Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος μέσα από τα λόγια των άλλων

Γύρισε μόλις 13 ταινίες αλλά ήταν αρκετές για να τον καθιερώσουν ως έναν από τους πιο αναγνωρίσιμους δημιουργούς τους παγκόσμιου σινεμά. Μέσα από μια καριέρα γεμάτη βραβεία και ταινίες χαρακτηριστικές για τον αργό ρυθμό και τα πανέμορφα κάδρα τους, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ουσιαστικά κατέγραψε στη μεγάλη οθόνη τη σύγχρονη ιστορία του ελληνισμού.

Σήμερα ας αφήσουμε να μιλήσουν γι’αυτόν τα λόγια άλλων -σκηνοθετών, κριτικών, ηθοποιών, μελετητών- διαμέσου των δεκαετιών.

Ο Harvey Keitel στο “Βλέμμα του Οδυσσέα”

“Δεν θα έπρεπε να εκπλήσσεται κανείς που στην Ελλάδα εμφανίστηκε ένας σκηνοθέτης για τον οποίο ποίηση και φιλοσοφία είναι ένα.” ~Michel Ciment (Γάλλος κριτικός κινηματογράφου)

1972.

(Μια αλληγορία.)

“O Αγγελόπουλος γελοιοποιεί τις αρχές πέρα ως πέρα. Αυτοί οι ανίκανοι τύραννοι παραλύουν από την αναποφασιστικότητα και ο ύποπτος, που παραμένει απειλητικά αφανής πίσω από την πόρτα ενός κελιού στο πιο μεγάλο μέρος της ταινίας, τους κάνει να χορεύουν. Ο Αγγελόπουλος χόρεψε ο ίδιος με τον ίδιο τρόπο γύρω από το λογοκριτή του.” ~Nicholas Wapshott (Βρετανός δημοσιογράφος, ιδρυτικό στέλεχος του Times Magazine, γράφοντας για το πώς οι “Μέρες του 36” διαδραματίζοντας μεν στη δικτατορία του Μεταξά αλλά αποτελούσαν σαφή αλληγορία για τη δικτατορία των συνταγματαρχών.)

1975.

(Ο “Θίασος” αποτελεί καθοριστική στιγμή για το Ελληνικό σινεμά και δε σταματά να κερδίζει βραβεία για μια διετία.)

“Αποτελούμενη από μόλις 80 πλάνα, το καθένα του ένα σχολαστικό κάδρο με λεπτές κινήσεις της κάμερας, η ταινία δε μπορεί να κατανοηθεί πλήρως χωρίς γνώση της σύγχρονης Ελληνικής ιστορίας και της ‘Ορέστειας’ του Αισχύλου. Κι όμως είναι δυνατόν να νιώσεις δέος χωρίς να την καταλάβεις απόλυτα: Φτιαγμένη υπό τη σκιά της δικτατορίας, η ταινία ακολουθεί έναν θίασο ηθοποιών που ταξιδεύει σε μια χώρα λεηλατημένη από τον εμφύλιο πόλεμο, κι αν κάποιες λεπτομέρειες είναι δύσκολο να αποκωδικοποιηθούν, το πολιτικό μήνυμα του Αγγελόπουλου και οι δεσποτικές εικόνες του περνάνε με δύναμη.” ~Scott Tobias (Κριτικός κινηματογράφου του site A.V. Club, από τη χθεσινοβραδινή νεκρολογία, ξεχωρίζοντας τον “Θίασο” ως τη σημαντικότερη στιγμή της καριέρας του σκηνοθέτη.)

“Ο θίασος δεν περιφέρεται μόνο ανά την Ελλάδα, περιφέρεται και ανά τις ταινίες του Αγγελόπουλου, δηλαδή μέσα σε μια Ελλάδα φιλμική. Στην (ποιητική) πραγματικότητα, δεν γνωρίζω καμιά άλλη Ελλάδα, πέραν αυτής που σχεδίασε ο Αγγελόπουλος στο δικό του ποιητικό χάρτη, που διαφέρει απ’ αυτό των χαρτογράφων, όχι μόνο γιατί είναι ποιητικός αλλά και διότι είναι πολιτιστικός και όχι γεωγραφικός. Άλλωστε, ο ελληνικός γεωγραφικός χώρος δεν χαρτογραφείται εύκολα. Διότι η Ελλάδα δεν είναι χώρα, είναι πολιτισμός. Η Ελλάδα βρίσκεται παντού. Συνεπώς και στην Ελλάδα. Αλλά μόνο ως το βαθμό που διασώζονται κι εδώ κάποια ψήγματα ελληνικού πολιτισμού. Ο οποίος ωστόσο μας ήρθε απ’ την Ευρώπη, όπου βρήκε καταφύγιο ο ελληνικός πολιτισμός για να σωθεί απ’ τους βαρβάρους που κατοικούν πλέον αυτόν τον τόπο που φέρει αταβιστικά το όνομα Ελλάδα.” ~Βασίλης Ραφαηλίδης (Αναφερόμενος στον “Θίασο” στο βιβλίο του ‘Το Ομιχλώδες Τοπίο της Ιστορίας’.)

