueen με αυτό που -τελικά, εντελώς αναγκαία- είναι το πρώτο λιθαράκι σε αυτό το μεγάλο του ψηφιδωτό.

Είναι υπό μία έννοια η πιο αναμενόμενη από αυτού του τύπου τις ιστορίες μειονοτήτων, γι’αυτό και η πιο σημαντική ως έναρξη. Ένα κοινωνικό πορτρέτο που εκτυλίσσεται σε δικαστικό δράμα, μια ταινία σπασμένη στα δύο ως αναγκαιότητα επιβίωσης, ως αντίδραση σε μια κοινωνία που σπάει ζωές με τον ίδιο τρόπο. Είναι η αληθινή ιστορία 9 ακτιβιστών, η αληθινή ιστορία ενός εστιατορίου, η αληθινή ιστορία μιας κοινότητας.

Episode: Mangrove / No. 1 Shows: Altheia Jones (Letitia Wright)

Το καλοκαίρι του 1970, ύστερα από μια σειρά στοχευμένων επιδρομών της αστυνομίας στο εστιατόριο Mangrove του Νότινγκ Χιλ, στο δυτικό Λονδίνο, με μια σειρά κατασκευασμένων αφορμών, οι θαμώνες και οι ακτιβιστές της περιοχής άρχισαν να αντιστέκονται, οργανώνοντας τελικά μια πορεία διαμαρτυρίας κατά την οποία 150 άνθρωποι περπάτησαν προς το τοπικό αστυνομικό τμήμα. Με την φυσικά αναπόφευκτη έκρηξη βίας που ακολούθησε, η αστυνομία συνέλαβε διαδηλωτές οι οποίοι δικάστηκαν ως “οι Mangrove 9” με την κατηγορία της υποκίνησης ταραχών.

Η δίκη κράτησε 55 μέρες και έγραψε ιστορία καθώς μέρος της αθωωτικής απόφασης έγινε το πρώτο επίσημο δικαστικό ντοκουμέντο που αναγνώριζε ρατσιστική προκατάληψη εκ μέρους της μητροπολιτικής αστυνομίας. Η υπομονετική καταγραφή του περιστατικού από τον McQueen δεν στέκεται απλώς στην αναπαραγωγή των γεγονότων (πόσο μάλλον με τον θριαμβευτικό τόνο ενός παραμυθένια feelgood αντιστοίχου, όπως η ‘Δίκη των 7 του Σικάγου’ του Aaron Sorkin που πραγματεύεται μια αντίστοιχη περίπτωση) αλλά καταφέρνει να υπογραμμίσει την ιδέα του πώς το κοινωνικό, το πολιτικό και το προσωπικό έρχονται σε σύγκρουση και γίνονται, αναγκαία, ένα.

Episode: Mangrove / No. 1 Shows: Darcus Howe (Malachi Kirby) Altheia Jones (Letitia Wright) Frank Crichlow (Shaun Parkes) Barbara Beese (Rochenda Sandall) Rothwell Kentish (Richie Campbell) Eddie LeCointe Jnr (Gershwyn Eustache) Rhodan Gordon (Nathaniel Martello White)

Το πρώτο μέρος του φιλμ ακολουθεί πιο αργούς ρυθμούς καταγράφοντας το Mangrove ως ατμόσφαιρα, ως vibe, και τελικά ως ενός είδους καταφύγιο. Είναι το μέρος όπου συγκεντρώνονται τα μέλη της κοινότητας από κάθε τους κοινωνική θέση, έχοντας σχηματίσει το δικό τους στέκι. Όμως κι εκεί ακόμα, ο έξω κόσμος χτυπά την πόρτα- επίμονα και, φυσικά βίαια. Έχοντας στο στόχαστρο την διαφορετικότητα, μια ντε φάκτο παρέκκλιση από την ιδεατή ομοιόμορφη υπακοή της εξουσίας.

Το ρατσιστικό καθεστώς ελέγχου και αστυνόμευσης προβαίνει σε μια κατ’εξακολούθηση επίθεση χιλιάδων μικρών -και όλο και λιγότερο μικρών- πληγών στο σώμα της περιθωριοποιημένης κοινότητας μεταναστών από τις νήσους των Δυτικών Ινδιών. Η σύγκρουση έρχεται κάπως νομοτελειακά: Η εξουσία το έχει προαποφασίσει και δεν υπάρχει διαφυγή από αυτό.

