Μισό αιώνα μετά, ο Εξορκιστής συνεχίζει να προκαλεί σοκ και δέος

Τελικά, αποδέχτηκε την πρόταση αλλά αντί να αυγατίσει τα χρήματα στον τραπεζικό της λογαριασμό, ζήτησε να πάνε σε ένα πρόγραμμα υποτροφιών για ταλαντούχους νέους ηθοποιούς που σπουδάζουν στο Πανεπιστήμιο Pace της Νέας Υόρκης (όπου η ίδια διδάσκει σε μαθητές στο πρόγραμμα The Actors Studio M.F.A.). 

Να σημειωθεί ότι εκτός από την Burstyn και η Linda Blair αναβιώνει τον ρόλο της Regan MacNeil, της 12χρονης του πρώτου Εξορκιστή (που θυμίζουμε ότι στις σκηνές με τον εμετό και τον αυνανισμό με τον σταυρό σε εκείνη την πρώτη ταινία του franchise είχε ντουμπλαριστεί από την Eileen Dietz, καθώς ήταν μόλις 13). 

Το feedback για το Believer από κριτικούς εντός και εκτός συνόρων, αλλά και από το κοινό σε IMDB, Rotten Tomatoes και Metacritic είναι μέχρι στιγμής απογοητευτικό. Το μεγαλείο ωστόσο της ταινίας που τα ξεκίνησε όλα το 1971 παραμένει δυσθεώρητο.

Ο Εξορκιστής του William Friedkin, που πέθανε τον Αύγουστο στα 87 του, συνεχίζει να είναι η τρομακτικότερη ταινία όλων των εποχών, η πιο επιδραστική αμερικανική ταινία τρόμου που γυρίστηκε ποτέ, ένα αριστούργημα όχι μόνο του συγκεκριμένου κινηματογραφικού είδους, αλλά της 7ης Τέχνης εν γένει. 

Το μυθιστόρημα και ο αληθινός εξορκισμός του 1949

Η ταινία του William Friedkin αποτελεί την κινηματογραφική μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος του Αμερικανού συγγραφέα, σκηνοθέτη και παραγωγού William Peter Blatty (1928-2017), που κυκλοφόρησε το 1971.

Τρία χρόνια μετά, ο Blatty συνεργάστηκε με τον Friedkin και διασκεύασε την ιστορία του για το σινεμά, κερδίζοντας μάλιστα το Όσκαρ Διασκευασμένου Σεναρίου – ήταν υποψήφιος και στην κατηγορία της Καλύτερης Ταινίας, καθώς ήταν ο παραγωγός της. 

Το βιβλίο βρέθηκε στην κορυφή της λίστας των New York Times Best Seller για 17 εβδομάδες και παρέμεινε εκεί για 57 συνεχόμενες εβδομάδες. Πούλησε περισσότερα από 13 εκατομμύρια αντίτυπα μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες και μεταφράστηκε σε περισσότερες από δώδεκα γλώσσες (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Anubis).

Ο Blatty έγραψε τον Εξορκιστή, αφού είδε την κινηματογραφική εκδοχή του Μωρού της Ρόζμαρι του Ira Levin από τον Roman Polanski το 1968. Είπε στη γυναίκα του ότι θα ήθελε πολύ να γράψει μια τέτοια ιστορία. Του άρεσε ο τρόπος με τον οποίο ο σκηνοθέτης κράτησε το κοινό σε ένα αφόρητο σασπένς μέχρι τέλους.

Κάπως έτσι, γεννήθηκε μέσα του η ιστορία του 12χρονου κοριτσιού, που καταλαμβάνεται από δαιμονικό πνεύμα και οι απεγνωσμένες προσπάθειες της ηθοποιού μητέρας του, που την έχει μεγαλώσει μακριά από θρησκευτικές διδαχές, να τη σώσει μέσω εξορκισμών από δύο ιερείς (Max von Sydow και Jason Miller), αφού οι ψυχίατροι έχουν σηκώσει τα χέρια ψηλά. 

