Ο Διονύσης Σιμόπουλος έζησε κάθε στιγμή από τη μεγαλή περιπέτεια του διαστήματος
Τα πρώτα βήματα στο Φεγγάρι, η σφοδρή κόντρα ΕΣΣΔ και ΗΠΑ, οι πρώτες αποστολές στον πλανήτη Άρη. Ο επίτιμος διευθυντής του Πλανητάριου δεν έλειψε από κανένα κεφάλαιο της διαστημικής ιστορίας. Τώρα, επιστρέφει στα άστρα με ένα βιβλίο που μιλά για όλα αυτά.
- 14 ΜΑΡ 2021
«Το ελπίζω, γιατί έτσι δε θα υπάρξει πόλεμος» απαντά ο Διονύσης Σιμόπουλος, σχετικά με τον πιθανό διαστημικό ανταγωνισμό ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα. Δεν περίμενα αυτήν την απάντηση, ρώτησα μεταξύ αστείου και σοβαρού. «Όταν οι ισχυρές δυνάμεις του πλανήτη ασχολούνται με τα άστρα, οι επικίνδυνες συρράξεις είναι λιγότερο πιθανές. Το έχουμε δει παλιότερα και -κυρίως- στη δεκαετία του 1960» συνεχίζει, γέρνοντας λίγο πίσω στην πολυθρόνα του.
Ο Διονύσης Σιμόπουλος χειρίζεται με άνεση την τεχνολογία, έχει πλήρη επίγνωση του τι συμβαίνει σε κάθε γωνιά του πλανήτη, εξηγεί σε ελάχιστο χρόνο το πώς η NASA επιλέγει το outsourcing σε μεγιστάνες όπως ο Elon Musk, αστειεύεται, αναπολεί, κάνει σχέδια για το μέλλον. Το γεγονός ότι αυτή η συνέντευξη γίνεται κάτω από συνθήκες lockdown με βάζει κατευθείαν σε κλίμα επιστημονικής φαντασίας. Νομίζω ότι βρίσκομαι σε επικοινωνία με κάποιον περιβόητο επιστήμονα από το Star Trek – και όχι τον άνθρωπο που ταύτισε το όνομά του με τον Ευγενίδειο Πλανητάριο.
Υπάρχουν, συχνά πυκνά, διακοπές στο Skype αλλά η επικοινωνία με τον πλανήτη του επίτιμου διευθυντή του Πλανητάριου αποκαθίσταται. Σκέφτομαι ότι ήρθε η ώρα να κάνω μία κλισέ ερώτηση, προειδοποιώντας τον συνομιλητή του ότι ίσως δεν μπορέσει να απαντήσει με ευκολία: Ποιο είναι το αγαπημένο σας sci-fi βιβλίο;
Κεφάλαιο 1: Sci-fi και εκλαϊκευμένη επιστήμη
«Μα, μου είναι πολύ εύκολο να απαντήσω: H πρώτη τριλογία από τη σειρά Foundation του Isaac Asimov. Εκείνα, δηλαδή, τα βιβλία που με έκαναν να αγαπήσω το είδος» μου λέει, γελώντας. Ο Διονύσης Σιμόπουλος ήταν από τους πρώτους που προσπάθησε να την φέρει στην Ελλάδα. Μάλιστα, μαζί με τον εκδότη Κώστα Καββαθά εξέδωσαν ένα βραχύβιο περιοδικό στα 70ς με τίτλο Αναλόγιο. Τι φιλοξενούσε στις σελίδες του; Λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας και άρθρα εκλαϊκευμένης επιστήμης.
Όταν επέστρεψε το 1973 από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα για να αναλάβει τη διεύθυνση του Πλανητάριου, η ατμόσφαιρα δεν τον «σήκωνε». Το ακαδημαϊκό κατεστημένο δεν έβλεπε με καλό μάτι έναν 30χρονο Έλληνα του εξωτερικού. Σίγουρα, δε βοηθούσε και το γεγονός ότι εκείνος δεν έβαζε πολύ νερό στο κρασί του. Η πρώτη του διάλεξη με τίτλο Εξωγήινοι Πολιτισμοί προκάλεσε ποικίλα σχόλια.
