«Οι ταινίες μου δεν είναι για παιδιά, αλλά διδάσκονται στα σχολεία»: Ο Adam Elliot για το Memoir of a Snail
Μιλήσαμε με τον οσκαρικό δημιουργό για το Memoir of a Snail, το ανεξάρτητο animation και το φως που δεν έχει νόημα χωρίς το σκοτάδι.
- 21 ΜΑΡ 2025
Μιλήσαμε με τον οσκαρικό δημιουργό για το Memoir of a Snail, το ανεξάρτητο animation και το φως που δεν έχει νόημα χωρίς το σκοτάδι.
«Πάντα λέω ότι τα βραβεία είναι σαν ένα μπουκάλι κρασί – σε κάνουν να αισθάνεσαι καλά για 24 ώρες και μετά πρέπει να προχωρήσεις και να σκεφτείς το επόμενο έργο σου». Ο μεγαλωμένος σε φάρμα γαρίδων Αυστραλός κινηματογραφιστής Adam Elliot, μιλάει, βέβαια, από θέση ισχύος. Έχει ήδη ένα Όσκαρ για το Harvie Krumpet στην κατηγορία Καλύτερης Ταινίας Animation Μικρού Μήκους το οποίο μπορούσα να δω σε διακριτική θέση στο γραφείο του όταν μιλούσαμε στο Zoom, και το νέο του διαμάντι, τις Αναμνήσεις Ενός Σαλιγκαριού (Memoir of a Snail), μπήκε σε κάθε κατηγορία Μεγάλου Μήκους στη φετινή σεζόν βραβείων, από τα Oscars και τις Χρυσές Σφαίρες, μέχρι τα Critics’ Choice και τα Annie Awards.
Όταν τον ρώτησα ωστόσο για το ενδεχόμενο να προχωρήσει το Memoir of a Snail ως τα Oscars, η ταινία δεν είχε ακόμη καμία υποψηφιότητα και ο Adam Elliot δεν ήταν καν σίγουρος ότι θα χωρούσε στις κατηγορίες σε μία χρονιά τόσο γιγάντιου ανταγωνισμού στο animation. «Είναι τόσο καλές οι ταινίες φέτος, όπως το Wild Robot και το Inside Out 2, αλλά έπειτα κι ένας φίλος μου ο Gints Zilbalodis έφτιαξε μία πανέμορφη ταινία που λέγεται Flow. Και φυσικά το Wallace and Gromit! Είναι μία δυνατή χρονιά για ανεξάρτητους κινηματογραφιστές όπως εγώ».
Το Όσκαρ του Flow κράτησε τελικά τη βράβευση στο τολμηρό σπίτι του ανεξάρτητου animation, και ο Elliot έχει πλέον προχωρήσει με το σενάριο της επόμενης ταινίας του που ακόμη κρατάει μυστική. Προς το παρόν η πιο πρόσφατη stop motion τραγικωμωδία του που κυκλοφορεί τώρα στις ελληνικές αίθουσες από το Cinobo, είναι τα γλυκόπικρα απομνημονεύματα μίας μελαγχολικής νεαρής γυναίκας ονόματι Grace Pudel – μία συλλέκτρια σαλιγκαριών, ρομαντικών μυθιστορημάτων και πειραματόζωων.
Από τον θάνατο των γονιών της μέχρι τον χωρισμό από τον δίδυμο αδερφό της λόγω των κοινωνικών υπηρεσιών που τους τοποθετούν σε διαφορετικά σπίτια, μέχρι την εμπλοκή της με έναν κακοποιητικό σύζυγο και τις οικονομικές δυσκολίες που τη βρίσκουν, η μοίρα της Grace μοιάζει αμείλικτη και, όπως συμβαίνει με όλους τους ήρωες του Elliot, είναι το πιο γόνιμο έδαφος για πολύ ενήλικες θεματικές – ο εθισμός, η παιδική εργασία και ο θρησκευτικός εξτρεμισμός είναι μόνο μερικές από αυτές που αγγίζει η ταινία. Οι κινούμενες φιγούρες του Elliot όμως, άνθρωποι στοιχειωμένοι από φόβους και επιθυμίες, διεστραμμένες ή και αηδιαστικές ενίοτε, βρίσκουν πάντοτε τη γλυκόπικρη λύτρωση στο τέλος, ό,τι και αν έχουν περάσει.
