Οι λογοτεχνικοί πατεράδες έχουν κάποια σημαντικά πράγματα να μας πουν
Από την Ιλιάδα μέχρι τα graphic novels, τα πιο σημαντικά διδάγματα εμφανίζονται όταν οι χαρακτήρες αποκαλύπτουν το πόσο ανθρώπινοι είναι.
- 20 ΙΟΥΝ 2021
Ένας πατέρας κάθεται στο τείχος μίας πόλης. Από κάτω ο γιος του μονομαχεί με έναν πολεμιστή που δεν έχει χάσει ποτέ καμία μάχη στη ζωή του. Γνωρίζει από πριν το αποτέλεσμα αλλά δεν μπορεί να κάνει τίποτα για αυτό. Έτσι, όταν ο Αχιλλέας θα σκοτώσει και θα σύρει το πτώμα του Έκτορα γύρω από την Τροία, ο Πρίαμος θα γίνει άγριο θηρίο από τη θλίψη του. Δε θα αφήσει όμως τον γιο του. Έχει μία τελευταία ευθύνη απέναντί του.
Τα βιβλία πάντα έκρυβαν έναν ιδιαίτερο ρόλο για να τον υποδυθούν οι λογοτεχνικοί πατεράδες – άλλες φορές πικρό, άλλες φορές άσχημο, κι άλλες διδακτικό. Στην περίπτωση βέβαια του γέρο-Πρίαμου ισχύουν και τα τρία.
«Θυμήσου τον πατέρα σου, θεϊκέ Αχιλλέα, που είναι συνομήλικός μου, στο ολέθριο κατώφλι των γηρατειών» θα πει στον ήρωα των Αχαιών, καθώς έχει αναγκαστεί να βρεθεί στη σκηνή του. «Δείξε σεβασμό στους θεούς, Αχιλλέα, και έλεος σε μένα, καθώς θυμάσαι τον πατέρα σου. Σε μένα, τον πιο αξιοθρήνητο των ανθρώπων της γης, που φέρνω στο στόμα μου το χέρι εκείνου που σκότωσε το παιδί μου».
Ο τελευταίος θα εντυπωσιαστεί από το θάρρος και το ψυχικό σθένος του Τρώα. Είναι ένας πατέρας που η μοίρα του επιφύλασσε το πιο πικρό παιχνίδι: να θάψει το άψυχο σώμα του παιδιού του.
Λογοτεχνικοί πατεράδες: Ήρωες και τέρατα
«Δεν μπορείς να καταλάβεις ποτέ πραγματικά έναν άνθρωπο μέχρι να αντιληφθείς τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία, μέχρι να μπεις στα δικά του παπούτσια και να κάνεις βόλτες με αυτά» λέει, σε ελεύθερη μετάφραση, ο Atticus Finch, ένας ίσως από του πλέουν εμβληματικούς πατεράδες της λογοτεχνίας. Ο χαρακτήρας από το Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια (εκδ. Bell) της Harper Lee είναι μάλλον όσα θα ήθελε ποτέ ένα παιδί.
Στιβαρός αλλά και καλόκαρδος, προστατευτικός αλλά και γενναίος, γνωρίζει καλά πως οι άνθρωποι μαθαίνουν μέσα από το παράδειγμα. Έτσι, εκείνος, ένας δικηγόρος, δε θα διστάσει να υπερασπιστεί έναν Αφροαμερικανό σε μια εποχή ακραίου φυλετικού μίσους. Είναι άραγε όλοι οι άντρες γονείς τόσο καλοί στα βιβλία; Όχι, πάντα. Κάποιες φορές είναι το ακριβώς αντίθετο.
Για τον Franz Kafka, ο πατέρας του ήταν η Κόλαση του. Στο πιο γνωστό του διήγημα με τίτλο Μεταμόρφωση, εκεί όπου αφηγητής παίρνει τη μορφή μίας κατσαρίδας, δεν υπάρχει τίποτα πιο σκοτεινό από την αγωνία που βιώνει ο κεντρικός χαρακτήρας απέναντι τη στον ίδιο του τον γονιό. Δεν του είχε καμία εκτίμηση πριν, και τωρα πολύ απλά δεν τον αναγνωρίζει. Είτε σαν άνθρωπος, είτε σαν έντομο, ο Gregor Samsa είναι ένας ξένος προς τον πατέρα του. Κάτι κακό που καλό θα ήταν να μην υπήρχε καν στο σπίτι.