«Στο τέλος της, με πλησίασε ένας σεβάσμιος καθηγητής και μου πρότεινε να μη μιλάω με τόσο απλή γλώσσα γιατί όλοι με καταλαβαίνουν εύκολα με συνεπές αποτέλεσμα να νομίζουν ότι αυτά τα πράγματα δεν είναι δύσκολα. Εκείνος πίστευε πως θα μου έκανε καλό να χρησιμοποιώ δυσνόητες έννοιες και δύσκολες λέξεις» θυμάται, διατηρώντας ένα σαρδόνιο χαμόγελο καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστόριας. Τελικά, τι έκανε με αυτήν τη συμβουλή; «Δεν την ακολούθησα ποτέ. Άλλωστε είχα σπουδές πάνω στην πολιτική επικοινωνία, οπότε δε θα μπορούσα ποτέ να κάνω κάτι τέτοιο».
Έτσι, για αρκετά χρόνια άκουγε τις κακές γλώσσες να λένε ότι «εκχυδαΐζει» την επιστήμη. Για τον Διονύση Σιμόπουλο, όμως, η εκλαΐκευση της αστρονομίας ήταν ένας βασικός στόχος – ο οποίος, πέντε δεκαετίες σχεδόν μετά, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι εξετελέσθη με επιτυχία. «Θεωρώ τον εαυτό μου έναν παραμυθά για τους μεγάλους. Αυτό έκανα σε όλη μου την καριέρα». Ό,τι, δηλαδή, έκανε πάντα και ο διάσημος Αμερικανός αστροφυσικός Carl Sagan, τον οποίο θαυμάζει.
«Θεωρώ ότι η επιστημονική φαντασία έχει το χάρισμα να σε κάνει να σκέφτεσαι» συνεχίζει, αναλύοντας τη μακροχρόνια σχέση του με το είδος. «Η καλή επιστημονική φαντασία απαιτεί τη δημιουργία της σωστής ατμόσφαιρας, μαζί με στοιχεία αυθεντικότητας και αληθοφάνειας στην ανάπτυξη της πλοκής. Και πάνω απ’ όλα απαιτεί να δημιουργήσει στον αναγνώστη τον θαυμασμό και το δέος του “για φαντάσου, τι θα συνέβαινε άραγε αν…”. Τότε και μόνο τότε, η επιστημονική φαντασία μπορεί να ενθουσιάσει κάθε αναγνώστη. Η έλξη και η επιρροή της είναι, κατά τη γνώμη μου, διαχρονική και πανανθρώπινη».
Κεφάλαιο 2ο: Στο σήμερα
Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ
Ο Διονύσης Σιμόπουλος είναι 78 ετών, συνεχίζει να αρθρογραφεί τακτικά, ενημερώνεται για τις εξελίξεις στην αστρονομία καθημερινά, έχει τουλάχιστον 40 βιβλία στη λίστα με εκείνα που σκοπεύει να διαβάσει προσεχώς, και -όπως ο ίδιος μου λέει- έχει γράψει μερικά εκατομμύρια λέξεις τις τελευταίες πέντε δεκαετίες.
Έτσι, το 33ο κατά σειρά βιβλίο του με τίτλο Η μεγάλη περιπέτεια στο διάστημα (εκδ. Οξύ – Brainfood), το πρώτο της νέας του σειράς, ένα coffee table book γεμάτο συγκλονιστικές εικόνες αρχείου και ευρηματικά μικρά κείμενα που εξιστορούν ό,τι ακριβώς λέει ο τίτλος, μοιάζει να ήρθε αβίαστα για εκείνον. Άλλωστε, κουβαλά την εμπειρία, τη γνώση και τη δουλειά πολλών χρόνων.
