Ο Ανήφορος: Το μοναδικό ανέκδοτο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη κυκλοφορεί για πρώτη φορά

Είναι μάλιστα εντυπωσιακό ότι ο Νίκος Καζαντζάκης πάντα βρίσκει έναν τρόπο να απασχολεί το ελληνικό και όχι μόνο κοινό. Μία ταινία, μία μουσική παράσταση, ένα γκράφιτι, μία νέα έκδοση – συνεχώς δίνεται μία νέα αφορμή. Πόσοι όμως γνωρίζαμε ότι υπήρχε ένα δικό του, ανέκδοτο μυθιστόρημα το οποίο περίμενε υπομονετικά 75 ολόκληρα χρόνια την πρώτη του κυκλοφορία;

Το χειρόγραφο από το μυθιστόρημα Ο ανήφορος φυλασσόταν στο Μουσείο Καζαντζάκη, στην ιδιαίτερη πατρίδα τους συγγραφέα, τους Βαρβάρους (σημερινή Μυρτιά). Πρόκειται για ένα έργο που συμπίπτει με την αναχώρησή του από την ιδιαίτερη πατρίδα του για την Αγγλία – μία πατρίδα στην οποία δε γύρισε ποτέ ξανά παρά μόνο για να θαφτεί.

Όσοι, λοιπόν, έχουν διαβάσει τον Ανήφορο κάνουν λόγο καζαντζακική αύρα, γλαφυρή γλώσσα, δυναμικός ρυθμό, και εύθραυστο ψυχισμό. Με άφθονες αυτοβιογραφικές αναφορές, ο συγγραφέας αναστοχάζεται τη θλιβερή εμπειρία του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όπως την έζησε από πρώτο χέρι, και δίνει την απάντηση με τον δικό του τρόπο σε όσους επέκριναν το γεγονός ότι στο Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά απουσιάζει ο πόνος και η καταστροφή που βίωσε η Ελλάδα στη Γερμανική Κατοχή.

Αναζητήσαμε τον Φιλήμονα Πατσάκη, Υπεύθυνου Εκδοτικού Σχεδιασμού της Διόπτρας, του εκδοτικού οίκου που έχει τη χαρά και την τιμή να εκδώσει το μοναδικό αδημοσίευτο μυθιστόρημα του σπουδαίου Κρητικού (αλλά και όλα τα υπόλοιπα έργα του, μιας και πρόσφατα εξασφάλισε τα δικαιώματα του Νίκου Καζαντζάκη) για μία πρώτη κουβέντα πάνω στον Ανήφορο.

Τα έργα του Νίκου Καζαντζάκη στον 21ο αιώνα

Γιατί να διαβάσει Καζαντζάκη κανείς σήμερα;

Ο Καζαντζάκης στοχάζεται πάνω σε όλες τις ανθρώπινες αντινομίες και στην εποχή μας δίνει διέξοδο ίσως περισσότερο από ποτέ σε μια σκέψη που αναμετριέται με το χάος του σύγχρονου κόσμου, ο οποίος μεταβάλλεται ταχύτατα. Τα λογοτεχνικά του έργα μελετούν  σε βάθος την ανθρώπινη ύπαρξη και διατηρούν συνάμα μια πρωτόγνωρη φρεσκάδα και ένα απίστευτο σφρίγος.

Πρόκειται για σκέψεις που προβληματίζουν τον αναγνώστη σε κάθε σελίδα και τον προσκαλούν να ψάξει βαθιά μέσα του. Ο Καζαντζάκης γράφει με ένταση και αγωνία υπαρξιακή, αναλογιζόμενος όλα τα μεγάλα ερωτήματα, που ταλανίζουν τους ανθρώπους μέχρι και σήμερα· οι ήρωές του βιώνουν αυτή την αναζήτηση ως διαρκή ανάγκη για εύρεση νοήματος.

Αυτή η ανάβαση, αυτός ο ανήφορος, εγγυάται μια διαχρονικότητα που μόνο οι σπουδαίοι συγγραφείς μπορούν να προσφέρουν. Οι δε φιλοσοφικές και θρησκευτικές του αναζητήσεις δεν μειώνουν καθόλου τη συναισθηματική ένταση, καθώς ο Καζαντζάκης είναι ένας τεράστιος λογοτέχνης.  