“Ο Αγγελόπουλος έχει υπάρξει τυχερός με πολλούς τρόπους. Ως ο σπουδαιότερος των Ελλήνων σκηνοθετών, έχει εκπληρωθεί κάθε επιθυμία του στο τελευταίο μισό της καριέρας του. Και είναι δύσκολο να ικανοποιηθεί. Αλλά έχει πλάσει ένα ξεχωριστό αν και συχνά πεσιμιστικό στυλ μέσω του οποίου εξετάζει όσο πιο λεπτομερώς μπορεί της ίδια του τη χώρα και τους συμπατριώτες του. Αν κανείς έβλεπε όλες του τις ταινίες, θα αποκτούσε όχι μόνο μια σαφή εκτίμηση για τις μάχες των Βαλκανίων, αλλά και μια ευρύτερη εικόνα της εσωτερικής αναταραχής των ατόμων των οποίων τις ζωές έχουν επηρεάσει.” ~Derek Malcolm (Κριτικός της Guardian, στο πλαίσιο μιας σειράς κειμένων το 2000 για τις 100 αγαπημένες του ταινίες όλων των εποχών, μία εκ των οποίων ήταν ο “Θίασος”.)

Ο Αγγελόπουλος με τον Akira Kurosawa το 1981

Δεκαετία του ‘80.

“Μέσα από το φακό του ο Αγγελόπουλος κοιτάει τα πράγματα με σιωπή. Αυτού του είδους η κινηματογράφηση, τόσο προσωπική και μοναδική μέσα στην ιδιαιτερότητά της, επιστρέφει στις ρίζες του σινεμά. Εγώ βλέποντας αυτή την ταινία ένιωσα απόλαυση για το σινεμά με την πιο απόλυτη έννοια του όρου.” ~Akira Kurosawa (Ο μεγάλος σκηνοθέτης, μιλώντας για τον “Μεγαλέξανδρο”.)

“Είναι ένα αριστούργημα. Είναι μια εμπειρία απίστευτα συγκλονιστική.” ~Ingmar Bergman (Ο μέγας Bergman για τον “Μελισσοκόμο”.)

“Είναι μάλλον ο πιο ξεχωριστός σκηνοθέτης στον κόσμο σήμερα επειδή μετά από 5 δευτερόλεπτα καταλαβαίνεις ότι βλέπεις μια ταινία του. Κανείς άλλος δε δημιουργεί ένα σύμπαν σαν τον Αγγελόπουλο.” ~Geoff Andrew (Παρουσιάζοντας τον Αγγελόπουλο μετά από την προβολή του “Τοπίου στην Ομίχλη” το 2003 στο National Film Theatre του Λονδίνου.)

“Οι εικόνες του μας υποχρεώνουν να συλλογιστούμε την ιδέα των συνόρων και των περιοχών – γεωγραφικά, πολιτιστικά, πολιτικά και προσωπικά – που ορίζουν.” ~Andrew Horton (Συγγραφέας και σεναριογράφος, με αφορμή το “Μετέωρο Βήμα του Πελαργού”.)

1995.

(To “Βλέμμα του Οδυσσέα” κερδίζει το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών.)

“Νομίζεις πως είσαι Θεός!” ~Harvey Keitel (Πρωταγωνιστής στο “Βλέμμα του Οδυσσέα”, κατά τη διάρκεια των δύσκολων γυρισμάτων.)

“Έφυγα από τις Κάννες μαγεμένος από το ‘Βλέμμα του Οδυσσέα’. Στο Τόκιο που βρίσκομαι τώρα με ακολουθεί. Πιστεύω ότι είναι μια ταινία που θα μείνει στην ιστορία.” ~Wim Wenders (Ο μεγάλος σκηνοθέτης μιλά για το “Βλέμμα” λίγο μετά το Φεστιβάλ των Καννών του 1995.)