Αντίστοιχα, στο ημιβιογραφικό Τοστ Ζαμπόν (εκδ. Μεταίχμιο), o Charles Buckowski δεν έχει καμία καλή ανάμνηση από τον δικό του μπαμπά. Μόνο φωνές, καυγάδες, καταπίεση και πολλά κιλά από ενδοοικογενειακή βία. Α, ναι, και μία παράξενη ιστορία: όταν ο δικός του πατέρας έχασε τη δουλειά του, αντί να πει την αλήθεια στην οικογένειά του, χανόταν για ώρες ολόκληρες κάθε πρωί παριστάνοντας ότι δουλεύει. Δεν άντεχε την κοινωνική κατακραυγή.
Φυσικά, δεν υπάρχει μόνο ζόφος για την πατρότητα στις λογοτεχνικές σελίδες. Ο Cormac McCarty έχει πλάσει έναν σχεδόν βιβλικό χαρακτήρα στο ζοφερό O δρόμος (εκδ. Καστανιώτη). Εκεί, ο πατέρας κάνει τα πάντα -τα πάντα όμως- για να επιβιώσει ο γιος του μέσα σε ένα post-apocalyptic σκηνικό. Σε έναν κόσμο όπου τα πάντα έχουν καταστραφεί και η αγριότητά του κάνει το Mad Max να μοιάζει με χλιαρό παραμύθι.
ΤΟ ΚΟΡΑΚΙ
Σε παρόμοιο μοτίβο λειτουργεί και ο Stew Redman στο Κοράκι (εκδ Κλειδάριθμος) δια χειρός Steven King. Αυτός ο απλός άνθρωπος παλεύει με νύχια και με δόντια να σώσει τον κόσμο για να γυρίσει πίσω στη γυναίκα που αγαπά και στο παιδί που περιμένουν. Σημαντική σημείωση: το παιδί δεν είναι δικό του και το ξέρει.
Ο Αγαμέμνονας ετοιμάζεται να θυσιάσει την κόρη του στην Ιφιγένεια εν Αυλίδι, ο βασιλιάς και πατέρας της Αρετούσας δεν αφήνει το ζευγάρι να ζήσει τον έρωτα του στον Ερωτόκριτο, στους Αδερφούς Καραμαζόφ (εκδ. Ίνδικτος) η αδιαφορία του πατέρα παίζει κεντρικό ρόλο. Δεν είναι πάντα τέρατα οι πατεράδες στη λογοτεχνία, πολλές φορές είναι ήρωες.
Ή μπορεί να συμβαίνουν και τα δύο μέσα στο ίδιο κείμενο. Στη μεσαιωνική saga που υπογράφει ο George R.R. Martin και οι περισσότεροι γνώρισαν μέσα από την τηλεόραση συμβαίνουν πολύ συχνά και τα δύο. Αν ο Tywin Lannister είναι η επιτομή του σκληρόκαρδου γονιού καθώς προσπαθεί να δολοφονήσει τον γιο του Tyrion, o Ned Stark είναι ακριβώς το αντίθετο αφού θυσιάζεται για τα παιδιά του.
Είναι σίγουρο πως οι λογοτεχνικοί πατεράδες έχουν πολλά πράγματα να μας πουν. Αλήθειες που δεν καταφέραμε να συνειδητοποιήσουμε στη σχέση με τον δικό μας πατέρα και διδάγματα που θέλαμε να κατανοήσουμε πριν (ή αφού) γίνουμε γονείς οι ίδιοι. Τα daddy issues είναι ένα διαχρονικό και καθόλου εύκολο ζήτημα.
Τα πιο σημαντικά διδάγματα όμως κρύβονται εκεί όπου οι ήρωες αλλά και οι villains δείχνουν το πόσο ανθρώπινοι είναι τελικά. Φανερώνουν τα προτερήματα και τις αδυναμίες τους ή ακόμα καλύτερα καταφέρνουν να ξεπεράσουν τον εαυτό τους. Έναν εαυτό που ίσως δείχνει μίζερος, άκαρδος, αδιάφορος και σχεδόν ηθελημένα κακός. Μοιάζει δηλαδή με τέρας αλλά δεν είναι.
Όπως, δηλαδή, παρουσιάζει η Alison Bechdel τον δικό της πατέρα στο βιογραφικό graphic novel Το θανατάδικο (εκδ. Γράμματα). Για σελίδες ολόκληρες πιστεύεις πως η συγγραφέας δεν έχει παρά μονάχα άθλιες αναμνήσεις από τον γονιό της.
Προς το τέλος όμως, λίγο πριν φύγει από τη ζωή νικημένος, εκείνη θα πάρει το μεγαλύτερο δώρο που θα μπορούσε να της κάνει ποτέ. Μία απλή συνειδητοποίηση η οποία πηγαίνει κάπως έτσι: «την ύστατη στιγμή, ήταν εκεί για να με πιάσει, όταν βούτηξα και εγώ».
