Η τελευταία διαθήκη του Michael Jackson

Όποια κι αν είναι η χημική ένωση που φτιάχνει τους αληθινούς ποπ σταρ, στη δική του περίπτωση έμοιαζε – και με τα σημερινά αστέρια να μην ακτινοβολούν το ίδιο δυνατά μάλλον θα παραμείνει – ανεπανάληπτη. Ένιωθε κανείς, σε όποιο μέρος του πλανήτη κι αν κατοικούσε, όποια κι αν ήταν τα μουσικά του γούστα, το κοινωνικοοικονομικό του στάτους, οι πολιτικές του πεποιθήσεις, ή το οικογενειακό του περιβάλλον, ότι δεν είναι δυνατόν – κάποιο απ’ τα δικά του αγαπημένα τραγούδια του Jackson θα ήταν και το αγαπημένο τουλάχιστον μερικών χιλιάδων αγνώστων στην απέναντι ήπειρο.

Πόσα από αυτά τα 500 εκατομμύρια άτομα που παρακολούθησαν live το Black or White απόρησαν όταν ο Jackson ένωνε σαν κοσμοπολίτης σαμάνος τον Πύργο του Άιφελ με το Ταζ Μαχάλ, συγχρονίζοντας τον χορό του δίπλα στους ιθαγενείς, τους Αφρικανούς, τους Ρώσους, τους Ινδούς που χόρευαν δίπλα του; Νούμερα δεν έχω, αλλά θα εικάσω κανένας. Η λειτουργία του ως εξομοιωτής μας, άλλωστε, ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της καριέρας του. Ήταν ένα από τα αόρατα παράσημα που φορούσε πολύ περήφανα. Το καρφίτσωνε στις μοντέρνες, βασιλικές φορεσιές που προτιμούσε, πλάι σε όλα τα υπόλοιπα εμβλήματα που ήταν εκεί για να σου υπενθυμίζουν ότι κοιτάς τον Βασιλιά της Ποπ. Δεν σκαρφίστηκε ο ίδιος αυτό του το προσωνύμιο, ούτε συστηνόταν έτσι όπως έλεγαν κάποτε οι φήμες. Η αγάπη του όμως για το υπερβολικό και το μεγαλειώδες τροφοδοτούσαν το job description του.

Κάθε κίνησή του φώναζε ναι, έχω πουλήσει τους περισσότερους δίσκους σε όλο τον κόσμο. Αυτούς που θεωρείς κιόλας ως καλύτερους του 20ού αιώνα, τους έφτιαξα μέσα σε 8 χρόνια. Γενικά σπάω ρεκόρ στον ύπνο μου. Και καλά κατάλαβες, το σπίτι μου είναι ένα γιγαντιαίο λούνα παρκ και όχι, δεν τρελάθηκες, αυτό που είδες έξω από το παράθυρό μου είναι μια καμηλοπάρδαλη κι ο χιμπατζής που κάθεται στον ώμο σου είναι ο κολλητός μου ο Bubbles. Α ναι, κι αυτό που βλέπεις να επιπλέει στον Τάμεση είναι ένα άγαλμά μου. Έστειλα αυτό και κάμποσα ακόμη στα μεγαλύτερα κανάλια του κόσμου για την προώθηση του νέου μου άλμπουμ. Ο Michael Jackson αιωρείται δίπλα σε ένα κότερο; Άλλη μια Τρίτη.

Προφανώς και οι δράσεις του σταρ γυρνούσαν κεφάλια. Οι αποδοκιμασίες δεν ήταν σπάνιες. Αν κάποιος όμως είχε το δικαίωμα να το ζει σε τόση παραφροσύνη, συμφωνούσε άτυπα ο πλανήτης, ας είναι ο Jackson. Έχουμε ήδη, άλλωστε, συμφωνήσει άτυπα ότι υπάρχει η μουσική πριν από αυτόν και υπάρχει η μουσική μετά από αυτόν. Τα πράγματα γίνονται πιο εύκολα έτσι.

Αλλά μαζί με την υπερφυσική ύπαρξη του Jackson στη μουσική, συνυπήρχε και το αγγελικό του προφίλ. Με την εικόνα της τέλειας φαμίλιας να θρυμματίζεται με κάθε δήλωση των παιδιών της οικογένειας για τον τυραννικό Joe Jackson, ήταν αδύνατον να μην αντιμετωπίσει κανείς τον Michael με συμπόνια. Οι γκροτέσκ ιστορίες για τη ζώνη του πατέρα που περίμενε κι αυτόν και τα αδέρφια του μετά το παραμικρό λάθος στις πρόβες, η τρομοκρατία που ένιωθαν όλοι με την είσοδό του στο δωμάτιο, η απόλυτη απομόνωση του Michael στα πιο τρυφερά του χρόνια με στόχο το σμίλεμα του απόλυτου επαγγελματία, σκιαγραφούσαν μια ζωή τεράστιων συναισθηματικών στερήσεων που σίγουρα θα αποζητούσε από κάπου να πιαστεί.