Ως εκδοτικός οίκος έχουμε πλέον το χρέος να φέρουμε τον σπουδαίο αυτόν συγγραφέα στον 21ο αιώνα. Πρόκειται για ένα δύσκολο έργο, καθώς ο κόσμος του Καζαντζάκη δεν αγαπά τις σταθερές – γι’ αυτό άλλωστε επανεφευρίσκεται διαρκώς. Σε κάθε ανάγνωση μας προσφέρει κάτι καινούριο, σε κάθε ανάγνωση ανακαλύπτουμε ένα νέο περιεχόμενο. 

Τι συμπληρώνει το ανέκδοτο μυθιστόρημα Ο ανήφορος στο παζλ του μεγάλου Κρητικού συγγραφέα;

Είναι μεγάλη τιμή και χαρά που από τον εκδοτικό μας οίκο θα κυκλοφορήσει το ανέκδοτο έργο του Νίκου Καζαντζάκη Ο ανήφορος. Αυτό ακριβώς που ρωτάτε το αναρωτηθήκαμε και εμείς οι ίδιοι καθώς διαβάζαμε το συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Ο  Ανήφορος  γράφτηκε ακριβώς μετά τον Ζορμπά (1946), για τον οποίο δέχθηκε αρνητικά σχόλια. Δεδομένου ότι από τον Ζορμπά απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στα ζοφερά χρόνια της Κατοχής, φαίνεται πως μια από τις προθέσεις του Κρητικού λογοτέχνη ήταν να γράψει ένα αντιπολεμικό έργο με πολιτικό μήνυμα.

Με τον Ανήφορο ο Καζαντζάκης επιχειρεί να δηλώσει ξεκάθαρα την πολιτική του θέση, και μάλιστα απευθυνόμενος στο διεθνές και όχι μόνο στο ελληνικό κοινό. Ο Καζαντζάκης εδώ παίρνει θέση και στο τέλος του βιβλίου θέλει να την υπερασπιστεί όσο πιο έντονα γίνεται. Γι’ αυτό θέλει να προσθέσει στο τέλος την Ασκητική.

Πέρα από αυτό όμως, ο Ανήφορος αποτελεί ένα πλήρες λογοτεχνικό κείμενο μεγάλης αξίας, με μια γραφή γεμάτη πάθος, ιδίως στα χωρία όπου περιδιαβαίνει τα κατεστραμμένα χωριά της «παντέρμης» Κρήτης. Θεωρούμε πως δεν πρόκειται απλώς για ένα σημαντικό εκδοτικό γεγονός, αλλά πραγματικά για ένα πολιτιστικό γεγονός μεγάλης κλίμακας. Συναισθανόμαστε φυσικά το βάρος που αυτό συνεπάγεται και θα κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν, ώστε να παραδώσουμε στο κοινό ένα έργο αντάξιο του μεγάλου μας συγγραφέα. 

O Νίκος Καζαντζάκης με την Ελένη Καζαντζάκη στο μπαλκόνι του σπιτιού τους στην Αντίμπ (1956).

Παραμένει ευπώλητος στον 21ο αιώνα; Και, αν ναι, για ποιους λόγους;

Δεν τίθεται καν ζήτημα πωλήσεων για εμάς. Θεωρούμε πως το χρέος του εκδότη ενός τόσο μεγάλου συγγραφέα είναι να σταθεί αρωγός σε μια «ανανέωση» της ανάγνωσης. Με άλλα λόγια, στόχος μας είναι να φέρουμε τον Καζαντζάκη στον 21ο αιώνα και να δώσουμε έτσι την ευκαιρία στις νέες γενιές να γνωρίσουν το έργο του. Δεν πρόκειται απλώς για τον μεγαλύτερο Έλληνα συγγραφέα, που τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε τόσες γλώσσες. Πρόκειται για έναν κλασικό συγγραφέα, για έναν συγγραφέα που στέκεται επάξια δίπλα σε τεράστιες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αυτός άλλωστε είναι και ένας από τους λόγους γιατί πρέπει να διαβάσουν Καζαντζάκη και οι νέες γενιές.

