Ο αδιανόητος θάνατος του Σπύρου Ευαγγελάτου

Όταν πεθαίνει ένας άνθρωπος του θεάτρου πεθαίνει μαζί του όλο του το θέατρο. Αυτή είναι η θλιβερή και περήφανη μοίρα της πιο ανθεκτικής και πιο τρωτής ανθρώπινης Τέχνης. Κάθε παράσταση γεννιέται στις εννιά και πεθαίνει λίγο πριν τα μεσάνυχτα για να ξαναγεννηθεί το επόμενο βράδυ. Ο θάνατος ενός θεατρανθρώπου είναι το τέλος αυτής της συνεκδοχής. Μια αμετάκλητη ασυνέχεια. Η βίαιη αφαίρεση του δικαιώματος στην αναγέννηση.

Ο θάνατος του Σπύρου Ευαγγελάτου είναι το τέλος μιας συγκλονιστικής συνέχειας 50 ετών. Είναι το τέλος του δικού του θεάτρου και το τέλος ενός κομματιού του ελληνικού θεάτρου που δεν θα αναπληρωθεί. Δεν είναι εύκολο ούτε να διαμορφωθεί ούτε να αναδειχθεί σήμερα μια Αναγεννησιακή προσωπικότητα.

Ο Σπύρος Ευαγγελάτος ήταν ένας homo universalis, ένας ευπατρίδης του πνεύματος. Ένας ολοκληρωμένος δημιουργός που μπορούσε να κινηθεί με άνεση σε όλα τα είδη του θεάτρου, από την αστική κωμωδία ως την όπερα. Στην τεράστια σκηνοθετική του πορεία διέγραψε με ορμή και χάρη όλη την τροχιά από την πρωτοπορία μέχρι τον ακαδημαϊσμό. Το μεταφραστικό και φιλολογικό του έργο θα μείνει κεφαλαιώδες. Σ’ αυτόν χρωστάμε την ανάδειξη του Επτανησιακού και του Κρητικού Θεάτρου. Μερικά από τα πιο δροσερά κείμενα της ελληνικής γλώσσας χρωστάνε τη σημερινή τους ύπαρξη στο Σπύρο Ευαγγελάτο. Αυτός ξεσκόνισε τρεις αιώνες ελληνικής γλώσσας κι εντόπισε εκεί διαμάντια που θα λάμπουν για πάντα στην κοσμηματοθήκη του πολιτισμού μας. Αυτός είχε το κουράγιο και το ταλέντο να τα επεξεργαστεί, να τα αναδείξει και να μας τα αφήσει κληρονομιά ες αεί.

Υποθέτω ότι το έκανε βάζοντας όλη του την ψυχούλα, όλο του το πάθος και τεράστιες ποσότητες από το πνευματικό του απόθεμα που ώρες – ώρες έμοιαζε ανεξάντλητο. Με τον ίδιο τρόπο δίδασκε τα μαθήματά του. Είχα την τιμή να παρακολουθήσω πολλά απ’ αυτά τα μαθήματα  ως φοιτητής του τμήματος Θεατρικών Σπουδών στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Νομίζω ότι όλοι αισθανόμασταν ως τιμή την παρακολούθηση των μαθημάτων του. Όχι γιατί ήταν ο Σπύρος Ευαγγελάτος, αλλά γιατί ήταν ο Σπύρος Ευαγγελάτος. Γιατί επιβεβαίωνε με κάθε εκφραστική ή αλλοπρόσαλλή του κίνηση, με κάθε φράση και με κάθε χαμόγελό του ότι ήταν ένα σημαντικός άνθρωπος. Για πολλούς από μας, η πιο σημαντική προσωπικότητα που γνωρίσαμε ή θα γνωρίσουμε μέχρι το υπόλοιπο της ζωής μας. Ο θάνατός του είναι αδιανόητος γιατί δημιουργεί μια αφύσικη ασυνέχεια στην αφύσικη συνέχεια του θεατρικού μας οικοσυστήματος. Και είναι διπλά αδιανόητος γιατί είναι ο θάνατος ενός πολύ ζωντανού ανθρώπου.

