Ο πραγματικός κόμης Δράκουλας: Από τις λαϊκές δοξασίες στο Netflix

Ο κόμης Δράκουλας γεννήθηκε κατά μια έννοια το 1897. Ήταν τότε που ο Ιρλανδός Bram Stoker -μέχρι τότε γνωστός ως ο βοηθός του σπουδαίου ηθοποιού sir Henry Irving- έγραψε ένα από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα του αίωνα που έφευγε, τον ‘Δράκουλα’. Μιλάμε για μια εποχή που στη Μεγάλη Βρετανία γνώριζαν τεράστια επιτυχία έργα που μιλούσαν με κάποιον τρόπο για κάποια μυθοπλαστική εισβολή στο Νησί, κατά βάση από τη Γερμανία (βλ. το ‘Τhe Battle of Dorking’ του 1871).

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της ενασχόλησης με την εισβολή στη Βρετανία, πλαίσιο τόσο συνεκτικό που θεωρήθηκε πια και είδος (invasion litterature) άρχισαν προς τα τέλη του αιώνα να εμφανίζονται μυθοπλασίες που να αφορούν την εισβολή από μυθικά πλάσματα συχνά συνδεδεμένα με φολκλοριστικές ιστορίες και περιπέτειες. Ένα από αυτά τα πλάσματα ήταν και ο κόμης Δράκουλας.

Η έκδοση του ‘Dracula’ έγινε, λοιπόν, στις 26 Μαΐου του 1897 από την Archibald Constable and Company και το έργο -γραμμένο με την επίσης συνηθισμένη πρακτική της επιστολογραφίας- γνώρισε μια σημαντική επιτυχία χωρίς όμως να ξεχωρίσει τόσο από άλλα βιβλία της εποχής. Η πραγματική εκτίναξη του μύθου του κόμη Δράκουλα και μαζί και του βιβλίου του Bram Stoker έρχεται το 1931.

Ήταν τότε που ο σπουδαίος Bela Lugosi, στον οποίο έχουμε αναφερθεί και εδώ, ενσάρκωσε τον χαρακτήρα του Δράκουλα στην ομώνυμη ταινία του 1931, ταινία που στηρίχθηκε πέραν του μυθιστορήματος και στο επίσης ομώνυμο θεατρικό έργο των Deane και Balderston. Είχε προηγηθεί βέβαια και η επίσης σπουδαία και γραμματολογικά τεράστιας σημασίας ταινία του Murnau ‘Nosferatu’ που στην πραγματικότητα αποτελεί μια -μη εξουσιοδοτημένη- διασκευή του βιβλίου.

O Δράκουλας του Bram Stoker

Στην πρώτη απεικόνιση του Δράκουλα υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά που ακολουθούνται μέχρι και σήμερα στις περισσότερες απεικονίσεις του. Ο Δράκουλας είναι ένα βαμπίρ ευγενούς καταγωγής με πολύ γοητευτικούς τρόπους, ευρυμάθεια και ένα πολύ κοφτερό μυαλό. Η ανθρώπινη μορφή του συνήθως είναι εκείνη ενός όμορφου μεσήλικα άντρα και όλα αυτά τα χαρακτηριστικά του έρχονται σε αντίθεση με την παράδοση των βαμπίρ στην ευρωπαϊκή λαογραφία, παράδοση που συνήθως αφορούσε πλάσματα με κτηνώδη φύση.

Ο Δράκουλας του Bram Stoker δεν είναι τυχαίο ότι είχε γοητεύσει στην αρχή του έργου τον πρώτο αφηγητή Jonathan Harker o oποίος τον επισκέφτηκε για λόγους δουλείας στο κάστρο του στα Καρπάθια Όρη, στα όρια της Τρανσυλβανίας και της Μολδαβίας, μιας περιοχής η οποία την εποχή που γράφεται το έργο θεωρείται μια σκοτεινή περιοχή βυθισμένη σε συνεχείς πολέμους και αδύναμη να ακολουθήσει την πρόοδο της Δυτικής Ευρώπης.

