“Τι ξέρω εγώ για γκέι ραντζέρηδες στο Γουαιόμινγκ;”

~Ανγκ Λι, 2005, μετά την ολοκλήρωση του “Brokeback Mountain”.

Είναι περίεργο. Οι περισσότεροι δημιουργοί γράφουν, σκηνοθετούν, μιλάνε για αυτά που γνωρίζουν. Για βιώματα, για γνώριμες καταστάσεις, για προσωπικά σκηνικά. Ο Ανγκ Λι είναι μια περίεργη ιδιαιτερότητα, είναι ο σπάνιος σκηνοθέτης που σε πρώτη ματιά μοιάζει να αντλεί τα θέματά του ύστερα από λότο, ή πετώντας ένα βελάκι στον τοίχο.

Ένα δράμα wuxia πολεμικών τεχνών, ένα υπερηρωικό ψυχολογικό δράμα, ένα ρομαντικό γκέι γουέστερν δράμα. Δεν είναι τυχαία πεταμένες λέξεις σε μια σειρά, είναι τρεις συνεχόμενες ταινίες που γύρισε ο ίδιος άνθρωπος στο πρώτο μισό των ‘00s.

Είναι όλα του τα έργα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους κι όμως η καριέρα του (ή το αισθητικό αποτέλεσμα) δεν έχει υποφέρει καθόλου. Είναι από τους πλέον πολυβραβευμένους, πολυτραγουδισμένους, πολυ-[διάφορα ακόμη πράγματα] σύγχρονους σκηνοθέτες, έχοντας μόλις κερδίσει το τρίτο του βραβείο Όσκαρ (έχει προταθεί για άλλα έξι), για τη σκηνοθεσία της “Ζωής του Πι”, του βιβλίου που πολλοί είπαν πως είναι αδύνατο να μεταφερθεί στο σινεμά.

Ακολουθώντας τη λεπτή γραμμή των ιστοριών που αφηγείται όμως ο Ανγκ Λι θα διαπιστώσει πως όσο κι αν οι ιστορίες διαφέρουν ακραία μεταξύ τους σε είδος και σε στυλ, βαθιά στην ουσία τους είναι πάντα ταινίες που μιλάνε την απομόνωση, την καταπίεση και την απελευθέρωση, εξετάζοντας την διαρκή επίδραση της παράδοσης (είτε προσωπικής και οικογενειακής, είτε αφορά μια ολόκληρη χώρα ή κουλτούρα) πάνω στις διαδρομές των ηρώων του. Και πάντοτε το ταξίδι δίνει μια αίσθηση ανακάλυψης και ενθουσιασμού.

Οπότε, για να το πούμε αλλιώς. Ο Ανγκ Λι μπορεί να μην ξέρει από γκέι ραντζέρηδες στο Γουαιόμινγκ. Δεν ξέρει από υπερήρωες. Ή από πολεμικές τέχνες. Ή πώς είναι να ζεις μια παγωμένη ζωή στα αμερικάνικα προάστια. Ή να μην ήταν στο Γούντστοκ. Ή, ξέρεις, πώς είναι να ταξιδεύεις τον ωκεανό παρέα με μια τίγρη.

Αλλά ο οσκαρικός σκηνοθέτης της “Ζωής του Πι” ξέρει κάτι άλλο, πιο σημαντικό: Πώς να γυρίζει συναρπαστικές, διαφορετικές ταινίες, γεμάτες εκπλήξεις και δυνατό συναισθηματικό κέντρο βάρους. Ξέρει να πλάθει χαρακτήρες. Ξέρει να λέει ιστορίες.

~

Όταν ο Ανγκ Λι επέστρεψε στην Αμερική το 1995 για να δοκιμάσει τις δυνάμεις του στο Χόλιγουντ, δε φοβήθηκε πως έπρεπε να κρύψει κομμάτια του εαυτού του, να τα αφήσει πίσω στην Ταϊβάν. Υπήρχε ένα έθιμο που επαναλάμβανε ως τότε σε κάθε μία από τις τρεις πρώτες ταινίες του (τη λεγόμενη ‘Ο Πατέρας Ξέρει Καλύτερα’ τριλογία έργων βασισμένες σε ιστορίες κινεζοαμερικάνων, πάνω σε οικογενειακά θέματα, φιλίες, σχέσεις) την πρώτη μέρα των γυρισμάτων.