«Ζόρισα λίγο τον γραφίστα με εκατοντάδες φωτογραφίες» μου εκμυστηρεύεται, «αλλά πρέπει να πω ότι έκανε εξαιρετική δουλειά». Όντως, καθώς το ξεφυλλίζεις, νιώθεις σαν να βλέπεις μία από τις θρυλικές παρουσιάσεις που οργάνωνε, από το 1973 έως και το 2014, ο άνθρωπος που έβαλε την αστρονομία στα ελληνικά σπίτια. «Ελπίζω πως θα έχει την επιτυχία που του αξίζει, αν και θεωρώ πως οι πωλήσεις που θα κάνει στους επόμενους μερικούς μήνες θα μας το δείξει» λέει, πριν αναφερθεί στα υπόλοιπα βιβλία της σειράς: «Θα παρουσιάζουν το “Ηλιακό μας Σύστημα”, τη “Ζωή των Άστρων”, τα “Ουράνια Φαινόμενα” και την “Αποκάλυψη του Σύμπαντος”, με την ίδια ακριβώς ποικιλία, ποσότητα και εξαιρετική εικονογράφηση που έχει και το πρώτο».
Κεφάλαιο 3ο: Η κούρσα του διαστήματος
Οι αναταράξεις στην επικοινωνία συνεχίζονται, ο επίτιμος διευθυντής του Πλανητάριου όμως δεν χάνει το κέφι του. Κλείνει την κάμερα, πατάει ξανά τη βιντεοκλήση, συνεχίζει. Είναι φανερό πως του αρέσει, όσοι τίποτα άλλο, να λέει ιστορίες. Σκέφτομαι ότι σχεδόν πάντα στις ταινίες για το διάστημα υπάρχει κάποιο ατύχημα στο κενό αέρος. Στο βιβλίο του ο Σιμόπουλος αναφέρει ότι υπάρχουν άπειρες πιθανότητες για κάτι τέτοιο – και όμως αυτό ποτέ δεν έχει συμβεί.
Τι γίνεται εκεί έξω, στο Μεγάλο Πουθενά; «Είχα την ευκαιρία να μιλήσω πολλές φορές με αστροναύτες. Αυτό που μου είχαν πει είναι ότι οι εργασίες στο διάστημα ήταν παιχνιδάκι σε σχέση με την εξαντλητική προετοιμασία πίσω στη Γη. Έπρεπε να επαναλάβουν χιλιάδες φορές τις ίδιες ακριβώς κινήσεις -ξανά και ξανά- μέσα σε ειδικά διαμορφωμένες πισίνες».
Είναι αλήθεια πως το άγνωστο μας τραβά όπως το φως τραβά τις πυγολαμπίδες, για αυτό και η τελευταία αποστολή στον Άρη έγινε viral σε όλες τις οθόνες του πλανήτη. Πώς όμως την αντιμετώπισε εκείνος; «Τίποτα το συνταρακτικό!» είναι οι τρεις πρώτες λέξεις που χρησιμοποιεί για την προσεδάφιση του Perseverance. «Ξέρεις, όλα αυτά τα χρόνια έχω παρακολουθήσει (ως παρατηρητής φυσικά) όλες σχεδόν τις αποστολές του ανθρώπου στον Κόκκινο Πλανήτη. Οπότε αντιμετώπισα και αυτή σαν κάτι το συνηθισμένο. Θα έλεγα, μάλιστα, ότι είχα εντυπωσιαστεί πολύ περισσότερο με την τοποθέτηση σε τροχιά του Mariner 9 το 1971 (και τις 7.000 φωτογραφίες που μας έστειλε) καθώς επίσης και την προσεδάφιση στον Άρη των διαστημοσυσκευών Viking 1 και 2 το 1976, παρά από την πολύ πιο δύσκολη και όντως πιο θεαματική προσεδάφιση του Perseverance».