Την ίδια στιγμή, η φιλανθρωπική του δράση ήταν απίστευτα συνεπής και διευρυμένη. Ο κοσμοπολίτης σαμάνος τραγουδούσε για την επούλωση της γης και έμπαινε στο βιβλίο Γκίνες για τον όγκο της κοινωνικής του προσφοράς. Πιο πάνω από όλα αυτά όμως, η αντιμετώπιση του σταρ από τα μέσα ήταν, μετά από τα μουσικά του κατορθώματα, το δεύτερο ίσως βασικότερο συστατικό που θεμελίωσε τη μυθολογία του.

Δεν είναι ακριβώς σαφές εάν ο Jackson γνώριζε τι μηχανευόταν η επικοινωνιακή του ομάδα, σύμφωνα πάντως με παλαιότερα ρεπορτάζ αλλά και δηλώσεις της μητέρας του, Katherine, ορισμένες φήμες που φούντωναν στα ταμπλόιντ όπως η διαβόητη κάψουλα με οξυγόνο όπου δήθεν κοιμόταν ο τραγουδιστής για να μη μεγαλώσει, ή η υποτιθέμενη αγορά του σκελετού του Elephant Man, ήταν ιστορίες κατασκευασμένες για να γιγαντώσουν την αίγλη του. Ο Jackson όμως είχε γαργαλήσει το θηρίο που δεν θα κοιμόταν ξανά μέχρι τον θάνατό του. Η κάλυψη των μέσων σχετικά με το lifestyle και την εμφάνισή του ήταν ανηλεής. To ‘Wacko Jacko’ έγινε από νωρίς το παρατσούκλι του στα ταμπλόιντ και οι συνωμοσίες – ακόμη και ότι είναι το ίδιο πρόσωπο με την αδερφή του, Janet (!) – έδιναν κι έπαιρναν.

Δεν νομίζω να αρνείται κανείς πως οι δραματικές αλλαγές στην εμφάνισή του θα ήταν αδύνατον να περάσουν ασχολίαστες, ο συνεχής διασυρμός του όμως σε άρθρα και παρωδίες για κάτι τόσο λεπτό όπως είναι η ψυχολογία πίσω από μια τέτοια μεταμόρφωση, έμοιαζε απάνθρωπος. Όσο κι αν εκείνος επέμενε ότι υπέφερε από λεύκη – ο ιατροδικαστής που τον εξέτασε το επιβεβαίωσε – και χρησιμοποιούσε μέικαπ και άλλες τεχνικές για να εξομαλύνει την κατάσταση, τόσο οι φυλλάδες ζούμαραν στην ασθενική του απόχρωση και τη σακατεμένη του μύτη. Γι’ αυτό και η μαύρη κοινότητα, παρότι δεν έκρυβε την ταραχή και τον προβληματισμό της σχετικά με την αλλαγή του Jackson, δεν τον αρνήθηκε ποτέ.

Σε ένα άρθρο του Rolling Stone από το 2014 με τίτλο Michael Jackson: Black Superhero, ο καθηγητής Αφροαμερικανικών Σπουδών, Michael Eric Dyson, αναφέρει πως «ο λόγος που η κοινότητα δεν του γύρισε ποτέ την πλάτη, ήταν επειδή καταλαβαίναμε ότι εφάρμοζε απλώς στο πρόσωπό του, αυτό που είχαμε συλλογικά μπει σε πειρασμό να κάνουμε στην ψυχή μας – να λευκάνουμε την ανάμνηση και τα ίχνη της προσβλητικής μας μαύρης ύπαρξης». Τα δε ρατσιστικά υπονοούμενα που έπιαναν στον αέρα οι μαύροι φαν του στον μιντιακό σχολιασμό που τον αφορούσε, ήταν άλλη μία σκληρή υπενθύμιση πως όσο ψηλά κι αν φτάσουν, θα βρίσκονται πάντα τρόποι για να τους βάζουν στη θέση τους.

Στην ανοχή και την κατανόηση της κοινότητας είχε σίγουρα ειδικό βάρος και το γεγονός πως ό,τι κι αν τον ώθησε να μεταβάλλει την εμφάνισή του, ένα πρόβλημα υγείας ή ένα εσωτερικευμένο πρόβλημα ταυτότητας, ο Jackson δεν αφαίρεσε ποτέ από τη μουσική του το μαύρο DNA της ή τα ακτιβιστικά της μηνύματα. Εκ των υστέρων, είναι πολύ παράξενο να διανοείται κανείς πως το τετράλεπτο τέλος του Black or White όπου ο Jackson μεταμορφώνεται συμβολικά σε μαύρο πάνθηρα και πετά έναν τενεκέ σκουπιδιών σε βιτρίνα θυμίζοντας την κορύφωση του Do the Right Thing του Spike Lee, ερμηνεύτηκε ως οτιδήποτε άλλο εκτός από αντίδραση στις αδικίες που βιώνουν οι Αφροαμερικανοί – το βίντεο κυκλοφόρησε μετά τον ξυλοδαρμό του Rodney King – αλλά η σκηνή ήταν αμφιλεγόμενη και είχε απαγορευτεί για καιρό. Πριν επίσης από το Black Panther και το όραμα του Ryan Coogler για τον επαναπροσδιορισμό των Αφρικανών ως αυτοκρατορική ηγεσία, υπήρχε το Remember the Time και το όραμα του Jackson μαζί με τον παρ’ ολίγον οσκαρικό John Singleton (Boyz N the Hood). Στο μουσικό κλιπ, επιφανείς μαύρες διασημότητες της εποχής όπως ο Eddie Murphy και η Iman ζουν μες στη χλιδή ως βασιλιάδες της Αιγύπτου. Και ενώ ο θάνατός του ήταν σεισμική δόνηση που ανατάραξε ολόκληρη την υδρόγειο, ήταν η κραυγή της μαύρης κοινότητας που αντήχησε δυνατότερα.