Η πένα του έχει τη συγκλονιστική ιδιότητα που χαρακτηρίζει όλους τους μεγάλους συγγραφείς, δημιουργεί έναν δικό της κόσμο, που δε μένει στα στενά όρια της εκάστοτε ιστορίας αλλά απλώνεται πέρα από τα συμφραζόμενα, παραμένοντας έτσι πάντα επίκαιρος. Αναφέρομαι φυσικά στη μαγεία της ανάγνωσης· όλοι εμείς οι αναγνώστες παίρνουμε αυτές τις μεγάλες αφηγήσεις και στην ουσία τις ξαναγράφουμε με σύγχρονους όρους, αφού μέσα από τα ζωτικά ερωτήματα για την ύπαρξη και τον κόσμο ανακαλύπτουμε τον εαυτό μας. 

Αυτή λοιπόν είναι η διπλή αποστολή ενός εκδοτικού οίκου που έχει την τιμή να εκπροσωπεί έναν συγγραφέα τέτοιου μεγέθους: να προσφέρει στους νέους αναγνώστες την ευκαιρία να έρθουν αντιμέτωποι με διαχρονικές ανησυχίες μέσα από τον κόσμο του Καζαντζάκη, αλλά και να αναδείξει μια γραφή που αναμετρήθηκε με όλες τις μεγάλες αγωνίες και τα ερωτήματα της ύπαρξης. Άνθρωπος, Θεός, ζωή, θάνατος – είναι όλα εκεί. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Καζαντζάκης παραμένει συγκλονιστικός και στον 21ο αιώνα. 

Υπάρχει κάποια ιδανική σειρά για να διαβάσει τα βιβλία του ένας νέος αναγνώστης;

Όπως γνωρίζετε, ο Καζαντζάκης ήταν πολυγραφότατος. Κατέθεσε κείμενα ταξιδιωτικά από τις περιηγήσεις του ανά τον κόσμο· πολύγλωσσος και πολυμαθής, κινούνταν με άνεση σε όλες τις χώρες του κόσμου και μελετούσε ανθρώπους και κοινωνίες· έγραψε υπέροχα θεατρικά έργα· μελέτησε και μετέφρασε Νίτσε, Μπεργκσόν και πολλούς άλλους· έγραψε δύο υπέροχα παιδικά βιβλία και διασκεύασε πολύ σημαντικά παιδικά έργα, τα οποία πρόκειται να εκδώσουμε.

Για κάθε νέο άνθρωπο μία καλή αρχή για να γνωρίσει την ένταση της σκέψης του Καζαντζάκη είναι τα λογοτεχνικά του έργα και φυσικά η αξεπέραστη Ασκητική. Δεν υπάρχει κάποια προτεινόμενη σειρά ανάγνωσης, γιατί κάθε έργο αντιπροσωπεύει μια δική του πάλη, διακατέχεται από μια δική του ποίηση, έχει μια δική του αφήγηση.

Τι να πεις για τον Βίο και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946), για το Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (1948), για τον Καπετάν Μιχάλη (1950), για τον Τελευταίο πειρασμό (1951), για τον Φτωχούλη του Θεού (1953) και την Αναφορά στον Γκρέκο (δημοσίευση μετά τον θάνατο του συγγραφέα, 1961);

Πώς να μη δεις τον ελληνικό εμφύλιο μέσα από τις σελίδες των Αδερφοφάδων; Πώς να μη σε συναρπάσει το αδημοσίευτο έργο του Ο ανήφορος;

Δεν υπάρχει κανόνας ανάγνωσης, αλλά ανάγκη για ανάγνωση. Χρειάζεται να έρθουμε πάλι σε επαφή με αυτή την παλλόμενη γραφή και να χαθούμε στην αγριεμένη θάλασσα των συναισθημάτων που μας προκαλεί.

Παράλληλα με τα ασύλληπτα αυτά έργα οι εκδόσεις Διόπτρα ετοιμάζουν επίσης την έκδοση ορισμένων graphic novels που θα βασίζονται πάνω σε αυτά. Το όλο εγχείρημα θα πραγματοποιηθεί με απόλυτη πίστη στη διαχρονικότητα του Καζαντζάκη και στην ανάγκη να διαβαστεί από όσο γίνεται περισσότερους νέους ανθρώπους.