“Η ευθύνη μιας ταινίας είναι να σε κάνει να θες να βρεις απαντήσεις”

Δεν έχεις κάθε μέρα την ευκαιρία να συζητήσεις με έναν άνθρωπο που μεγάλωσε έχοντας ως καθημερινότητα τον μεγαλύτερο πόλεμο του 20ου αιώνα. Μιλώντας με τον Μασούντ Μπακσί, τον Ιρανό σκηνοθέτη του φιλμ “Μια Αξιοπρεπής Οικογένεια”, είχαμε την ευκαιρία να δούμε τα πράγματα από μια διαφορετική σκοπιά, όπως ακριβώς η ίδια η ταινία επιχειρεί να ανοίξει τα μάτια ενός ευρύτερου δυτικού κοινού απέναντι σε έναν μεγάλο πόλεμο και μια κοινωνία που συχνά αγνοούμε.

Η ταινία αφορά τον Αρας, έναν Ιρανό ακαδημαϊκό που ζει στη Δύση. Μετά από 22 χρόνια επιστρέφει στην πατρίδα του για να διδάξει σε μια πόλη μακριά από την Τεχεράνη, όπου ζει η μητέρα του. Εκεί θα εγκλωβιστεί σε μια δίνη από οικογενειακές και οικονομικές ίντριγκες, διαπιστώνοντας πως η χώρα του λειτουργεί πλέον με κώδικες άγνωστους σε αυτόν. Ο θάνατος του πατέρα του θα είναι η αφορμή να μάθει τα κρυμμένα μυστικά της οικογένειά του- και εμείς μια ολόκληρης πληγωμένης κοινωνίας.

Συζητήσαμε με τον Μασούντ για το πώς είναι να μεγαλώνεις στο Ιράν στη διάρκεια του 8ετούς πολέμου με το Ιράκ, για το πόσο σημαντικό είναι να δουν την ταινία του στη Δύση (αλλά και στην ίδια του την πατρίδα) και για την αξία του να προσπαθείς για το καλύτερο μέσα σε αντίξοες συνθήκες.

Πόσο αυτοβιογραφική είναι η ταινία;

Όχι ιδιαίτερα, γιατί δεν είχα ζήσει έξω από τη χώρα για 22 χρόνια. Το κοινό που έχω εγώ με την ιστορία είναι μόνο η έρευνα που έκανα καθώς την έγραφα. Έφτασα μέχρι και στην αναζήτηση αρχείων από τον πόλεμο Ιράκ-Ιράν. Όσο έψαχνα, συνάντησα ξανά κάποιες αναμνήσεις που είχα ως μικρό παιδί τότε, ζώντας τον τρόμο του πολέμου στην Τεχεράνη. Πόσο φρικτές ήταν όλες εκείνες οι νύχτες, με βομβαρδιστικά να επιτίθεται και να σκοτώνουν ανθρώπους γύρω μας.

Ποιο ήταν το κίνητρο για να τη γυρίσεις;

Ήθελα να μιλήσω για αυτό τον πόλεμο. Επειδή ήταν ο μεγαλύτερος σε διάρκεια πόλεμος του 20ου αιώνα. 8 χρόνια. Εξαντλήθηκαν δύο χώρες. Και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν τον γνωρίζουν καν.

Ο πόλεμος αυτός σε έπιασε εσένα ακριβώς στα χρόνια της εφηβείας σου, σωστά;

Ναι, ήμουν 7-8 όταν ξεκίνησε και τελείωσε όταν ήμουν κάπου 16. Όλα αυτά τα χρόνια που σε σχηματίζουν. Αλλά ήταν κάτι που το πρόσεξα μετά. Τον καιρό που μου συνέβαινε έμοιαζε σχεδόν φυσιολογικό, υπό μία έννοια. Ήμουν ένα παιδί που ζούσε έναν πόλεμο. Αν ρωτήσεις τους παππούδες σου για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι το ίδιο πράγμα. Το ζεις, το βιώνεις σαν κάτι φυσιολογικό, και μετά συνειδητοποιείς τι έχεις ζήσει.

Πότε το κατάλαβες;

Πήγα στην Ιταλία κάποια χρόνια αργότερα και κανείς δε γνώριζε για αυτό τον πόλεμο. Τους τον ανέφερα και νόμιζαν ότι αναφερόμουν στον πόλεμο του Κόλπου ή στην επέμβαση στο Ιράκ. Ήταν κάτι τρομακτικό για μένα. Εκατοντάδες χιλιάδες Ιρανοί είχαν σκοτωθεί, και φυσικά και Ιρακινοί. Και η Δύση αγνοούσε την ύπαρξη αυτού του πολέμου. Έναν πόλεμο που επέβαλε ο Σαντάμ ανάμεσα σε δύο μουσουλμανικές χώρες, με τη στήριξη φυσικά της Δύσης. Όταν λοιπόν διαπίστωσα πως κανείς δε γνωρίζει τίποτα, είπα στον εαυτό μου πως θέλω να μιλήσω για αυτή την περίοδο. Να δώσω στον κόσμο τη δυνατότητα να κάνει ερωτήσεις, να μάθει τι συνέβη.