Όλα τα παραπάνω ήταν σύνθεση εκρηκτικής ύλης. Ένα πρωτοφανές πορτραίτο προσωπικότητας, ρόλου, χρονικής συγκυρίας, προσφοράς, και ειδωλικού στάτους χωρίς προηγούμενο. Η συσσωρευμένη του δύναμη τού επέτρεπε να ανακάμπτει μετά από κάθε του βουτιά. Ήταν αυτή που μετά θάνατον έβαλε όλα τα χούγια του στην άκρη για να γιορτάσουμε ανενόχλητοι το απόσταγμα – την ιδιοφυΐα του και την ενωτική χαρά που χάρισαν τα τραγούδια του. Ήταν κι αυτή που ειδικά στο απόγειό του, δεν θα έπρεπε μάλλον να ανήκει ποτέ σε κανέναν. Με την άδειά μας, του είχε επιτρέψει να εκπέμπει σε συχνότητες διαφορετικές από όλους τους υπόλοιπους. Αυτό σήμαινε ότι δεν χρειαζόταν να υπακούει σε συμβατικά πρότυπα συμπεριφοράς. Κυκλοφορεί συνεχώς με παιδιά από το χέρι; Δεν είχε παιδικά χρόνια. Κοιμάται μαζί τους; Κοιμάται και σε θάλαμο οξυγόνου. Η οργάνωση ενός sleepover με ένα επτάχρονο αγόρι ακούγεται λιγότερο εξωφρενική από την αγορά μιας σαρκοφάγου για χόμπι.

«Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία που κάνει την περίπτωση του Michael ιδιαίτερη, είναι ότι η αποπλάνηση είχε ξεκινήσει πολύ πριν τον γνωρίσουμε», τόνισε ο Wade Robson στη συνέντευξή του με την Oprah Winfrey (After Neverland, HBO). Μαζί με τον James Shafechuck, είναι οι δύο άνθρωποι που εξιστορούν το χρονικό της κακοποίησής τους από τον Jackson ως παιδιά, στο ντοκιμαντέρ Leaving Neverland του βραβευμένου Dan Reed που κάνει αυτές τις μέρες τον γύρο του κόσμου.

«Γιατί ήταν αυτός που ήταν. Ήταν μια τόσο ογκώδης φιγούρα και παρουσίαζε τον εαυτό του ως άγγελο. “Δεν είχα παιδική ηλικία γι’ αυτό αγαπώ τόσο πολύ τα παιδιά και θέλω να είμαι κοντά τους και θέλω να τα βοηθάω να έχουν παιδική ηλικία”. Πολύ πριν τον γνωρίσουμε για πρώτη φορά, υπήρχαν τόσα πράγματα που είχαν ήδη στηθεί. Νομίζω κι εγώ και η μητέρα μου και όλη μου η οικογένεια είχαμε ήδη ενδώσει πριν καν τον συναντήσουμε».

Πώς μπορείς να αντισταθείς στον βασιλιά; Και γιατί να το κάνεις; Σύμφωνα με τους δύο άνδρες και τις οικογένειές τους, η προσοχή του Jackson μεταφραζόταν σε αμέριστη αφοσίωση, διαρκή επικοινωνία, δώρα και υποσχέσεις για την επαγγελματική εξέλιξη των παιδιών. Εκείνος βρισκόταν στην κορυφή του κόσμου και εκείνοι στέκονταν δίπλα του. Το εκκεντρικό τους είδωλο ήταν πληγωμένο και χρειαζόταν τη φροντίδα τους. Η μητέρα του Safechuck, έχοντας αναπτύξει όπως και του Robson προσωπική σχέση με τον σταρ, αναφέρει πως τον έβλεπε σαν παιδί της. Το τελευταίο βράδυ πριν τελειώσει η πρώτη επίσκεψη του τότε επτάχρονου Robson στη Neverland, πριν ξεκινήσει η κακοποίηση σύμφωνα με τον ίδιο, ο μικρός ξύπνησε υπό τον ήχο αναφιλητών. Ο Jackson ήταν κουλουριασμένος σε μια γωνιά του δωματίου και τον παρακαλούσε να μη φύγει γιατί δεν ήθελε να μείνει μόνος.