Episode: Mangrove / No. 1 : Aunt Betty (Llewella Gideon)

Σε αυτό το πλαίσιο, η παραμικρή πράξη προσωπικής έκφρασης μεταφράζεται σε πράξη αντίστασης, κάτι που εκφράζεται ποικιλόμορφα από τους διαφόρων κατευθύσεων ήρωες της ιστορίας, είτε παίρνουν τη μορφή του ιδιοκτήτη του εστιατορίου Frank Crichlow (ο εκπληκτικός εδώ Shaun Parkes από το ‘Lost in Space’ του Netflix εκφράζει μια υπομονετική, βαθιά ανθρώπινη έκφραση δύναμης), είτε εκείνη της Altheia Jones-LeCointe, την τρινιναντιανή ερευνήτρια επιστήμονα που έπαιξε ηγετικό ρόλο στους Μαύρους Πάνθηρες στα ‘60s και τα ‘70s (η πάντα πολύ καλή Letitia Wright του ‘Black Panther’).

Καθώς η αντίσταση φουντώνει ο McQueen μας μεταφέρει στο δεύτερο μέρος του δράματος, όπου η κόντρα μεταφέρει πλέον στο αυστηρά οριοθετημένο και θεσμοθετημένο χώρο που έχει θεσπίσει η κοινωνία- η εξουσία, βασικά. Εκεί οι ήρωές του, μέσα από ξεχωριστούς τρόπους υπεράσπισης, αναγκάζονται εκ νέου να διασώσουν τους εαυτούς τους. Η βία εδώ εκφράζεται διαφορετικά κι ο McQueen αναζητά την αντίσταση στη γλώσσα του σώματος, στις εκφράσεις, στα λόγια.

Episode: Mangrove / No. 1 Shows: Altheia Jones (Letitia Wright) and Frank Crichlow (Shaun Parkes)

Δεκαετίες μετά, σε άλλες κοινότητες, σε άλλες χώρες, σε άλλες ηπείρους, και η παραμικρή τέτοια ηθική, προσωπική πράξη, εξακολουθεί να αντηχεί ως απαραίτητη, ως αναγκαία- δεν είναι εξάλλου τυχαίο πως παρόλο που το πρότζεκτ ετοιμάστηκε πριν τα σαρωτικά γεγονότα του 2020, ο McQueen αναφέρεται διαρκώς στη δολοφονία του George Floyd από την αστυνομία ως κεντρικό γεγονός σημείο-αναφοράς σε σχέση με το έργο του.

Γιατί όπως θα γίνει εμφανές μέσω ενός παραλλαγμένου θεματικού ρεφρέν μέσα από όλες τις ιστορίες του ‘Small Axe’, ο έξω κόσμος δε σταματά ποτέ να χτυπά την πόρτα.

Ο Steve McQueen μας μιλάει για το ‘Mangrove’

Director Steve McQueen with DP Shabier Kirchner and Script Supervisor Phoebe Billington

Για την σημασία του να πει την ιστορία των Mangrove 9:

«Αυτές τις ιστορίες δεν τις ξέρουν στα αλήθεια οι άνθρωποι καθόλου, κι ακόμα και στη μαύρη κοινότητα κάποιοι τις ξέρουν, αλλά όχι όλοι. Και δουλειά μου είναι– γιατί οι Mangrove 9 δεν ήταν μόνο τοπικοί ήρωες, ήταν εθνικοί. Πολέμησαν ένα διεφθαρμένο αστυνομικό σώμα και τις δυνάμεις ισχύος, γιατί αυτή η διαφθορά είναι κάτι που φτάνει ψηλά.

Ήταν σημαντικό για μένα να πω αυτή την ιστορία όχι μόνο επειδή ήταν μέρος της παιδικής μου αφήγησης, πατέρας του φίλου μου ήταν ο Rhodan Gordon, ένας από τους 9. Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά να μιλάνε, δεν ήξερα τι συνέβη στον Rhodan για δεκαετίες μετά. Υπέφερε από το PTSD, ένιωθε ότι βρισκόταν υπό μια διαρκή καταδίωξη από την αστυνομία ακόμα και μετά την νίκη στο δικαστήριο. Ένα άλλο μέλος των 9 παρά τη νίκη στο δικαστήριο, είχε σπασμένο χέρι και πόδι και είχε κάνει 36 μήνες φυλακή για αυτή την υπόθεση».