Αυτή η βιντεοκλήση, ίσως, να μην είχε συμβεί ποτέ αν δεν υπήρχε ο Ψυχρός Πόλεμος και η υπεράνθρωπη προσπάθεια να πατήσουμε στο Φεγγάρι. «Χωρίς τον ανταγωνισμό ίσως να μην το είχαμε κατορθώσει ακόμη. Το έχουν άλλωστε διακηρύξει εδώ και χρόνια και οι δύο πλευρές. Γιατί το υπέροχο αυτό κατόρθωμα δεν ήταν τόσο το αποτέλεσμα ενός συναρπαστικού ταξιδιού για την αποκρυπτογράφηση των μυστικών του Σύμπαντος όσο το αποτέλεσμα του σκληρού και αδυσώπητου ανταγωνισμού μεταξύ της τότε Σοβιετικής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών». Ο Διονύσης Σιμόπουλος δείχνει να είναι απόλυτος σε αυτό.
Μάλιστα, φροντίζει να φέρει και πολύ συγκεκριμένα στοιχεία στο τραπέζι: «Αυτό ακριβώς, άλλωστε, υποστήριξε αρκετά χρόνια αργότερα και ο Frank Borman, διοικητής της αποστολής του Apollo 8, λέγοντας ότι “η αντίληψη πως το Πρόγραμμα Apollo ήταν ένα μεγάλο ταξίδι εξερευνήσεων και επιστημονικών ανακαλύψεων είναι τελείως λανθασμένη, αφού ο κύριος σκοπός μας ήταν να κερδίσουμε τους Ρώσους”. Αυτού του είδους οι απόψεις ήταν ευρέως διαδεδομένες την εποχή εκείνη και επιβεβαιώθηκαν κι από την άλλη πλευρά, χρόνια αργότερα, από τον Sergei Khrushchev, τον γιο του Nikita Khrushchev, που μας τις είχε εξηγήσει, με αρκετές λεπτομέρειες και λογικά επιχειρήματα, το καλοκαίρι του 1999. Στη δεκαετία του 1960, άλλωστε, η αμερικανική κυβέρνηση διέθετε το 5,7% του προϋπολογισμού της για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός. Σήμερα, το ποσό αυτό έχει περιοριστεί στο 0,8%».
Κεφάλαιο 4ο: Απ’ το Κέιπ Κανάβεραλ στο Παλαιό Φάληρο
«Δεν πιστεύω στην τύχη. Νιώθω όμως πολύ τυχερός που έκανα το χόμπι επάγγελμα. Δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που μπορούν να το πουν αυτό» αναφέρει σε κάποιο σημείο της συνέντευξης, πριν σταματήσει για λίγο ώστε να μιλήσει στη γυναίκα του Κάρεν. Η ώρα έχει περάσει και η κουζίνα δείχνει έτοιμη για το οικογενειακό τραπέζι. Ο Διονύσης Σιμόπουλος έχει, όμως, μερικές ακόμα δυνατές ιστορίες πει. Η επί 53 χρόνια σύζυγός του θα πρέπει να περιμένει λίγο ακόμη.
Για χρόνια οδηγούσε καθημερινά από το σπίτι του στο Γέρακα μέχρι το Παλαιό Φάληρο και το Πλανητάριο. Πάντα, όμως, παρ’ όλη την ενοχλητική κίνηση της Αθήνας, ένιωθε χαρά πηγαίνοντας στη δουλειά του. Άλλωστε, είχε αφήσει μία πολλά υποσχόμενη καριέρα στην Αμερική για να επιστρέψει στην πατρίδα. Μόλις στα 26 του χρόνια ήταν ήδη Διευθυντής του Πλανητάριου της Λουιζιάνα. Τότε, σε εκείνη τη σημαδιακή χρονιά για τη σχέση του ανθρώπου με το διάστημα, βρέθηκε και στην καρδιά των γεγονότων.