«Ήταν ένας από τους πιο ζεστούς, ήπιους, στοργικούς, τρυφερούς ανθρώπους που ήξερα», δηλώνει στο άνοιγμα του Leaving Neverland. «Με βοήθησε τρομερά. Με βοήθησε στη δουλειά μου. Με βοήθησε στη δημιουργικότητά μου. Και με κακοποιούσε, επίσης, σεξουαλικά για επτά χρόνια».

Δεν έχουμε συνηθίσει να ζούμε σε τέτοιες βαθιές αντιθέσεις. Αν και θα έπρεπε. Είμαστε γεμάτοι τέτοιες.

Την πρώτη φορά που είδα τον Jackson δεν είχα ακόμη πάει σχολείο. Η κατά οκτώ χρόνια μεγαλύτερη αδερφή μου με είχε μυήσει στην ξένη ποπ κουλτούρα από μωρό – σε πρώτη φάση με κασέτες που μου έπαιζε στο walkman, σε δεύτερη με γραμμένα σε βιντεοκασέτες βιντεοκλίπ από το MTV που μου έβαζε σε λούπα, σε τρίτη με παιδικές ταινίες στο σπίτι και στις αίθουσες. Τη μέρα, λοιπόν, που απέκτησα την πρώτη μου ανάμνηση από μουσικό βίντεο, είχα δει τον Michael Jackson στο Bad. Γι’ αυτά τα 18 λεπτά που διαρκούσε το κλιπ, το πλάσμα που έβλεπα στην οθόνη έμοιαζε ανθρώπινο. Θα ορκιζόμουν όμως ότι περπατούσε στο νερό. Δεν ήξερα τι έκαναν τα πόδια του, δεν ήξερα τι έκαναν τα χέρια του, δεν ήξερα τι έκανε η φωνή του, δεν ήξερα τίποτα. Εγώ κοιτούσα καθηλωμένη από τη μοκέτα κι αυτός έπαιρνε θεϊκή υπόσταση από την προνομιακή θέση μιας υπερυψωμένης οθόνης.

Σύντομα είχα στα χέρια μου ό,τι χρειαζόμουν για την εκπαίδευση Jackson. Όλα του τα τραγούδια, όλα του τα κλιπ και, φυσικά, μπόλικο γλιστερό μάρμαρο για να προβάρω αποτυχημένα το moonwalk. Όσα λόγια δεν έπιανα απ’ τα τραγούδια του μου τα μετέφραζαν, όμως τα βίντεο μιλούσαν ούτως ή άλλως από μόνα τους. Ερωτικό κυνήγι, είμαστε όλοι ένα και γροθιά στην αδικία.

Στη συνέχεια άρχισε η ανάμιξή του σε πράγματα να γίνεται αφορμή για να τα τσεκάρω. Η αδερφή μου θα με πήγαινε στο Free Willy γιατί ήμουν και είμαι τεράστιο θύμα με ό,τι δακρύβρεχτο περιλαμβάνει ζώα αλλά, κυρίως, γιατί είχα αρρωστήσει με το Will You Be There που έντυνε την ταινία. Το κατανυκτικό κομμάτι αντιπροσώπευε για μένα την αιώνια δέσμευση. Ήταν ένας ύμνος στην τρωτή, ανθρώπινη υπόσταση. «Όταν χαθώ, θα με βρεις;». «Νοιάζεσαι αρκετά για να με σηκώσεις στα χέρια σου;». Στο κεφάλι μου το αφιέρωνα στις καρδιακές μου φίλες. Στο μέλλον σκεφτόμουν πως θα το αφιέρωνα στο αγόρι που θα ερωτευόμουν. Πριν τις τελευταίες νότες του τραγουδιού, ο Jackson σχεδόν ανάμεσα σε λυγμούς ρωτούσε αν θα είσαι εκεί στις πιο σκοτεινές του στιγμές. Στη χαρά και στη λύπη του, αλλά και «στη βία και την αστάθειά του». Η ταπεινή ανθρώπινη ύπαρξή του θα έπρεπε να είναι η άφεση των αμαρτιών του. Αυτό έμοιαζε να ζητά. Νοητά, είχα δώσει μια υπόσχεση. Ναι, θα ήμουν εκεί. Κι εκείνος υπόσχεται το ίδιο στους τελευταίους στίχους, οπότε ήταν το δίκαιο. Κι αν η μεταβαλλόμενη όψη του, που στα μάτια του πλανήτη κι άρα πόσο μάλλον στα μάτια ενός παιδιού ήταν αλλόκοτη, πριν απ’ οτιδήποτε άλλο μου προκαλούσε συμπόνοια. Η υπόσχεση απλά δυνάμωνε.