“Υπάρχει ο πειρασμός να δώσω στο ‘Βλέμμα του Οδυσσέα’ το πλεονέκτημα της αμφιβολίας: Να το υμνήσω για το όραμά του, την τόλμη, το κουράγιο, τη μεγάλη του διάρκεια. Αλλά δε θα μπορούσα να σας κοιτάξω στα μάτια αν πηγαίνατε να το δείτε, επειδή πώς θα μπορούσα να αρνηθώ ότι είναι βαρετό μέχρι μουδιάσματος;” ~Roger Ebert (Ο διάσημος Αμερικάνος κριτικός, από το κείμενό του για το “Βλέμμα του Οδυσσέα”.)

“Μια από τις 100 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.” ~Περιοδικό ΤΙΜΕ (Για το “Βλέμμα του Οδυσσέα”, σύμφωνα με το σχετικό αφιέρωμα του περιοδικού το 2005.)

“…” ~Andy Garcia (Απονέμοντας το Μέγα Βραβείο της Επιτροπής στον Αγγελόπουλο για το “Βλέμμα του Οδυσσέα”, μην ξέροντας τι να πει όταν ο εμφανώς απογοητευμένος για την απώλεια του Χρυσού Φοίνικα σκηνοθέτης δήλωσε επί σκηνής “Αν αυτό έχετε να μου δώσετε, δεν έχω κάτι άλλο να πω”.)

Ο Αγγελόπουλος σκηνοθετεί

1998.

(Η ταινία “Μια Αιωνιότητα και Μια Μέρα” κερδίζει το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες.)

“Μου θύμισε το απόφθεγμα του Saul Bellow ότι ο θάνατος είναι η μαύρη υποστήριξη πίσω από τον καθρέφτη, που μας επιτρέπει να δούμε τους εαυτούς μας.” ~Peter Bradhsaw (Κριτικός της Guardian, εξυμνώντας την ‘Αιωνιότητα’.)

“Υπό μία έννοια, ο Αγγελόπουλος είναι για την κινηματογραφική κουλτούρα ό,τι και ο Thomas Pynchon για τη σύγχρονη νουβέλα – η δουλειά του είναι τόσο μεγαλειώδης και τόσο γοητευτικά εκτελεσμένη, που ελάχιστοι από εμάς μπορούν να ασχοληθούν με αυτήν. Η ίδια του η υπεροχή τον προσδιορίζει ως περιθωριακό.” ~Michael Atkinson (Κριτικός κινηματογράφου της Village Voice, στην εισαγωγή της κριτικής για την “Αιωνιότητα” το 2006.)

Αιωνιότητα.

“Το ξέρεις όταν βλέπεις μια ταινία του Αγγελόπουλου επειδή όταν ξεκινά κοιτάς το ρολόι σου και λέει έξι. Και τρεις ώρες μετά, κοιτάς το ρολόι σου ξανά και λέει έξι και πέντε.” ~Ανώνυμος θεατής σε Φεστιβάλ (Όπως την κατέγραψε ο David Jenkins, κριτικός του κινηματογραφικού περιοδικού Sight of Sound.)

“Όσο ασεβής κι αν είναι αυτή η ατάκα, υπάρχει μια περίεργη σχετικότητα σε αυτήν: Ο Αγγελόπουλος πράγματι σφυρηλατεί ταινίες όπου ο χρόνος -και για την ακρίβεια η ιστορία- μοιάζουν σα να έχουν φτάσει σε μια κατάσταση ένδοξης ακινησίας.” ~David Jenkins (Στην εισαγωγή για τη συνέντευξη που έδωσε ο Αγγελόπουλος στο προηγούμενο τεύχος του Sight and Sound.)

“Από την απουσία της συμβατικής λέξης ‘Τέλος’ μετά το πέρας των ταινιών του μέχρι την τάση για αλληλοεμπλεκόμενες παραλλαγές επεισοδίων από τις παλαιότερες ταινίες του προκειμένου να δημιουργήσει συνδεόμενα κεφάλαια ενός συνεχιζόμενου, αδιάκοπου έργου, το σινεμά του Αγγελόπουλου είναι εξίσου στενά αυτοβιογραφικό όσο και πολιτιστικά αλληγορικό. Όπου το αληθινό και το μυθικό διασταυρώνονται χαρτογραφώντας το οργανικό και δίχως σύνορα τοπίο της Ελληνικής ψυχής.” ~Acquarello (Αρθρογράφος του κινηματογραφικού site Senses of Cinema.)

~~~

Μέχρι και τις τελευταίες ώρες της ζωής του, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος σκηνοθετούσε.

(Πηγές: Περιοδικό ΣΙΝΕΜΑ, Περιοδικό Sight & Sound, Roger Ebert, Village Voice, BFI, Ως3, Guardian (1|2), TIME, The A.V. Club, Senses of Cinema)