Ας κάνουμε rewind την κασέτα στο 1969. Τόπος: Κέιπ Κανάβεραλ. Αφορμή: Η εκτόξευση του Apollo 11. Ο Διονύσης Σιμόπουλος κατάφερε να βρεθεί την κατάλληλη στιγμή στο κατάλληλο μέρος ως ανταποκριτής της εφημερίδας Βραδυνής. Αυτή ήταν η διαστημική πτήση που έφερε τον άνθρωπο στο Φεγγάρι. Πώς όμως ένιωσε εκείνος καθ’ όλη τη διάρκεια της αποστολής; «Σε τρεις περιπτώσεις ένιωσα πραγματικά να με καταλαμβάνουν αξέχαστα συναισθήματα. Στη διάρκεια της εκτόξευσης του πυραύλου, την στιγμή του πρώτου βήματος που έκανε ο Neil Armstrong στην επιφάνεια της Σελήνης και -κυρίως- την στιγμή που έφευγα από το κέντρο ελέγχου της αποστολής στο Χιούστον, μετά την επιστροφή των αστροναυτών στη σεληνάκατο».
Τι ακριβώς έκανε τότε; «Στην έξοδο σήκωσα το κεφάλι μου ασυναίσθητα στον ουρανό και είδα το Φεγγάρι, και τότε ήταν που με “χτύπησε” κυριολεκτικά η μεγαλοσύνη του ανθρώπινου εκείνου κατορθώματος. Γιατί εκείνη τη στιγμή ήταν που συνειδητοποίησα πως δύο συνάνθρωποί μας βρίσκονταν εκεί πάνω, σε απόσταση 385.000 χλμ., και περπατούσαν στην επιφάνεια ενός άλλου κόσμου. Απίστευτο!».
Οι ανταποκρίσεις για τη Βραδυνή συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια, άλλοτε χειρόγραφες και άλλοτε ηχογραφημένες σε κασέτες της εποχής. Σε αντίθεση, όμως, με ό,τι μπορεί να πιστεύει κανείς, δεν ήταν εκείνη η πιο σημαντική στιγμή για εκείνον. «To ραντεβού με την αείμνηστη Μαριάνθη Σίμου ήταν το πιο κομβικό συμβάν στην πορεία μου» λέει, με απόλυτη σιγουριά, ο Διονύσης Σιμόπουλος. Η αδελφή του Ευγένιου Ευγενίδη, σε πολύ μεγάλη ηλικία τότε, κίνησε γη και ουρανό για να πειστεί ο νεαρός που έκανε καριέρα στις ΗΠΑ να έρθει στην Ελλάδα. Του έκανε μία οικονομική προσφορά που δεν μπορούσε να αρνηθεί, του έδωσε απόλυτη ελευθερία ενώ παράλληλα τον διαβεβαίωσε ότι το μακρύ χέρι της Δικτατορίας δε θα βρεθεί ποτέ πάνω του.
«Να ένας γυμνός άντρας» συνήθιζε να λέει η Μαριάνθη Σίμου, όποτε έβλεπε τον οποιονδήποτε χωρίς σακάκι. Πώς έγινε λοιπόν η πρώτη τους συνάντηση; Όλα πήγαιναν λάθος για τον Σιμόπουλο. Εμφανίστηκε με ζιβάγκο Ιούλιο μήνα, ζήτησε να βγάλει το σακάκι του γιατί έσκαγε, άναψε ένα τσιγάρο μπροστά της χωρίς να γνωρίζει ότι ήταν αντικαπνίστρια. Τελικά, μετά από δύο ώρες, όλα πήγαν κατ’ ευχήν. Ήταν η αρχή μίας μεγάλης και εντυπωσιακής πορείας.