Όσο μεγάλωνα και μεγάλωνε κι η ανάγκη του Jackson να θυματοποιείται και να ξεσπά μέσα από τα κομμάτια του (Tabloid Junkie, This Time Around, Scream, Have You Seen My Childhood?), μάθαινα σιγά-σιγά και για την πρώτη εμπλοκή του με υπόθεση παιδεραστίας. Την είχα πάρει είδηση όταν είχε συμβεί, αλλά ήμουν πολύ μικρή για να αντιληφθώ τα γεγονότα. Και παρότι δεν γνώριζα όπως τώρα ότι ο μικρός Jordan Chandler είχε ζωγραφίσει τα σημάδια της λεύκης στο πέος του τραγουδιστή, το γεγονός ότι ο Jackson είχε πληρώσει την οικογένειά του και τον ίδιο εξωδικαστικά, είχε καρφωθεί στο μυαλό μου. Όταν συζήτησα τον προβληματισμό μου με δασκάλα μου, η απάντηση ήρθε σε μορφή ερώτησης. Πώς μπορεί ένας άνθρωπος που προσφέρει τόσα για τα παιδιά όλου του κόσμου, να τους κάνει κακό;

Στο μυαλό μου μπορούσε. Αλλά ήταν μια αίσθηση που, στην ηλικία μου, δεν μπορούσε να μην υποχωρήσει κάτω απ’ το βάρος μιας ενήλικης άποψης. Η αμφιβολία παρέμεινε μέσα μου ωστόσο, και δεν κόπασε ούτε όταν ο Jackson αθωώθηκε στη δίκη του 2004-2005 για την κακοποίηση του 13χρονου Gavin Arvizo. Σίγουρα όμως ένιωσα ανακούφιση. Οι απορίες που είχα για την τρομερή ασφάλεια γύρω από το δωμάτιό του ας πούμε – η συγκεκριμένη ζώνη ήταν καλωδιωμένη ώστε ο Jackson να ειδοποιείται όταν κάποιος πλησίαζε – ή για τα art books και τα βιβλία φωτογραφιών που περιείχαν και γυμνά παιδιά (αυτά δεν συγχέονται με το πορνογραφικό και το S&M υλικό που βρέθηκε στην έπαυλη), σκεφτόμουν ότι για να αθωώθηκε θα βρήκαν ικανοποιητική απάντηση στη δίκη.

Ως τότε όμως είχα ανακαλύψει και την πλευρά ενός υπολογιστικού Jackson. Και ποιος θα μπορούσε να έχει φτάσει στο επίπεδό του χωρίς σκληρή δουλειά και μεθοδικές κινήσεις, βέβαια; Άλλο ήταν αυτό που με έφερνε σε αμηχανία όμως. Ο σταρ ήταν ένας δυναμικός businessman που άπλωνε διαφορετικά χαρτιά σε διαφορετικά πρόσωπα. Οι εμπειρίες των προσώπων που τον περιέβαλαν κάθε φορά, από την οικογένεια και τους συνεργάτες κάθε άλμπουμ μέχρι το προσωπικό του και τις πρώην συζύγους του, αναπαριστούσαν πολλούς, αλλιώτικους Jacksons. Ότι επέλεγε να εκδηλώνει διαφορετικές πλευρές του χαρακτήρα του σε διαφορετικά πρόσωπα, στο μυαλό μου σήμαινε ότι κανείς δεν είχε ποτέ την ολοκληρωμένη του εικόνα.

Οι περισσότεροι συμφωνούσαν όμως πως ήταν άνθρωπος που είχε συνηθίσει να έχει ό,τι θέλει. Σε παλαιότερη συνέντευξή της με την Oprah, η πρώην του Lisa Marie Presley μνημόνευσε τον ‘κύκλο βρυκολάκων’ που είχε γύρω του ως τον βασικότερο λόγο που χώρισε τελικά το ζευγάρι. Άνθρωποι που δεν του έφερναν αντιρρήσεις και του έκαναν όλα τα χατίρια για να κρατήσουν την προνομιακή τους θέση, χωρίς πραγματική έννοια της υγείας και των αναγκών του. Ίσως αυτό τον τελείωσε κιόλας. Τα προβλήματα αϋπνίας του τον οδήγησαν σε κατάχρηση φαρμάκων αναισθησίας, χορηγούμενα από έναν γιατρό που καταδικάστηκε σε ανθρωποκτονία εξ αμελείας και εξέτησε ποινή 4 ετών στη φυλακή. Όταν στη διάρκεια του ‘Leaving Neverland’, η μητέρα του Wade, Joy Robson, μιλούσε για τη φορά που αρνήθηκε να αφήσει τον γιο της για έναν χρόνο στη Neverland, όσο εκείνη θα παρέμενε στην πατρίδα της την Αυστραλία, ανακάλεσε μια φράση του:

«Πάντα παίρνω αυτό που θέλω»

Δεν έχω κανενός είδους δικαιοδοσία να διαγνώσω τι συμβαίνει στο μυαλό της Robson, ίσως όμως και στη δική της λογική οι αντιθετικές εικόνες του Jackson να μη μπορούσαν να συμφιλιωθούν εύκολα. Ο προσωπικός της φίλος που λάτρευε κι αυτήν και τα παιδιά της (ο Jackson είχε καλές σχέσεις και με την μικρή της κόρη) και ο άνθρωπος που θεωρούσε φυσιολογικό να της κρατήσει το παιδί για έναν χρόνο κατοικούσαν στο ίδιο σώμα. Κι αν δεν μπορούσε να τις συμφιλιώσει εκείνη, πώς θα μπορούσαμε να περιμένουμε κάτι τέτοιο από παιδιά που δεν είχαν καν τα εργαλεία να ερμηνεύσουν αυτό που τους συνέβαινε ως κάτι κακό;