Ανάβει λιβάνι πάνω σε ένα τραπέζι γεμάτο με φρούτα, τσάι και λουλούδια και συνοδεύει και προσεύχεται στις τέσσερις γωνίες του ορίζοντα. Ύστερα ανοίγει μια κάμερα, χτυπάει ένα γκονγκ και, μαζί με το καστ και τους συνεργάτες, κάθονται και τρώνε με το λιβάνι ακόμα στον αέρα.

Είναι παλιά Κινέζικη παράδοση, απευθυνόμενη σύμφωνα με τον Λι σε όποια ανώτερη δύναμη μπορεί να πιστεύει ο καθένας, και είναι κάτι που δεν έχει σταματήσει να κάνει στα 22 χρόνια που γυρίζει ταινίες. Το επανέλαβε ακόμα το 1995, στην πρώτη του μεγάλη αγγλόφωνη παραγωγή, το “Λογική κι Ευαισθησία”. Το συνεχίζει μέχρι και σήμερα.

Σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του από εκεί κι έπειτα δε θα σταματούσε ποτέ να βρίσκεται ανάμεσα στις δύο του πατρίδες, την Ταϊβάν στην οποία γεννήθηκε (σε μια αγροτική πόλη, κάπου στην επαρχία) και την Αμερική που τον υιοθέτησε στην πορεία. Το βλέπεις και στην πορεία της φιλμογραφίας του. Θα κάνει δυο φιλμ εδώ, μετά ένα φιλμ εκεί, και πάλι πίσω. Μετά το Όσκαρ για το “Brokeback Mountain”, ας πούμε, επέστρεψε στην Κίνα για να γυρίσει εκεί ένα ερωτικό κατασκοπικό θρίλερ εποχής, που τοποθετείτο χρονικά στο Χονγκ Κονγκ του 1938 και τη Σανγκάη του 1942.

~

Αυτό που δεν ξέρουν πολλοί είναι πως ο Λι είναι το κατεξοχήν παράδειγμα του καλλιτέχνη που πάλευε για χρόνια ώστε να κάνει πραγματικότητα το όνειρό του, έχοντας τη στήριξη της γυναίκας του. Μεγάλωσε στην Ταϊβάν, με την οικογένειά του μάλιστα να τον μαθαίνει από μικρό τη σημασία της σωστής εκπαίδευσης και της γνωριμίας με τις κλασικές Κινέζικες παραδόσεις (από έθιμα μέχρι σημαντικά καλλιτεχνικά έργα).

Αρχικά δεν κατάφερε να μπει στο Πανεπιστήμιο, αποτυγχάνοντας δύο φορές στις εξετάσεις (μεγάλες χαρές για τον κύριο Λι τον πρεσβύτερο), κάτι που τον έστρεψε στις τέχνες. Παρά τις αντιρρήσεις της οικογένειάς του που ήθελε να τον δει καθηγητή, ακολούθησε αυτό το δρόμο. Ταξίδεψε το 1979 στο Ιλινόις για να σπουδάσει θεατρολογία.

Από εκεί, μαζί με τη γυναίκα του Τζέιν Λιν, μια μοριακή βιολόγο, έμεινε στη χώρα αναζητώντας δουλειά σχετική με το σινεμά για πάνω από μισή δεκαετία. Στη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων, εκείνος έγραφε σενάρια κι εκείνη στήριζε οικονομικά και τους δύο, δίνοντας έτσι ελπίδα σε αμέτρητους ανά τον κόσμο νέους που θέλουν να ακολουθήσουν την τέχνη και το όνειρό τους (και μαζί, πονοκέφαλο στις οικογένειές τους).

Εν τέλει έστειλε δύο σενάριά του σε έναν σεναριακό διαγωνισμό της Ταϊβάν, τα οποία κέρδισαν τις δύο πρώτες θέσεις. Άνθρωποι έδωσαν τη δέουσα προσοχή στη συνέχεια, κάτι που οδήγησε τον Λι στην μεγάλη του ευκαιρία. Σύντομα τα δύο του αυτά σενάρια, τα “Μαθήματα Ισορροπίας” και το “Γαμήλιο Πάρτι” θα γίνονταν και οι δύο πρώτες του ταινίες, σαφέστατα Κινέζικης θεματικής, γυρισμένες όμως Αμερική. Αυτός ο συμβολισμός θα τον ακολουθούσε για πάντα.

~

Αυτό που έχει καταφέρει ο Ανγκ Λι στα Όσκαρ πρέπει να είναι το πιο εντυπωσιακό οσκαρικό trivia όλων των εποχών, ξεπερνώντας οτιδήποτε άλλο, ακόμα και το “Grand Hotel” που κέρδισε Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας χωρίς να έχει ούτε μία άλλη υποψηφιότητα.