Κάποια χρόνια αργότερα, θα μάθαινε ότι εκείνη είχε μελετήσει προσεκτικά τη δική του περίπτωσή πριν κάνει την πρότασή της. Ένας χοντρός φάκελος 80 σελίδων βρέθηκε στο γραφείο του. «Είχε πληροφορίες που δεν μπορούσα να φανταστώ. Από το δημοτικό στην Πάτρα μέχρι το Πανεπιστήμιο της Λουιζιάνα. Ακόμη και φιλενάδες που κι εγώ ο ίδιος είχα ξεχάσει!».
Κεφάλαιο 5ο: Ad Astra
Το αμέσως προηγούμενο βιβλίο του Διονύση Σιμόπουλου ήταν καθαρά αυτοβιογραφικό. Κατάφερε να το εκδώσει, όσο όργωνε την Ελλάδα κάνοντας διαλέξεις ενώ παράλληλα αντιμετώπιζε ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας που ακόμα τον ταλαιπωρεί. Ο επίτιμος διευθυντής του Πλανητάριου, όμως, δεν σταμάτησε ποτέ να κοιτά μπροστά· στο μέλλον· στην τεχνολογία που τρέχει με διαστημικούς ρυθμούς· στα αστέρια. «Αν και δεν θα έλεγα αδύνατον, εν τούτοις οι πιθανότητες να πατήσει ανθρώπινο πόδι στον Πλανήτη Άρη μέχρι το 2049 είναι σαφέστατα απειροελάχιστες, γιατί καμία κυβέρνηση δε θα τολμούσε να στείλει σε βέβαιο θάνατο ένα ανθρώπινο πλήρωμα, έστω κι αν θα υπήρχαν χιλιάδες εθελοντές για ένα τέτοιο εγχείρημα» εξηγεί, παίρνοντας ένα ύφος βαθιάς περίσκεψης, σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις όσον αφορά τη μεγάλη περιπέτεια του διαστήματος.
«Έχω επανειλημμένως διατυπώσει την άποψη πως ένα τέτοιο ταξίδι χρειάζεται, εκτός πολλών άλλων, και την δημιουργία ενός διαστημοπλοίου που να προφυλάσσει το ανθρώπινο πλήρωμα από την επικίνδυνη ακτινοβολία του Ήλιου, κάτι που δεν προβλέπω να γίνει πριν από την πάροδο 50 ακόμη ετών» αναφέρει, πριν προχωρήσει πιο συγκεκριμένα: «Ούτε κάποιος ιδιώτης έχει στη διάθεσή του τα απαραίτητα κεφάλαια για να επιλύσει επί πλέον και όλα τα άλλα προβλήματα που απαιτεί ένα τέτοιο ταξίδι, έστω κι αν αυτοί οι άνθρωποι που το προσπαθούν είναι οι πλουσιότεροι άνθρωποι στον κόσμο, όπως είναι οι Elon Musk και Jeff Bezos».
Ζούμε παράξενες μέρες, ο υπερπληθυσμός μας βάζει σε σκέψεις, η κλιματική αλλαγή φαίνεται πιο απειλητική από ποτέ. Έχω μία απορία που με απασχολεί εδώ και καιρό, μία απορία που προκύπτει όταν διαβάζεις για χρόνια επιστημονική φαντασία. Έτσι, ρωτάω με αγωνία για το τι έχει να πει ο Διονύσης Σιμόπουλος επί του θέματος: Τελικά, το μέλλον των ανθρώπων βρίσκεται στη Γη ή στις διαστημικές αποικίες;
«Πολύ καλή ερώτηση, που δεν είναι δυνατόν να προβλέψω την απάντηση. Αλλά, όπως έλεγε και ο Konstantin Tsiolkovsky (σ.σ: Ρώσος επιστήμονας και πρωτοπόρος της αστροναυτικής) στις αρχές του περασμένου αιώνα: Παρόλο που η Γη είναι όντως η κοιτίδα της ανθρωπότητας, δεν μπορεί κανείς να ζει στη κούνια του για πάντα!».