Ακολουθεί η συζήτηση με τον βραβευμένο δημιουργό, γύρω από την αλληγορία του σαλιγκαριού στο φιλμ, το ανεξάρτητο animation και το φως που δεν έχει νόημα χωρίς το σκοτάδι.
Τι είδους ψυχική αναζήτηση πρέπει να γίνει για να προκύψει μία τέτοια ταινία; Είναι απίστευτη, αλλά και αρκετά βαριά.
Πολύ καλή ερώτηση! Τα σενάριά μου μού παίρνουν πολλά χρόνια για να τα γράψω. Για να ξεκινήσω να γράφω μία ταινία πρέπει πραγματικά να βιώνω κάποιον βαθμό απογοήτευσης, ή ενόχλησης, ή νιώθω κάποια αδικία.
Αυτή τη φορά το ενδιαφέρον ήταν πως ο πατέρας μου είχε μόλις πεθάνει, και ήταν ο ίδιος ένας μανιακός συλλέκτης. Όπως και η μητέρα μου που είναι ακόμα μαζί μας. Άφησε πίσω του τρία γκαράζ γεμάτα από πράγματα, και τα αδέλφια μου κι εγώ έπρεπε να τα ψάξουμε όλα και να τα ταξινομήσουμε και να αποφασίσουμε ποια θα πήγαιναν σε φιλανθρωπικό ίδρυμα και ποια θα πήγαιναν σε χωματερές. Ενοχλήθηκα πολύ μαζί του. Γιατί μάζευε όλα αυτά τα πράγματα; Γιατί γέμιζε το σπίτι μας τόσα πράγματα που δεν χρειαζόταν; Αυτή η ενόχληση ήταν που με οδήγησε στο να συναρπαστώ από το σύνδρομο αποθησαύρισης.
Συνάντησα πολλούς ψυχολόγους και ψυχιάτρους, και διάβασα πολλά βιβλία σχετικά με την ψυχολογία της συσσώρευσης. Όσο περισσότερη έρευνα έκανα, τόσο περισσότερο ανακάλυπτα πως τα άτομα με σύνδρομο αποθησαύρισης, τις περισσότερες φορές έχουν υποστεί κάποιο μεγάλο βαθμό τραύματος ή απώλειας. Συνήθως την απώλεια ενός παιδιού, ή ενός αδελφού, ή ενός διδύμου. Είχα πάντα έντονο ενδιαφέρον για τον ανθρώπινο εγκέφαλο, το μυαλό και τις ψυχικές ασθένειες.
Ταυτόχρονα όμως, έψαχνα όλα τα ημερολόγια και τα σημειωματάριά μου, και βρήκα κάποιες σημειώσεις για μία φίλη μου που γεννήθηκε με σοβαρή σχιστία της υπερώας. Ως μικρό κορίτσι είχε υποστεί πολύ bullying, ωστόσο όταν μεγάλωσε έγινε μία πολύ σίγουρη, εξωστρεφής, και ισορροπημένη γυναίκα. Με ενδιέφερε πραγματικά το πώς μεταμορφώθηκε από αυτό το ντροπαλό κοριτσάκι σε μία ενήλικη γυναίκα με αυτοπεποίθηση.
Υπήρχαν λοιπόν αυτές οι δύο ιδέες που τριγυρνούσαν στο μυαλό μου και μετά άρχισα να γράφω και, όπως όλες οι άλλες μου ταινίες, το αποτέλεσμα κατέληξε πολύ περίπλοκο, πολυεπίπεδο και σκοτεινό, αλλά και αστείο. Αυτό συνέβη πριν από οκτώ χρόνια. Χρειάστηκαν τρία χρόνια για να γραφτεί το σενάριο. Δεν γράφω συνεργατικά, αλλά έχω έναν υπέροχο επιμελητή σεναρίων.