Ιστορία βέβαια που εμπνεύστηκε από έναν αληθινό εξορκισμό, που είχε δημοσιευτεί στις 20 Αυγούστου του 1949 στη Washington Post και είχε πέσει στα χέρια του. Τότε, ο Blatty ήταν ακόμα φοιτητής του πανεπιστημίου Τζορτζτάουν.

Ο εξορκισμός έχει μείνει στην ιστορία ως «Ο εξορκισμός του Roland Doe». 

Στις 26 Ιανουαρίου του 1949, κι ενώ ο Roland Doe ή Robbie Mannheim (επρόκειτο για ψευδώνυμο καθώς το ονοματεπώνυμο του αγοριού είχε κρατηθεί ανώνυμο) ήταν 14 ετών, πέθανε η θεία του στο Κότατζ Σίτι κοντά στην Ουάσινγκτον των ΗΠΑ. Επηρεασμένος από τον θάνατό της, καθώς και από το ότι τον είχε μυήσει από παιδί στον αποκρυφισμό, άρχισε να ισχυρίζεται ότι δαίμονες έχουν καταλάβει το πνεύμα και το σώμα του. 

Αναζητώντας βοήθεια, η μητέρα του απευθύνθηκε αρχικά σε έναν ρωμαιοκαθολικό ιερέα της εκκλησίας St. James της γειτονικής πόλης Μάουντ Ράινερ και μετέπειτα, στις 11 Μαρτίου απευθύνθηκε σε έναν εξορκιστή. Ο εξορκισμός του γιου ξεκίνησε στις 16 Μαρτίου και διήρκησε μέχρι τις 18 Απριλίου.

Από την έρευνα που διεξήγαγε ο Mark Opsasnick, ο δημοσιογράφος της εφημερίδας που δημοσίευσε την ιστορία, προέκυψε ότι ο 14χρονος μπορεί να ήταν δαιμονισμένος σύμφωνα με τους ιερείς και την εκκλησία, αλλά σύμφωνα με τους ψυχιάτρους που τον εξέτασαν υπέφερε ξεκάθαρα από ψυχική διαταραχή.

Ο αδιανόητος κινηματογραφικός τρόμος του Friedkin

Ο William Peter Blatty λοιπόν εμπνεύστηκε το βιβλίο του από το ρεπορτάζ της Washington Post και ο έτερος William, ο Friedkin πέρασε την ιστορία του μυθιστορήματος από το χαρτί στη μεγάλη οθόνη.

Παρέδωσε τον Εξορκιστή, δύο χρόνια μετά την οσκαρική του στιγμή. Το 1971 κυκλοφόρησε στις αίθουσες το Ο Άνθρωπος από τη Γαλλία και βραβεύτηκε με το χρυσό αγαλματίδιο Σκηνοθεσίας. Που να φανταζόταν ότι το 1973 θα ήταν και πάλι υποψήφιος στην ίδια κατηγορία, αυτή τη φορά όμως όχι για μία αστυνομική περιπέτεια, αλλά για μία ταινία τρόμου που θα αποτελούσε την απαρχή για το συγκεκριμένο είδος, θα γινόταν το πρώτο θρίλερ που θα διεκδικούσε το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας και θα τον καθιέρωνε ως τον «σκηνοθέτη του κακού».

Ο Friedkin έχτισε έναν κυριολεκτικά ανατριχιαστικό, σκοτεινό κόσμο, που ακόμα και αυτά τα επίθετα είναι εξαιρετικά δύσκολο για να τον προσδιορίσουν. Δεν κάνει τον θεατή απλά να τρομάζει, αλλά του προκαλεί αυτό το απερίγραπτο με λόγια συναίσθημα ότι δεν θέλει και δεν πρέπει να ζει μέσα σε αυτόν.

Γιατί είναι παρανοϊκός, γιατί ξεπερνάει όρια που ίσως να θέλουμε να μείνουν ανεξερεύνητα. Γιατί επίσης ο τρόμος που γέννησε φαντάζει τόσο μα τόσο ρεαλιστικός, επειδή γεννήθηκε ακριβώς έτσι, που αυτό και μόνο αρκεί για να τον κάνει αβίωτο.