Σκεφτόσουν καθόλου πώς θα υποδεχτεί την ταινία το δυτικό κοινό;

Δεν πιστεύω πως μια ταινία πρέπει να παραδίδει ένα ξεκάθαρο μήνυμα. Όπως κάθε άλλη μορφή τέχνης, πρέπει να προβοκάρει και να προκαλεί ερωτήματα στο κοινό. Σε κάνει περίεργο, σε κάνει να θες να βρεις απαντήσεις. Αυτή είναι η ευθύνη μιας ταινίας. Ήθελα λοιπόν το κοινό να ρωτήσει για αυτό τον πόλεμο. Να ψάξει.

Αυτή είναι κι η κεντρική θεματική κιόλας.

Ναι, ο Αρας, ο κεντρικός χαρακτήρας, ένας άνθρωπος που έχασε στον πόλεμο την ίδια του την παιδική ηλικία κατά κάποιο τρόπο. Και τον αδερφό του, τον προστάτη του. Κάτι που βλέπουμε σε φλάσμπακ. Το πόσο κοντά ήταν. Μετά πήγε κι έγινε μάρτυρας για τη χώρα του και χρόνια αργότερα ο Αρας γράφει ένα βιβλίο για αυτό. Και για τη διαφορά μεταξύ πολέμου και άμυνας. Γράφει υπό μια πιο φιλοσοφική σκοπιά.

Υπάρχει ένα σημείο όπου ο πόλεμος γίνεται κάτι το φυσιολογικό για έναν λαό;

Το Ιράν είναι κάπως σαν την Ελλάδα, με πολύ μεγάλη ιστορία και μεγάλο πολιτισμό. Αλλά ακόμα κι έτσι, 3,000 πόλεμοι που υπάρχουν στην ιστορία του είναι απλά… Κάθε χρόνο κι ένας πόλεμος, σχεδόν. Αδιανόητο. Και η πλειοψηφία αυτών των πολέμων, ιδίως τα τελευταία χρόνια, ήταν πόλεμοι όπου κάποιος εισέβαλε στο Ιράν. Οπότε οι Ιρανοί έπρεπε να προστατεύσουν τη χώρα τους. Ο Αρας προσπαθεί να μεταφέρει αυτές τις εμπειρίες σε μια νεότερη γενιά. Για την απειλή και τη φρίκη του πολέμου. Είναι θλιβερό αλλά οι Ιρανοί πάντα ζούσαν με όλους αυτούς τους πολέμους που δεν ήθελαν. Τώρα, το Ιράν είναι η 2η νεότερη χώρα στον κόσμο και αυτό είναι οπωσδήποτε σημαντικό για το μέλλον.

Το ίντερνετ παίζει ρόλο στην ανάπτυξη μιας γενιάς που δε θα θεωρεί τον πόλεμο ως κάτι φυσικό;

Η νέα γενιά σίγουρα δε θέλει πόλεμο. Σπουδάζεις την ιστορία, τη διαβάζεις και την αναλύεις για να μάθεις τα αίτια πίσω από αυτό τον παραλογισμό. Η Δύση συνεχίζει να θέλει πολέμους στην περιοχή για οικονομικούς λόγους αλλά οι Ιρανοί, ως κουλτούρα, είναι πάντα φιλικοί προς τους ξένους, μπορείς να το δεις πολύ εύκολα αυτό. Το ίντερνετ βοηθάει πάρα πολύ. Ανοίγει παράθυρο στον κόσμο. Σου δείχνει τι γίνεται εκεί έξω. Δεν ζεις πια σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Ζεις στον κόσμο.

Στο πρόσφατο κύμα Ιρανικών ταινιών, όπως το “A Separation” ή το “This In Not a Film”, μπορεί κανείς να διακρίνει ως κοινή θεματική τις τάσεις φυγής χαρακτήρων που θέλουν να δραπετεύσουν. Εσύ το βλέπεις αυτό;

Εσύ ως δυτικός μπορείς να διακρίνεις πιο εύκολα τέτοια κοινά στοιχεία. Εγώ μπορώ να δω κάτι κοινό με τα φιλμ του Φαραντί. Αλλά αυτές οι ταινίες ακόμα περισσότερο δείχνουν μια δίψα για να ειπωθεί κάποια ιστορία. Θεματικές υπάρχουν πολλές, αλλά μπορείς να βρεις ομοιότητες. Ναι όντως, υπάρχει τάση κάποιων μελών της οικογένειας να φύγουν από το Ιράν, δε θα διαφωνήσω σε αυτό. Αλλά βλέπουμε όμως ότι τελικά και στις δύο ταινίες, εν τέλει παραμένουν εκεί.