Μόλις είπες ότι η διαδικασία σου είναι αργή, αλλά η δημιουργία κινούμενων σχεδίων είναι επίσης πολύ αργή. Οπότε μία ταινία που περιστρέφεται γύρω από ένα σαλιγκάρι είναι σχεδόν meta. Ήταν η επιλογή ενός σαλιγκαριού κατά κάποιο τρόπο ένας παραλληλισμός με τη βραδύτητα του χρόνου;
Φυσικά! Υπάρχουν πολλοί παραλληλισμοί και συνδέσεις. Αρχικά το σενάριο θα ήταν για τα απομνημονεύματα μιας πασχαλίτσας. Μετά όμως βγήκε το Ladybird της Greta Gerwig. Μεγάλωσα με τους μύθους του Αισώπου και ιστορίες όπως Ο Λαγός και η Χελώνα, όπου το μήνυμα είναι ότι το αργό και σταθερό κερδίζει τον αγώνα.
Μου αρέσει επίσης που υπάρχουν τόσες πολλές μεταφορές με τα σαλιγκάρια – αν αγγίξεις τις κεραίες ενός σαλιγκαριού για παράδειγμα, μπαίνει μέσα στο κέλυφός του, κάτι που κάνει η Grace σε όλη της τη ζωή. Αποσύρεται από τον κόσμο, αποσύρεται από τον πόνο και τη δυστυχία. Αποσύρεται στους θησαυρούς της ως τρόπο προστασίας του εαυτού της. Λατρεύω επίσης τη σπείρα στο κέλυφος ενός σαλιγκαριού. Είναι ένα υπέροχο οπτικό μοτίβο που συμβολίζει πολύ καλά τον κύκλο της ζωής, κι εμένα μου αρέσει να κάνω κυκλικές ταινίες.
Η μεγαλύτερη όμως σύνδεση ήταν σχεδόν τυχαία. Ανακάλυψα τυχαία το γεγονός ότι τα σαλιγκάρια δεν μπορούν να κάνουν όπισθεν. Μπορούν να πάνε μόνο μπροστά και μπορούν να κάνουν κύκλους, αλλά δεν μπορούν να πάνε προς τα πίσω. Αυτό συνδέεται υπέροχα με την αγαπημένη μου φράση του φιλόσοφου Søren Kierkegaard, ότι η ζωή μπορεί να κατανοηθεί μόνο κοιτώντας πίσω, πρέπει όμως να τη ζούμε μονάχα προς τα εμπρός.
Κατά σύμπτωση, το πρώτο πράγμα που ζωγράφισα πριν από 28 χρόνια, όταν ξεκίνησε όλο αυτό για μένα, ήταν ένα μικρό σαλιγκάρι από πλαστελίνη στη σχολή κινηματογράφου. Έτσι τα σαλιγκάρια έχουν εμφανιστεί και στις επτά ταινίες μου. Ακόμα και στο Harvie Krumpet, που κέρδισε το Όσκαρ το 2004, υπάρχει κάπου ένα σαλιγκάρι. Είναι λοιπόν ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο μου. Πιστεύω επίσης ότι είναι πολύ όμορφα. Πολλοί θα διαφωνούσαν, αλλά εγώ τα λατρεύω. Μοιάζουν τόσο εξωγήινα.
Όλες οι ταινίες σου είναι χιουμοριστικές αλλά και πολύ σκοτεινές. Πώς πετυχαίνεις την ισορροπία; Πώς καταλαβαίνεις ότι έχεις πια τη σωστή δοσολογία;
Αυτό που πάντα προσέχω περισσότερο είναι το να μη γίνω πολύ σκοτεινός. Οι ταινίες μου είναι σίγουρα για ενήλικες, όχι για παιδιά. Πάντα λέω πως αν δεν είσαι συναισθηματικό ράκος στο τέλος μίας ταινίας μου, τότε έχω αποτύχει ως σεναριογράφος. Είναι δουλειά μου να διασφαλίσω πως στο τέλος της ταινίας θα υπάρχει συγκίνηση, αλλά στο μεταξύ θα έχουν υπάρξει και δάκρυα γέλιου. Σίγουρα είμαι αρκετά σκληρός με τους ήρωές μου. Τους οδηγώ στην τρέλα πραγματικά, αλλά πάντοτε τους ανταμείβω. Πάντα, πάντα, πάντα ανταμείβω τους ήρωές μου με κάτι ελπιδοφόρο και ενθαρρυντικό.