Εκείνες τις μέρες, στα αμφιθέατρα της φιλοσοφικής ο Σπύρος Ευαγγελάτος δίδασκε κλασικό θέατρο σα να δίδασκε ζωή. Μιλούσε, κουνούσε τα χέρια του ασταμάτητα, μάζευε το τσουλούφι που έπεφτε στο μέτωπό του και από τις τσέπες του ξεπηδούσαν διαβολάκια με περιπαιχτική διάθεση, βασιλιάδες που έχασαν το δρόμο τους και ήρωες που βρήκαν τον δικό τους. Είχε έναν τρόπο να ζωντανεύει τα κείμενα, να τα κάνει να σπαρταράνε. Την ίδια ώρα σπαρταρούσε κι εκείνος. Όσο περνάνε τα χρόνια, νομίζω ότι το έκανε γιατί αυτός ήταν ο τρόπος. Ο δικός του, αλλά και ο μόνος τρόπος. Ο μόνος τρόπος για να φτιάξεις ζωή και να γεννήσεις χαρά είναι να ζεις και να χαίρεσαι μ’ αυτό που κάνεις. Ο Σπύρος Ευαγγελάτος ήταν απόλυτα δοσμένος σ’ αυτό που έκανε. Ρίχτηκε με θάρρος και αυταπάρνηση στα μεγάλα ζητήματα και τις ερωτήσεις που δεν έχουν απάντηση και μετά από δεκαετίες σκληρής δουλειάς και αδυσώπητων πνευματικών αναμετρήσεων ήταν εκεί, στο αμφιθέατρο, για να ξαναδώσει τη μάχη με την ίδια χαρά και την ίδια γενναιότητα. Από πολλές απόψεις ήταν ο τέλειος δάσκαλος. Δεν δίδασκε τίποτα που νωρίτερα δεν το είχε αντιμετωπίσει ο ίδιος εξαντλητικά και σε όλο του το φάσμα, από την πανωλεθρία ως τον θρίαμβο. Πάνω απ’ όλα, μας δίδαξε ότι γίνεται να αφήνεις πίσω σου τα μικρά και τα ευτελή και να ασχολείσαι με τα σημαντικά. Δεν είναι εύκολο, δεν το μπορούν όλοι, αλλά γίνεται. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι γίνεται, γιατί έχω δει τον Σπύρο Ευαγγελάτο να το κάνει.

Κάπου εδώ θέλω να σημειώσω ότι σχεδόν ντρέπομαι που γράφω αυτό το κείμενο. Νιώθω ότι δεν το δικαιούμαι. Υπήρξα ασυνεπής φοιτητής του και ασυνεπής θεατής των παραστάσεών του τα τελευταία χρόνια. Η απώλειά του με αναγκάζει να διαπιστώσω ότι υπήρξα και ασυνεπής θαυμαστής της γενναιότητάς του. Στις περισσότερες δικές μου πνευματικές μάχες κατέβηκα με δειλία και υποχώρησα πριν ηττηθώ. Με τη σεμνότητα και τη βαθιά αγάπη του ανώνυμου μαθητή εύχομαι η μακρόχρονη και κοπιώδης ενασχόλησή του με τα τραγικά κείμενα να τον βοήθησε έστω και λίγο να παλέψει με το τέρας της προσωπικής τραγωδίας που τον πολιόρκησε τα τελευταία χρόνια.

Τον ευχαριστώ που μου σύστησε τον Βόιτσεκ, το έργο που με έμαθε να συγχωρώ τον εαυτό μου και τους άλλους για τα φθηνά μας αμαρτήματα, αλλά κυρίως τον ευχαριστώ γιατί μου έδειξε με τη φυσική, ολοζώντανη παρουσία του ότι αν είσαι πολύ άξιος και ολοκληρωτικά δοσμένος, γίνεται να περπατάς στο νερό χωρίς να βρέχεσαι.