Πέρα από τα καταραμένα γυρίσματα με τους θανάτους συγγενών των μελών του συνεργείου, αλλά και τους θανάτους ηθοποιών πριν την πρεμιέρα (οι Jack MacGowran και Vasiliki Maliaros πέθαναν όταν η ταινία ήταν στο στάδιο του post-production), τα εκατομμύρια των θεατών που συνωστίστηκαν έξω από τα σινεμά της Νέας Υόρκης υπό καταρρακτώδη βροχή για να βρουν εισιτήριο, τις δεκάδες λιποθυμίες μέσα στις αίθουσες κατά τη διάρκεια των προβολών, είναι γνωστό ότι ο Friedkin, επειδή ήθελε ο τρόμος πρώτα απ’ όλα των ηθοποιών να είναι αληθινός για να βιωθεί ως τέτοιος και από το κοινό, εργάστηκε με ανορθόδοξες μεθόδους. 

Αναμφίβολα, η κινηματογράφηση με την κάμερα στο χέρι, όπως έκανε και στο Ο Άνθρωπος από τη Γαλλία σε συνδυασμό με τα χειροποίητα εφέ που ακόμα και σήμερα, εντυπωσιάζουν -το περιστρεφόμενο κεφάλι του 12χρονου δαιμονισμένου κοριτσιού είναι μία από τις πιο εμβληματικές σκηνές του σινεμά-, έβγαζαν προς τα έξω μία αμεσότητα, σαν αυτή ενός ντοκιμαντέρ, αλλά ήταν ο τρόπος που εκβίασε πολλές φορές τις έντονες ερμηνείες των ηθοποιών.

Ήθελε το σοκ να είναι έκδηλο στο πρόσωπο και στο σώμα τους. Κουβαλούσε αληθινό, όχι prop, όπλο που ήταν γεμάτο άσφαιρα και με το οποίο πυροβολούσε από πίσω τους ηθοποιούς δευτερόλεπτα πριν ξεκινήσει να φιλμάρει για να αποτυπωθεί στην κάμερα το ξάφνιασμα τους, είχε χαστουκίσει τον William O’Malley για να δείξει το τρέμουλο στα χέρια του, είχε αποτυπώσει τις αληθινές κραυγές τις Burstyn όταν έπεσε απότομα στο έδαφος από το σκοινί που ήταν δεμένη και τραυματίστηκε στον γοφό σε ένα ατύχημα που προκλήθηκε από το συνεργείο αλλά μάλλον δεν ήταν και τόσο ατύχημα, καθώς και εκείνες της Blair που τραυματίστηκε στη σπονδυλική στήλη κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων σκηνής που τρέμει και χοροπηδάει πάνω στο κρεβάτι. 

Δηλαδή αν γύριζε σήμερα τον Εξορκιστή και έκανε αυτά που έκανε, το cancel θα ήταν αναμενόμενο, δεδομένο – θα τον είχαν τελείωσει. Ίσως, βέβαια να ήταν και καλοδεχούμενο από πλευράς του – ούτως ή άλλως, αρνιόταν πεισματικά να παίξει «το παιχνίδι του Χόλιγουντ». 

Σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, είχε εξομολογηθεί ότι ο Εξορκιστής ήταν ό,τι πιο δύσκολο έχει κάνει στην καριέρα του -«μία πολύ σκληρή δουλειά, απαιτητική, ψυχοφθόρα ψυχολογικά και σωματικά-, ενώ είχε δώσει τη δική του απάντηση για το αν τελικά γύρισε μία χριστιανική ταινία για το Καλό που νικάει το Κακό.

«Πιστεύω ακράδαντα στον Θεό και στη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής. Πιστεύω επίσης όμως ότι και τα δύο παραμένουν στο τέλος της ημέρας άγνωστα, ανεξερεύνητα μονοπάτια για τον άνθρωπο όσο κι αν προσπαθεί να τα μελετήσει. Ο Εξορκιστής είναι μία ιστορία για το μυστήριο της πίστης, το μυστήριο της καλοσύνης, αυτό που είναι ανεξήγητο, αλλά είναι εκεί».

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

ENTERTAINMENT

Πόσους Εξορκιστές αντέχεις να δεις σε μια καθισιά;