Ο Λι έχει κερδίσει λοιπόν δύο Όσκαρ Σκηνοθεσίας, κάτι που από μόνο του είναι σπάνιο κι εντυπωσιακό. Αλλά έχει χάσει και τις δύο φορές το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Και τις δύο φορές από ταινίες που κέρδισαν τα ακριβώς ίδια τρία βραβεία: Ταινίας, Σεναρίου και Μοντάζ. (“Argo” φέτος και Η Ταινία Που Δε Θα Αναφέρουμε το 2005.) Και τις δύο φορές την ανακοίνωση έκανε ο Τζακ Νίκολσον.

Το trivia είναι απίστευτο, και μια φανταστική λεπτομέρεια για να μοιραζόμαστε με κάθε οσκαρική αφορμή στο μέλλον, αλλά από πίσω του κρύβεται και η διαπίστωση πως παρά τις τόσες φορές που τα φιλμ του έχουν φτάσει στην μεγάλη τελετή, κερδίζοντας συχνά πολλές υποψηφιότητες και κριτική αποδοχή, ποτέ δεν έχει πραγματοποιηθεί ο μεγάλος θρίαμβος. Ίσως επειδή είναι πολύ χαμηλών τόνων (ο ίδιος, και οι ταινίες του), αλλά για να είμαστε ειλικρινής δε θα τον θέλαμε αλλιώς.

Ο χαμηλών τόνων χαρακτήρας του Λι είναι τόσο διάσημος που έχει εμπνεύσει φανταστικά σκετσάκια σαν αυτό:

Έχει πλάκα, γιατί σπάνια πέφτει το όνομά του στο τραπέζι όταν θα γίνει μια συζήτηση για τους πολύ μεγάλους σύγχρονους, όμως έτσι σιωπηλά, σαν στα μουλωχτά, τίμια, άκομα, ο Ανγκ Λι έχει συγκεντρώσει:

*3 βραβεία Όσκαρ (Σκηνοθεσίας για “Brokeback Mountain” και “Η Ζωή του Πι”, Ξενόγλωσσης Ταινίας για το “Τίγρης και Δράκος”) με 9 ακόμα υποψηφιότητες.

*5 Χρυσές Σφαίρες.

*2 Χρυσοί Λέοντες στο Φεστιβάλ Βενετίας.

*2 Χρυσές Αρκούδες στο Φεστιβάλ Βερολίνου.

*Οι ταινίες  του έχουν προταθεί συνολικά για 38 βραβεία Όσκαρ, κερδίζοντας 12.

*Οι μισές ταινίες που έχει γυρίσει έχουν προταθεί για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας ή Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας. (Ή και τα δύο μαζί, στην περίπτωση του “Τίγρης και Δράκος”.)

Σταθερά και σιωπηλά, μέσα από ένα φαινομενικά σχιζοφρενικό ρεζουμέ, αλλά παραμένοντας συνεπής απέναντι σε ορισμένες πολύ βασικές αρχές του, ο Ανγκ Λι χτίζει την καριέρα ενός πραγματικού θρύλου.

Φαντάσου να ήξερε κι από γκέι ραντζέρηδες στο Γουαιόμινγκ.

Οι ταινίες του

Μαθήματα Ισορροπίας

(1992, Οικογενειακό δράμα)

Ένας Κινέζος γέροντας ειδικός στο Τάι Τσι μετακομίζει στην οικογένεια του γιου του στη Νέα Υόρκη και προσπαθεί να προσαρμοστεί στη ζωή εκεί.

Γαμήλιο Πάρτι

(1993, Κομεντί)

Ένας γκέι ιδιοκτήτης γης κάνει ψεύτικο γάμο με μια νοικάρισα για να ικανοποιήσει τους γονείς του, όμως όταν εκείνοι έρχονται για επίσκεψη τα πράγματα δεν πάνε σύμφωνα με το σχέδιο. Χρυσή Άρκτος Φεστιβάλ Βερολίνου, Υποψηφιότητα για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας

Φαϊ, Ποτό, Αρσενικό, Θηλυκό

(1994, Ρομαντικό δράμα)

Η καθημερινότητα μιας οικογένειας στην Ταϊπέι, όπως εξιστορείται μέσα από τα παραδοσιακά τους Κυριακάτικα δείπνα ανάμεσα στον πατέρα και τις τρεις του κόρες. Υποψηφιότητα για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας.