Για τον Robson και τον Safechuck, βάσει των μαρτυριών τους, η σχέση τους με τον Jackson ήταν μία ιστορία αγάπης. Ένα ‘εμείς απέναντι στον κόσμο’ ρομάντζο που τους έκανε να νιώθουν σαν τα πιο ξεχωριστά παιδιά στον πλανήτη. Το high που ένιωθαν όσοι βρίσκονταν στη σφαίρα προσοχής του σταρ είναι εκτενώς καταγεγραμμένο, οπότε για δύο ανήλικα παιδιά που τον είχαν θεοποιήσει πριν καν τον συναντήσουν, η αφοσίωσή του πρέπει να έμοιαζε με το κέντρο του κόσμου. Στο After Neverland της Winfrey, όσο η παρουσιάστρια παίρνει συνέντευξη από τους δύο άνδρες, επανέρχεται σε κάτι που την έχει βάλει στο στόχαστρο πολλές φορές στην καριέρα της. Στη στεγνή αλήθεια που, ως θύμα κακοποίησης, γνωρίζει και η ίδια και σοκάρει κάθε φορά που την εκφράζει. Η σεξουαλική κακοποίηση ενός παιδιού παίρνει πολλές φορές τη μορφή ερωτικής πρόκλησης και όχι του μπαμπούλα κάτω από το κρεβάτι. Οι συνευρέσεις του Robson και του Safechuck με τον τραγουδιστή, δεν τους έμοιαζαν παράξενες. Ήταν απλώς η φυσική έκφραση των συναισθημάτων τους.

«Εάν είσαι 7 χρονών και κάποιος χαϊδεύει το πέος σου, είναι ωραία αίσθηση. Ακόμα κι αν δεν έχεις ακόμη λέξεις για να ονομάσεις τι νιώθεις, νιώθεις ωραία», εξήγησε η Winfrey. «Αυτός είναι ένας από τους λόγους που μπερδεύονται τα παιδιά. Όλοι θέλουν να πιστέψουν ότι είναι σαν τη σεξουαλική επίθεση και σε πετούν στον τοίχο και σε βιάζουν αλλά λέω εδώ και χρόνια πως, αν ο δράστης ξέρει τι κάνει, δεν θα ξέρεις καν τι σου έχει συμβεί […] Αν ξέρει τι κάνει, αυτός ή αυτή θα σε κάνουν να νιώθεις μέρος αυτού που συμβαίνει».

Και οι δύο άνδρες χαρακτηρίζουν τον νεαρό εαυτό τους ‘ερωτευμένο’ με τον τραγουδιστή στο ντοκιμαντέρ, με τον Safechuck μάλιστα να νιώθει ενοχές ακόμη και τώρα για τη δημοσιοποίηση της κακοποίησής του. Συγκεκριμένα επειδή αισθάνεται ότι «απογοητεύει» τον Jackson. Ο τρόπος που οι δυο τους περιγράφουν τα συναισθήματά τους ως παιδιά, τη διαδικασία εκλογίκευσης όσων έζησαν μεγαλώνοντας, τους νευρικούς κλονισμούς που πέρασαν ως ενήλικοι, τα κενά μνήμης σε συγκεκριμένα περιστατικά και την τρομακτική λεπτομέρεια στις αναμνήσεις τους σε άλλα, ο θυμός και τα υπολείμματα θαυμασμού και αγάπης για τον σταρ, οι τραυματισμένες σχέσεις με τους γονείς που δεν κατάφεραν να προστατεύσουν τα παιδιά τους – όλα υποστηρίζονται από την επιστήμη πίσω απ’ την ψυχική υγεία κακοποιημένων θυμάτων. Όσο όμως ψάχνουμε για το Τέλειο Θύμα, δεν θα ακούσουμε ποτέ το πραγματικό.

Γιατί και ο Robson και ο Safechuck έχουν στο παρελθόν υπερασπιστεί τον Jackson, με τον πρώτο μάλιστα να είναι ο star witness της δίκης του 2004-2005, παρέα με τον Macaulay Culkin. Τότε είχε επαναλάβει ότι ο τραγουδιστής δεν τον είχε παρενοχλήσει ποτέ και η κατάθεσή του ήταν σίγουρα καθοριστικό σημείο για την αθώωση του Jackson. Πέρα από το προβληματικό συμπέρασμα ότι ‘αν δεν συνέβη στον τάδε, δεν συνέβη και σε κανέναν’ (ο Culkin υποστηρίζει ακόμη ότι ο Jackson δεν τον άγγιξε ποτέ και γιατί να μην ισχύει αυτό κιόλας), η κατακραυγή εναντίον του Robson στέλνει το μήνυμα ότι ένα στραβοπάτημα, μια σωστή ή λανθασμένη απόφαση σε μια δεδομένη στιγμή της ζωής ενός θύματος, του αφαιρεί το δικαίωμα να λυτρωθεί αργότερα με τον τρόπο που θα επιλέξει.

