O Mπομπ Σφουγγαράκης ήταν από την αρχή φτιαγμένος για τα βαθιά νερά

Η Τρίτη 27/11/2018 ήταν η μέρα που ο Stephen Hillenburg, δημιουργός του ‘SpongeBob SquarePants’, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία μόλις 57 ετών μετά από μάχη με μια σπάνια νευρολογική ασθένεια. Η ζωή του ήταν σαν να δημιουργήθηκε, ώστε κάπου, κάποτε να γίνουν μέρος της οι ιστορίες από τον βυθό του Μπικίνι.

 Ο Hillenburg γέννηθηκε το 1961 και ανέπτυξε από μικρό παιδί ένα έντονο ενδιαφέρον για τη θαλάσσια ζωή. Η παιδική του αυτή ενασχόληση έγινε επάγγελμα, όταν δίδασκε ως καθηγητής θαλάσσιας βιολογίας στο Orange County Marine Institute. Εκεί έγραψε το πρώτο του κόμικ, ‘The Intertidal Zone’, για εκπαιδευτικούς όμως σκοπούς. Αφού εγκατέλειψε τη διδασκαλία, βρήκε δουλειά στο ‘Rocko’s Modern Life’ της Nickelodeon, για να φτάσει τελικά στο ‘SpongeBob SquarePants’ βασισμένο όμως σε χαρακτήρες που έγραψε για το ‘Intertidal Zone’. Η θαλάσσια ζωή έγινε το μοτίβο της πορείας του.

ΑP Images/Charles Sykes/Invision

Η σχεδόν κοινή παραδοχή λέει ότι το SpongeBob είναι ένα show που απευθύνεται σε παιδιά. Από τον ίδιο τον τρόπο που έχει στηθεί το animation, στα ονόματα των κεντρικών χαρακτήρων και από εκεί στον τρόπο που γίνεται το voice acting. Όλα βγάζουν μια παιδικότητα. Η ανηψιά μου έγινε 2 πριν λίγους μήνες και ξέρει ήδη τον Μπομπ Σφουγγαράκη και όλους τους χαρακτήρες της σειράς. Και πώς να μην τους ξέρει; Πρόκειται για νούμερο 1 show του Nickelodeon, ένας εμπορικός γίγαντας, ενώ ο Μπομπ Σφουγγαράκης είναι πλέον μια από τις πλέον αναγνωρίσιμες animated φυσιογνωμίες.

Και όμως. Αν υπάρχει ένα συνεχές  στον ένα πόλο του οποίου βρίσκεται το καθαρά ενήλικο animation (βλ. ‘Bojack Horseman’) και στον άλλο πόλο υπάρχει το παιδικό animation (βλ. πχ τον ‘Τόμας το Τρενάκι’), το ‘Spongebob Squarepants’ παραδόξως βρίσκεται κάπου στη μέση.

Αρχικά, οι πρωταγωνιστές του show είναι ενήλικοι. Ο ίδιος ο Μπομπ Σφουγγαράκης μπορεί να έχει συμπεριφορά παιδιού και να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο, ωστόσο εργάζεται, ζει μόνος, προσπαθεί να πάρει δίπλωμα οδήγησης, οι γονείς του είναι ηλικιωμένοι και όχι νέοι ενήλικες όπως θα ταίριαζε σε ένα παιδί. Όλη η ζωή του έχει τα χαρακτηριστικά της ζωής ενός 30άρη. Και δεν είναι μόνο αυτό που συντείνει στην ‘ενήλικη’ πτυχή του show.

Υπάρχουν στιγμές μέσα στο show κατά τις οποίες ο Spongebob κάνει χιούμορ που απευθύνεται στα παιδιά. Υπάρχουν όμως και κάποιες άλλες που το Spongebob γίνεται, εκεί που δεν το περιμένεις, ιδιοφυές. Έτσι, δεν είναι τόσο σπάνια τα πικρά υπαρξιακά αστεία, ο meta σχολιασμός ή η κοινωνική, ακόμα και πολιτική, κριτική. Αφήνει για λίγο οτιδήποτε ξέρουμε και γίνεται ένα αριστούργημα του χιούμορ του παραλόγου, το οποίο γίνεται ακόμα πιο παράλογο λόγω του τρόπου που αυτό πλαισιώνεται. Ένα μόνο παράδειγμα ιδιοφυούς στιγμής που συμπυκνώνει όλα τα παραπάνω είναι αυτό:

Το SpongeBob SquarePants είναι το δημιούργημα ενός ανθρώπου που έκανε το παιδικό του όνειρο πραγματικότητα και αυτό φαίνεται παντού. Όλα αυτά τα πικρά αλλά πανέξυπνα αστεία που παρεμβάλλονται ανάμεσα σε μια παιδική αντίληψη της ζωής συνιστούν και τον βασικό πυρήνα του show. Τελικά το Spongebob δημιουργήθηκε από έναν άνθρωπο που αγκάλιασε την παιδική του πλευρά και στην ενήλικη ζωή του και ταυτόχρονα έρχεται να φτύσει κάθε κακή πλευρά του να είσαι ενήλικος. Και δεν εννοώ ηλικιακά.

Ο SpongeBob είναι συνεχώς χαρούμενος με έναν χαζό, παιδικό τρόπο. Και είναι ευτυχισμένος κάνοντας μια δουλειά που λατρεύει, ακόμα και αν αυτή είναι από εκείνες που ένας ‘κανονικός’ ενήλικας θα σνόμπαρε. Στο σύμπαν των ενηλίκων, άλλωστε, το να δουλεύεις ψήστης σε μπεργκεράδικο είναι λόγος να συμπεριφέρεσαι με μια μόνιμη μιζέρια (τύπου Καλαμάρη), ένας λόγος να νιώθεις αποτυχημένος. Για τον Spongebob είναι το αντίθετο. Ο ίδιος ο Hillenburg τονίζει: “Ήθελα ο SpongeBob να αγαπάει τη δουλειά του. Πάντα φανταζόμουν ένα παιδί να βλέπει έναν τύπο να δουλεύει στα McDonald’s να σκέφτεται ότι είναι η καλύτερη δουλειά στον πλανήτη, γιατί μπορεί να φάει όσα μπέργκερ θέλει“.

Mε αυτή την έννοια, ακόμα και αν φαίνεται παράξενο, ο Bob μαζί με τον Patrick μοιάζουν oι ιδεαλιστές, μέσα στην παιδικότητά τους, ζώντας στον κόσμο τους ανάμεσα στους πιο κυνικούς (τον Καλαμάρη, τον Καβούρη και τον Πλανγκτόν), τους πραγματικούς δηλαδή ενηλίκους, αυτούς  που επιτελούν την ηλικία τους κυνηγώντας το δικό τους ξεχωριστό συμφέρον. Μια βασική λειτουργία της ποπ κουλτούρας είναι ότι, εκτός από το ότι παράγει, μετασχηματίζει και ιδεολογίες.

Τελικά, ο Hillenburg απευθύνθηκε μέσα από το Spongebob SquarePants στους μεγάλους χρησιμοποιώντας όμως τη γλώσσα των παιδιών. Το ηλίθιο χαχανητό του Bob έγινε ένα πρότυπο μιας κοσμοθεωρίας που αρχίζει να πνίγεται όλο και περισσότερο μέσα σε μια εποχή κατά την οποία ο κυνισμός είναι η κουλτούρα που ηγεμονεύει. ‘Ετσι, έγινε το ζωντανό παράδειγμα που αποδεικνύει ότι το χιούμορ δεν χρειάζεται να είναι κυνικό, προκειμένου να είναι έξυπνο.

Με αυτόν τον τρόπο τελικά αφορά τους πάντες. Τα παιδιά που έχουν μάθει να αγαπούν την αθωότητα των καρτούν βρίσκουν στον Μπομπ Σφουγγαράκη έναν καλό φίλο. Οι μεγάλοι βρίσκουν αναπαραστάσεις της ενήλικης ζωής περασμένες μέσα σε φόρμες που δεν θα περίμεναν ποτέ να δουν, με βάση την ηλίθια προκατάληψη που λέει ότι ‘τα καρτούν είναι μόνο για παιδιά’. Και αυτό είναι ένα πραγματικό κατόρθωμα κυρίως του δημιουργού του.

Ο Stephen Hillenburg πέθανε τελικά πολύ νέος αλλά πρόλαβε να χτίσει μια ζωή η οποία σε μεγάλο μέρος της συνδέθηκε με ένα τετράγωνο σφουγγάρι που ζει στη θάλασσα, μέσα σε έναν ανανά, έχει χέρια και πόδια, κοστούμι και συνείδηση. Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα βγεις έξω και θα θυμηθείς πόσο σκατά είναι ο κόσμος, ίσως και να ζηλέψεις λίγο παραπάνω τον Hillenburg για τις παρέες του.