Ως απέθαντος ο κόμης είναι πολλών εκατοντάδων ετών και έχει υπερφυσικές δυνάμεις οι οποίες πρόκυψαν μετά από διαπραγματεύσεις που έκανε με τον Διάβολο. Έχει πολύ μεγάλη σωματική δύναμη ‘ίση με εκείνη 20 δυνατών ανδρών’, τηλεπαθητικές και υπνωτικές ικανότητες. Μπορεί μάλιστα να ελέγχει τον νου των ζώων που ζουν τη νύχτα. Από την άλλη, ως πλάσμα της νύχτας δεν αντέχει τις ακτίνες του ήλιου ούτε τον σταυρό και το ρέον νερό, ενώ για να εισέλθει σε ένα σπίτι χρειάζεται οπωσδήποτε να προσκληθεί.

O ‘πραγματικός’ κόμης Δράκουλας

Η θεωρία ότι ο κόμης Δράκουλας είναι κάποιου τύπου απεικόνιση ενός πραγματικού ιστορικού προσώπου, ήρθε μόλις το 1958 (Cecil Kirtley), όταν προτάθηκε η σύνδεση του παρελθόντος του χαρακτήρα με τον Βλαντ τον Παλουκωτή, ο οποίος υπήρξε τρεις φορές μεταξύ του 1448 και του 1477 βοεβόδας της Βλαχίας, δεύτερου γιου του Vlad Dracul. Το ίδιο το όνομα ‘Δράκουλας’ ήταν γνωστό για αιώνες ως προσωνύμιο του Vlad. Στα ρουμανικά Dracul σημαίνει ‘διάβολος’.

Ιστορίες για τον Vlad και το πόσο σκληρός ήταν ήταν γνωστές και διεσπαρμένες σε όλη την Ευρώπη όσο ακόμα εκείνος ζούσε. Άρχισαν να γράφονται ποιήματα γι’αυτόν που επικεντρώνονταν στον σαδισμό και τη σκληρότητά του. Μάλιστα, λίγο πριν το 1480 εκδόθηκαν στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ιστορίες παρμένες από αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων. Ο Vlad παρουσιαζόταν ως ένας ψυχοπαθής που έβρισκε απόλαυση από το να δολοφονεί. Δεν είναι τυχαίο βέβαια ότι αυτές οι ιστορίες είχαν κατά βάση γερμανική καταγωγή, πράγμα που μπορεί να εξηγηθεί από τις πολιτικές του Vlad ενάντια στους Σάξωνες.

Ιστορίες για τον τρόπο που ο Vlad έβραζε ανθρώπους τοποθετώντας τους σε ένα καζάνι το οποίο γέμιζε με νερό και εν συνεχεία ζέσταινε. Άλλες που μιλούν για το παλούκωμα γυναικών στο ίδιο παλούκι με τα μωρά τους, ενώ υπάρχουν και εκείνες που μιλούν για το παλούκωμα 20.000 Τούρκων στις όχθες του Δούναβη και το λεγόμενο -με το όχι και πολύ πρωτότυπο όνομα- ‘δάσος των παλουκωμένων’.

Άλλες μαρτυρίες μιλούν για εκδίκηση του Vlad για τον θάνατο του πατέρα του. Όταν ανέλαβε για δεύτερη φορά την εξουσία, έκανε ένα γεύμα στο οποίο κάλεσε περίπου 500 βογιάρους. Εξαγριωμένος από τη συμπεριφορά τους και μην έχοντάς τους εμπιστοσύνη, τους συνέλαβε και τους παλούκωσε. Τα σώματά τους έμειναν άταφα και παλουκωμένα να σαπίζουν στην εξοχή της Βλαχίας. Η ψυχολογική βία που έχει ο ανασκολοπισμός λειτουργεί και αποτρεπτικά ως τιμωρητική διαδικασία.

Σε κάθε περίπτωση, προφανώς η τακτική του ανασκολοπισμού -ενός από τους πιο επώδυνους θανάτους- δεν ήταν εφεύρεση του Vlad. Ήταν μια τακτική ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Ασία, την οποία έμαθε ο Vlad κατά τη διάρκεια της ομηρίας του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Παρόλα αυτά και παρά την αδιαμφισβήτητη σκληρότητά του, δεν μπορούμε παρά να υποθέσουμε ότι ο Vlad δεν ήταν μια μοναδική περίπτωση τυράννου που ξεχώριζε από πολλές άλλες. Με άλλα λόγια, έναν παλουκωτή στην ανατολική Ευρώπη του 15ου αιώνα, ε, δεν τον κοιτάς και ως τη μύγα μέσα στο γάλα. Αυτό που τον ξεχώρισε είναι οι μυθικές διαστάσεις που πήρε το όνομά του, για διάφορους λόγους, στις λαϊκές δοξασίες.