Ο Robson και ο Safechuck δηλώνουν τρομερά ένοχοι που η υπεράσπισή τους εμπόδισε άλλα παιδιά να βρουν δικαιοσύνη. Το βάρος αυτό από μόνο του είναι ικανό να παραλύσει άνθρωπο. Δέχονται κριτική και για τις μηνύσεις που έκαναν εναντίον του Jackson μετά θάνατον (οι μηνύσεις απορρίφθηκαν το 2017 και είναι σε διαδικασία έφεσης), όμως με τον τραγουδιστή νεκρό, ο μοναδικός τρόπος δικαίωσης είναι μέσω πολιτικού δικαστηρίου.

Ο μονοδιάστατος τρόπος που αντιμετωπίζουμε τις υποθέσεις που στοχεύουν σε αποζημιώσεις επανεξετάζεται άλλωστε στα χρόνια του #MeToo, με πολλές γυναίκες να έχουν υπογράψει στο παρελθόν συμβόλαια εμπιστευτικότητας – βλέπε Rose McGowan και Harvey Weinstein – και να αντιστέκονται στην αφήγηση που τις δαιμονοποιεί.

Εάν κάποιος παρενοχληθεί, κακοποιηθεί ή βιαστεί και αργότερα πάρει χρήματα ως αποζημίωση ή ως αντάλλαγμα σιωπής, είναι λιγότερο παρενοχλημένος, κακοποιημένος, βιασμένος;

Εκτός από το Τέλειο Θύμα όμως, εντοπίζεται κι άλλο αγκάθι στην κουλτούρα. Το Καλύτερο Θύμα. Θα το διακρίνεις στη σύγκριση που συμβαίνει μεταξύ των δύο ανδρών και του τρόπου που διηγούνται τις ιστορίες τους, η οποία απροκάλυπτα στερείται ευαισθησίας. Ο Robson φαίνεται να έχει κάνει πιο σταθερά βήματα στον δρόμο της επούλωσης. Η φωνή του σπάει και το πρόσωπό του κοκκινίζει, είναι όμως συγκροτημένος και δηλώνει πως έχει συγχωρέσει τον εαυτό του. Ο Safechuck, πάλι, μοιάζει απολύτως εύθραυστος. Όταν μιλά στο ντοκιμαντέρ για την κρυφή τελετή ψευδο-γάμου που οργάνωσε ο Jackson και παρουσιάζει τα δαχτυλίδια που του είχε αγοράσει – έκτοτε έχει έρθει στην επιφάνεια βίντεο με τον Jackson να ψωνίζει δαχτυλίδι μαζί με τον νεαρό Safechuck – τα δάχτυλά του άρχισαν να τρέμουν τόσο πολύ που ήθελα να απλώσω τα δικά μου για να του τα κρατήσω. Είναι στ’ αλήθεια πολύ δύσκολο να δεις τις εξομολογήσεις του και να μη νιώσεις αισθητά τον πόνο του. Όμως ο χαρακτηρισμός του ως “πιο πιστευτός” καλουπώνει τους επιζώντες σε έναν ειδικό τρόπο έκφρασης. Αν δεν είσαι έτοιμος να καταρρεύσεις, λογικά λες ψέματα.

Αν λες όμως την αλήθεια, τι κάνουμε μ’ αυτή;

«Μου είναι ακόμα πολύ δύσκολο [να ακούω τη μουσική του]», περιγράφει ο Safechuck στο Vanity Fair, σε κοινή του συνέντευξη με τον Robson. «Δεν νομίζω ότι περνά μέρα που δεν ακούω τραγούδι του. Πας για ποτό με φίλο, προσπαθείς να χαλαρώσεις και να ξεχαστείς, και τον ακούς. Συμβαίνει κάθε φορά. Είναι δύσκολο. Γίνεται ευκολότερο με τον καιρό, αλλά είναι δύσκολο».

«Στην αρχή, ήμουν τρομερά ευαίσθητος σ’ αυτό», συμπληρώνει ο Robson. Θα ήμουν για μεσημεριανό ή δείπνο με τη γυναίκα και το παιδί μου, θα άκουγα κάτι,θα κυρίευε το σώμα και θα έπρεπε να φύγω. Είναι πολύ σπάνιο να μου συμβεί πια κάτι τόσο έντονο σωματικά, εκτός αν είμαι σε κάποιον χώρο για παιδιά, έναν παιδότοπο, ένα γυμναστήριο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ακούγεται ένα τραγούδι του Michael σε μέρος που υποτίθεται προστατεύει τα παιδιά. Αυτό μου είναι πολύ δύσκολο».