Τι σημαίνει αυτή η επιλογή;

Σε μια δύσκολη κατάσταση η ευκολότερη οδός είναι πάντα το να φύγεις. Είναι η πρώτη σκέψη. Αλλά πάντα στις ταινίες και στην τέχνη και σε κάθε ιστορία, πάντα τελικά θαυμάζεις εκείνους που μένουν πίσω και παλεύουν. Ειδικά στην Ευρώπη έχετε σημαντικούς δεσμούς με την κουλτούρα σας. Που δε σπάνε εύκολα. Η κουλτούρα και ο πολιτισμός είναι η βάση των πάντων σε μια κοινωνία.

Πόσο δύσκολο είναι να κάνεις ένα φιλμ στο Ιράν σήμερα;

Είναι δύσκολο, αλλά αυτό έχει να κάνει με το ότι είναι δύσκολο γενικότερα το να ζεις στο Ιράν. Και το σινεμά είναι ένα ακριβό μέσο. Πρέπει να βρεις αγοραστές και παραγωγούς και διανομείς. Προσωπικά πιστεύω πως η πιο σημαντική ερώτηση είναι το Γιατί κάνω αυτό το φιλμ;. Γυρίζονται χιλιάδες κάθε χρόνο, ποιος θα τις δει όλες. Γι’αυτό πρέπει αυτό που κάνεις να μετράει. ΠΡΕΠΕΙ να έχεις καθαρή απάντηση πριν ξεκινήσεις. Είναι πάντα η πρώτη ερώτηση που κάνω στον εαυτό μου πριν γράψω έστω μια ιδέα στο χαρτί. Εκεί είναι η δυσκολία. Εγώ που έρχομαι κι από το χώρο του ντοκιμαντέρ, είναι σα να είσαι νέος δημιουργός: Πρέπει να αποδείξεις την αξία από το μηδέν. Πρέπει να είσαι ικανός. Και πρέπει να έχεις πράγματα να πεις. Ειδικά μετά την ψηφιακή επανάσταση οι καθένας μπορεί να κάνει ένα φιλμ. Αλλά αυτό που μετράει είναι το ΓΙΑΤΙ.

Γιατί ας πούμε αυτή η ταινία έπρεπε να είναι fiction αντί ντοκιμαντέρ όπως έκανες ως τώρα;

Για μένα δεν υπάρχει διαφορά. Είναι διαφορετικό στο πώς το φτιάχνεις βέβαια, αλλά μια καλή ταινία είτε είναι ντοκιμαντέρ, ταινία, μικρού μήκους, μεγάλου μήκους- δεν έχει διαφορά. Τη βλέπεις, την δέχεσαι, και μετά σκέφτεσαι γι’αυτήν. Εξακολουθώ να θεωρώ τον εαυτό μου σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ. Γι’αυτό η βασική μου έγνοια εδώ ήταν να κάνω μια ρεαλιστική ταινία.

Συνάντησες αντιστάσεις και περιορισμούς καθώς την γύριζες;

Την έκανα μέσα από επίσημα κανάλια, οπότε δεν είχα μεγάλο πρόβλημα. Αλλά το δύσκολο είναι να καταφέρει να προβληθεί και στη χώρα. Ελπίζω να συμβεί. Στο Ιράν έχουμε πάνω από 100 ταινίες το χρόνο μόνο για το σινεμά, που είναι τεράστιος αριθμός, είμαστε μες στις 10 χώρες με τη μεγαλύτερη κινηματογραφική παραγωγή. Και οι αίθουσες είναι αναντίστοιχα λίγες. Έχουμε πολλές ταινίες και μεγάλο πληθυσμό, αλλά λίγες αίθουσες. Γι’αυτό είναι δύσκολο να παιχτείς. Αλλά εφόσον η ταινία έγινε από Ιρανούς… Και επίσης πάντα έλεγα στον εαυτό μου πως η ταινία αυτή αφορά τους Ιρανούς. Είναι σημαντικό να δουν μια μέρα αυτή την ταινία. Επειδή για αυτούς δεν είναι απλά μια ιστορία, αλλά είναι η ζωή τους.

*H ταινία “Μια Αξιοπρεπής Οικογένεια” παίζεται στις αίθουσες από αύριο Πέμπτη 2 Μαϊου από την Feelgood Entertainment.