Οι συμβολισμοί του Δράκουλα

O ανθρωπολόγος Franz Boas είχε τονίσει πως “οι μυθολογικοί κόσμοι είναι σαν να χτίζονται μόνο για να ξαναθρυμματιστούν και οι νέοι κόσμοι που θα έρθουν να τους αντικαταστήσουν να είναι φτιαγμένοι από τα ερείπια”. Αυτό συμβαίνει και με τον τρόπο που στήθηκε ο μύθος του Vlad του Γ’, για να οδηγηθούμε στον Δράκουλα του Bram Stoker και τελικά στον Δράκουλα του Netflix.

Βλέποντας το και ως προς το κοινωνικό περιβάλλον μέσα από το οποίο έγινε αυτή η μετάβαση στα τέλη του 19ου αιώνα ο κόμης Δράκουλας ήταν ένας αριστοκράτης που όμως ζούσε σε μια περιοχή που εκείνη την εποχή αντιμετωπιζόταν ως βάρβαρη και υποανάπτυκτη. Η ίδια η ιστορία του βιβλίου είναι βγάζοντας τα γενικά και κοιτώντας τη δομή της πλοκής μια ιστορία ενός πλάσματος που προσπαθεί να εισβάλει στη Μεγάλη Βρετανία και εμποδίζεται από μερικούς γενναίους Βρετανούς και έναν επιστήμονα.

Ταυτόχρονα, όσο και αν είναι πολλές φορές μια κοινή παραδοχή, η μυθοπλασία των βαμπίρ δεν έχει ως αφετηρία το βιβλίο του Bram Stoker. Μπορεί πλέον ο κόμης Δράκουλας να είναι σήμερα το γνωστότερο όλων των βαμπίρ, ωστόσο, οι παραδόσεις μπορούν να φτάσουν μέχρι και χιλιάδες χρόνια πριν. Η σύνδεση αυτών των δοξασιών με έναν τέτοιο λογοτεχνικό χαρακτήρα έρχεται μέσα σε όλες τις συνδηλώσεις του αίματος, του σεξ και του θανάτου, πραγμάτων που συνδέθηκαν ούτως ή άλλως στην βικτωρία εποχή με τη σύφιλη και τη φυματίωση να θερίζουν ολόκληρους πληθυσμούς στην Ευρώπη.

O κόμης Δράκουλας, λοιπόν, παρουσιάστηκε ως χαρακτήρας και συνεχίζει να επιβιώνει μέχρι σήμερα λόγω πρώτον της σύνδεσής του με τον ‘Άλλο’ της θεωρούμενης από τον εαυτό της πιο πολιτισμένης δυτικής Ευρώπης. Οφείλουμε να σημειώσουμε εδώ ότι ο Vlad που θεωρείται αυτός που έδωσε την έμπνευση για τη δημιουργία του κόμη Δράκουλα λογίζεται πολύ συχνά στη ρουμανική εθνική αφήγηση ένας εθνικός ήρωας.

Ο Δράκουλας είναι από εκείνες τις φανταστικές περιπτώσεις όπου η μυθολογία, η ιστορία και η λογοτεχνία διαπλέκονται πολύ συχνά για να πουν τη φαινομενικά ίδια ιστορία με -όπως θα φαντάζεστε- εντυπωσιακά διαφορετικούς τρόπους.

(Kεντρική Φωτογραφία: AP Photos)

***

Αν και εσύ αγαπάς τα Star Wars και την ιστορία τους, το αφιέρωμά μας ‘May the Pod Be With You’ είναι εδώ!

Ποιες ήταν οι πρώτες μας εντυπώσεις όταν γνωρίσαμε τον Adam Driver; Ποια ταινία θα τον πήγαινε στα Όσκαρ πριν την επιτυχία του Marriage Story; Τι χαρακτηριστικό φέρνει σε κάθε του ρόλο και γιατί ήταν η ιδανική επιλογή για τον Kylo Ren; Μήπως είναι τελικά ο ηθοποιός της γενιάς του;