Στο τι κάνουμε με την καυτή πατάτα στο χέρι, μπορούν να υπάρξουν – και υπάρχουν τώρα που μιλάμε – διαφορετικές απαντήσεις. Μία από αυτές είναι η απαγόρευση τραγουδιών του Jackson από σταθμούς και ανακοινώσεις από DJ για την παύση τους από τα σετ τους. Με το ντοκιμαντέρ φρέσκο και την πατάτα να τσουρουφλίζει, συζητούσα όλα αυτά με φίλη μου σε γνωστή μπυραρία του κέντρου, με όλες τις ενοχές που μπορεί να έχει ένας ευαισθητοποιημένος άνθρωπος επειδή τη στιγμή που τουλάχιστον δύο άνθρωποι πονάνε, εκείνη σκέφτεται ότι μόλις μαύρισαν οι πιο αγαπημένες της μουσικές αναμνήσεις. Ε, και άρχισε να παίζει το Billie Jean. Προφανώς και θα έπαιζε το Billie Jean. Πού δεν παίζει το Billie Jean;

Εάν αποφασίσουμε πως η προτεραιότητα είναι η προστασία των επιζώντων, τότε οι δραστικές προτάσεις ως λύσεις είναι κατανοητές. Πρακτικά ωστόσο, θα ήταν κάτι τρομερά δύσκολο όταν τόσες ζωές είναι δεμένες με τη μουσική του. Ίσως θα ήταν χρησιμότερο να είναι εκεί για να μας θυμίζει ότι και η πιο θαυμάσια τέχνη μπορεί να φτιαχτεί από θαυμάσια τρομακτικούς ανθρώπους. Ότι το ταλέντο μπορεί να γίνει όπλο και ότι η άνευ όρων παράδοσή μας σ’ αυτό μπορεί να έχει ανυπολόγιστες συνέπειες. Βρισκόμαστε μπροστά σε μία επανεξέταση γεγονότων, μία απόπειρα αυτοκριτικής της ποπ κουλτούρας που γιατί όχι, θα μπορούσε να ωθήσει σε μια εξελιγμένη συνειδητότητα. Αν είναι πολύ αργά για να ενεργοποιηθεί το cancel culture για τον Jackson – αν υπάρχει καν αυτό – δώσε τουλάχιστον μια ευκαιρία στη συζήτηση πριν την ακυρώσεις. Το Leaving Neverland είναι ένα από τα σπάνια ντοκιμαντέρ τέτοιου τύπου που δίνουν τον λόγο στους επιζώντες και, με έναν τρόπο, τον λόγο και σε σένα.

Δες και το Lorena, το ντοκιμαντέρ του Jordan Peele για το Amazon Prime για τη γυναίκα που έκοψε το πέος του άνδρα της σε κατάσταση προσωρινής τρέλας εξαιτίας της κακοποίησης που της ασκούσε. Στα ‘90s είχε γίνει ο περίγελος των μέσων (δεν ξέρω πώς θα μπορούσε να υπερασπιστεί κανείς την άποψη του Howard Stern ότι δεν πίστευε πως ο άντρας της τη βίαζε γιατί «δεν ήταν δα και τόσο όμορφη»). Τώρα πια πώς θα ήθελες να την είχαμε αντιμετωπίσει; Δες το ντοκιμαντέρ O.J. Made in America. Ποια πιστεύεις θα ήταν σήμερα η έκβαση της δίκης του Simpson; Δες το Surviving R.Kelly. Εάν ο γάμος του με τη 14χρονη Aaliyah συνέβαινε σήμερα, θα ήθελες να είχε συνεχίσει με την καριέρα του; Διάβασε το άρθρο της Monica Lewinsky στο Vanity Fair. Δεν έχει αρνηθεί ποτέ τη συναίνεσή της στην παράνομη σχέση της με τον Bill Clinton, αλλά υπάρχει και η διάσταση της κατάχρησης εξουσίας.

Αν δεν ενδώσεις στην κουβέντα σε αυτό το χρονικό ορόσημο, δεν θα έχεις εκτιμήσει σωστά. Θα έχεις αποδράσει.

Ακόμη κι αν δεν πιστεύεις τον Robson και τον Safechuck, ή όποιο απ’ τα παιδιά κατέφυγαν στη δικαιοσύνη ή τη δημοσιότητα στο παρελθόν, ίσως μπορούμε να συμφωνήσουμε στα εξής. Ότι μπορούμε τουλάχιστον να ξεφορτωθούμε τις λανθασμένες εντυπώσεις που έχουμε για την ψυχολογία ενός παιδιού που κακοποιείται. Ότι τέτοιες υποθέσεις μπορούν να λειτουργήσουν ως προειδοποίηση για τους γονείς παντού. Ότι το Τέλειο Θύμα δεν μπορεί να υπάρξει γιατί δεν υπάρχει αρχικά ο Τέλειος Άνθρωπος. Ότι γι’ αυτό ακριβώς μπορούν να συνυπάρξουν συγκλονιστικές αντιθέσεις σε ένα και μοναδικό πρόσωπο. Ότι ο κύκλος της βίας γεννά συνέχεια θύτες και θύματα.

Και ισορροπώντας πολύ επικίνδυνα αλλά συνειδητά στη σαφή γραμμή που χωρίζει τους πρώτους από τα τελευταία, θα ζητήσω συγνώμη από τον Jackson και από το κορίτσι που πάλευε με το moonwalk στο σαλόνι μου. Δεν μπορώ να κρατήσω πια την υπόσχεσή μου.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

LONGREADS

Η ωμή πραγματικότητα γύρω από τη σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών

Το άρθρο είχε δημοσιευτεί στις 21 Μαρτίου του 2019.