Για τον πρωταγωνιστή της ταινίας, Shaun Parkes:

«Ο Shaun είναι τριγύρω πολύ καιρό αλλά οι άνθρωποι δεν τον εμπιστεύονταν ή ο ίδιος δεν εμπιστευόταν τον εαυτό του. Γιατί όταν είσαι ηθοποιός που μεγαλώνεις και όλοι σου λένε πως– εγώ, για μένα ο Shaun Parkes είναι σαν τον Al Pacino, την πρώιμη περίοδό του. Δεν χρειάζεται να πει πολλά για να πει ΠΟΛΛΑ. Έχει να κάνει με αυτοπεποίθηση. Είναι σαν μια τρομπέτα, δεν χρειάζεται να παίξεις 60,000 νότες, μπορεί να είσαι σαν τον Miles Davis και να παίξεις 3 κι αυτό να αρκεί.

Έχει να κάνει με τον χρόνο ανάμεσα στις νότες. Είναι tai chi. Το νιώθεις πότε είναι ο σωστός χρόνος να κινηθείς, αυτό είναι! Το να έχεις την αυτοπεποίθηση να το κάνεις και να του επιτρέψεις να έχει τον χρόνο να το κάνει. Γιατί εγώ δεν μπορώ να σε ελέγξω, δεν με ενδιαφέρει αυτό, μπορώ μόνο να σε καθοδηγήσω. Είναι σαν χαρταετός, μπορείς να κατευθύνεις, όχι να ελέγξεις. Αυτό χρειάζονται οι ηθοποιοί να νιώσουν που μπορούν να πάνε σε ένα μέρος που απεικονίζεται η ανθρωπότητα. Και με εκπλήσσει! Είναι διαλογισμός.»

Περισσότερα από τον Steve McQueen στη μεγάλη συνέντευξη στο Oneman.

Ο πρωταγωνιστής Shaun Parkes για το ‘Mangrove’

Episode: Frank Crichlow (Shaun Parkes)

Για την σημασία του να συμμετέχει σε ένα πρότζεκτ όπου βλέπει την κληρονομιά του:

«Πολλοί ηθοποιοί το βρίσκουν δύσκολο να βλέπουν τον εαυτό τους ειδικά με κόσμο τριγύρω, το βρίσκουν αφόρητο. Αλλά ανακαλύπτω πολλά, είναι μοναδικό. Η κληρονομιά μου είναι κάτι που δεν έχω παίξει πολύ, δεν έχω παίξει κάτι που να ξέρω καλά πριν διαβάσω το σενάριο. Κάτι που μπορώ να πω ότι όταν διάβασα το σενάριο τα πάντα ηχούσαν αληθινά μες στο μυαλό μου. Όμως μαθαίνω κάθε μέρα, και με τιμά να είμαι μέρος αυτού του πράγματος. Γιατί κάποιες συγκεκριμένες πτυχές της κουλτούρας μας δεν έχουν πραγματικά αποτυπωθεί σε αυτή την εποχή. Γιατί αγαπώ αυτό το περιβάλλον και αγαπώ να λέω ιστορίες που ηχούν αληθινές εδώ.» [σσ. χτυπάει ελαφρά το στέρνο, πάνω από την καρδιά του]

Για το ρόλο της χριστιανικής πίστης στην κοινότητα των Δυτικών Ινδιών:

«Έχοντας μεγαλώσει στην εκκλησία… δεν πάω τώρα δηλαδή αλλά αυτό που ξέρω είναι οι θέσεις με αρχή. Αυτό έμαθα από τη μητέρα μου, έμαθα πίστη. Το αν έχω εγώ πίστη ή όχι, δεν έχει σημασία, έχω δει κάποιον άνθρωπο στη ζωή μου να έχει πίστη. Να έχει ιδανικά, να είναι άκαμπτη στα ιδανικά της. Το να δεις μόνο πώς μοιάζει αυτό μεγαλώνοντας!»

Malachi Kirby as Darcus Howe

*Η σειρά από 5 φιλμ του Steve McQueen με τίτλο ‘Small Axe’ προβάλλεται αποκλειστικά κάθε Δευτέρα μέσα από την on demand υπηρεσία COSMOΤΕ TV PLUS αμέσως μετά την προβολή του στο BBC. Κάθε εβδομάδα θα σχολιάζουμε την κάθε ταινία μαζί με τον Steve McQueen και τους πρωταγωνιστές της σειράς.