Λογική κι Ευαισθησία

(1995, Εποχής)

Όταν ο πάμπλουτος κύριος Ντάσγουντ πεθαίνει, αφήνει την οικογένειά του φτωχή μιας κι όλη του η κληρονομιά περνάει στον γιο από τον προηγούμενο γάμο του. Έτσι, από τα πλούτη, η σύζυγός του κι οι τρεις κόρες του πρέπει να μάθουν τη ζωή απ’την αρχή. Βασισμένο σε βιβλίο της Τζέιν Όστεν. Χρυσή Άρκτος Φεστιβάλ Βερολίνου, Κέρδισε Όσκαρ Σεναρίου, 6 ακόμα υποψηφιότητες μεταξύ των οποίων Καλύτερης Ταινίας, 2 Χρυσές Σφαίρες (Ταινία και Σενάριο).

Η Παγοθύελλα

(1997, Κοινωνικό)

Αρχές δεκαετίας ‘70 στο προαστιακό Κονέκτικατ, μεσοαστικές οικογένειες βλέπουν τους δεσμούς τους να δοκιμάζονται. Μεγάλες ερμηνείες και ίσως το αληθινό αριστούργημα της φιλμογραφίας του Ανγκ Λι.

Καλπάζοντας με το Διάβολο

(1999, Γουέστερν)

Στη διάρκεια του Αμερικάνικου Εμφυλίου μιας ομάδας αταίριαστων, άθελα τους ηρώων, προσπαθεί να επιβιώσει. Υποτιμημένο, με ωραίο καστ, το είχαμε συμπεριλάβει στα γουέστερν που αξίζει να ανακαλύψεις.

Τίγρης και Δράκος

(2000, Πολεμικών τεχνών)

Δύο σπουδαίοι πολεμιστές αναζητούν ένα κλεμμένο σπαθί μαζί με έναν διαβόητο φυγά. Βρίσκουν τη Ζανγκ Ζιγί. Η ταινία που έφερε στο μέινστριμ ένα ολόκληρο περιθωριακό είδος. Κέρδισε 4 Όσκαρ, 6 ακόμα υποψηφιότητες μεταξύ των οποίων και για Καλύτερη Ταινία, 2 Χρυσές Σφαίρες κι ένα Γκράμι(!).

Χαλκ

(2003, Υπερηρωικό)

Η φήμη αυτής της ταινίας δυστυχώς δε θα αποκατασταθεί ποτέ, αλλά έχει φανταστικό ψυχολογικό υπόβαθρο, μεταφέρει με τρομερή εφευρετικότητα τους μηχανισμούς της κόμικ αφήγησης στη μεγάλη οθόνη, κι έχει έναν μεγάλο (όπως πάντα) Νικ Νότε. Κι όλα αυτά θα έπρεπε να αρκούν για να της δώσουν αν μη τι άλλο τον τίτλο της ευγενούς αποτυχίας.

Το Μυστικό του Brokeback Mountain

(2005, Ρομαντικό δράμα)

Ο κρυφός και απαγορευμένος έρωτας δύο καουμπόηδων. Μέγας Χιθ Λέτζερ. Χρυσός Λέοντας στο Φεστιβάλ Βενετίας, 3 βραβεία Όσκαρ, 5 ακόμα υποψηφιότητας μεταξύ των οποίων Καλύτερης Ταινίας, 4 Χρυσές Σφαίρες.

Προσοχή, Πόθος

(2007, Ερωτικό κατασκοπικό θρίλερ)

Μια νεαρή κοπέλα μπλέκει σε ερωτική σχέση με έναν ισχυρό πολιτικό την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Κίνα. Χρυσός Λέοντας στο Φεστιβάλ Βενετίας.

Έτσι Πήραμε το Γούντστοκ

(2009, Μουσική δραμεντί εποχής)

Κάτι σαν making of του διασημότερου μουσικού φεστιβάλ στην ιστορία, αλλά χωρίς μουσική και με πολύ LSD στην αφήγηση. Διαγωνιστικό στις Κάννες.

Η Ζωή του Πι

(2012, Φαντασίας;)

Ένα αγόρι και μια τίγρη στη μέση του ωκεανού, σε μια ιστορία επιβίωσης διαασκευασμένη από ένα βιβλίο που “δεν είναι δυνατόν να μεταφερθεί στο σινεμά”. 4 βραβεία Όσκαρ, 7 ακόμα υποψηφιότητες μεταξύ των οποίων Καλύτερης Ταινίας, 1 Χρυσή Σφαίρα.