Ένα από τα πράγματα που συλλέγω εγώ μανιακά είναι οι ατάκες. Έχω ένα βιβλίο με αποφθέγματα και ένα από τα αγαπημένα μου είναι πως «χωρίς το σκοτάδι, δεν έχει νόημα το φως». Απολαμβάνω να μεταφέρω το κοινό σε τραγικά μέρη. Προκλητικές θεματικές υπάρχουν πάντα στις ταινίες μου και, με έναν εγωιστικό τρόπο, τις ταινίες τις κάνω για μένα. Μου αρέσουν αυτές που με αφυπνίζουν, αλλά με κάνουν ταυτόχρονα να γελάω.
Μόλις είπες ότι οι ταινίες σου δεν είναι για παιδιά και συμφωνώ. Υπήρξε όμως ποτέ πρόβλημα με σκοτεινές σου ταινίες που κατέληξαν να τις δουν παιδιά και εσύ μετά δέχθηκες αντιδράσεις;
Βέβαια! Το animation όμως δεν είναι είδος σινεμά. Είναι ένα μέσο, ένα όχημα. Αγαπώ τις ταινίες από την Ευρώπη, όπως για παράδειγμα η Εσθονία που έχει μία μακρά ιστορία πραγματικά υπέροχου, σκοτεινού χιούμορ στο animation της, ή ο Jan Svankmajer από την Τσεχία που είναι ένας ακόμη αγαπημένος. Είναι δύσκολο γιατί όλοι μας έχουμε μεγαλώσει με τα κινούμενα σχέδια ως παιδιά, γι’ αυτό και πάντα υπενθυμίζω στους γονείς, «σας παρακαλώ, μην πηγαίνετε τα παιδιά σας να δουν τις ταινίες μου». Στην Αμερική έχουν σήμανση R [σ.σ. κάτω των 17 ετών απαιτείται συνοδός γονέας ή ενήλικος κηδεμόνας].
Η ειρωνεία είναι πως όλες οι ταινίες μου διδάσκονται τώρα σε γυμνάσια ως εκπαιδευτικά μέσα. Κάποια από τα περισσότερα έσοδα που έχουμε από δικαιώματα είναι από σχολεία σε όλο τον κόσμο. Χρησιμοποιούν τις ταινίες μου για να διδάξουν τη διαφορετικότητα, την αποδοχή. Νομίζω ότι η λέξη που χρησιμοποιώ συχνά είναι ενσυναίσθηση. Προσπαθώ να κάνω το κοινό να μπει στη θέση των χαρακτήρων μου. Πώς είναι να είσαι ένα κοριτσάκι που γεννήθηκε με σχιστία στην υπερώα; Σίγουρα δεν θέλω να καταθλίψω το κοινό, και ούτε να το προσβάλω, αλλά όλα τα υπέροχα μηνύματα που λαμβάνουμε τους τελευταίους δύο μήνες είναι όλα πολύ θετικά.
Είχα τόσα emails από δίδυμα και από άτομα που γεννήθηκαν με σχιστία, όλα θετικά και επικυρωτικά. Νομίζω πως ως κινηματογραφιστής, αυτά είναι που σε οδηγούν μπροστά. Ο λόγος για τον οποίο κάνω ταινίες είναι η σύνδεση με τους ανθρώπους και η θετική ανταπόκριση.
Θέλω να ρωτήσω και το εξής και προσπάθησε να απαντήσεις όσο πιο ειλικρινά μπορείς [γέλια]. Με την ψηφιακή τεχνολογία να γίνεται όλο και πιο διαδεδομένη στη βιομηχανία, μπήκατε ποτέ στον πειρασμό να έχετε περισσότερη ψηφιακή συνεισφορά στις ταινίες σας;
Πάντα! Για παράδειγμα, η φωτιά στην ταινία. Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε ψηφιακή φωτιά, αλλά αντ’ αυτού χρησιμοποιήσαμε κίτρινο σελοφάν και χαρτί. Είναι πάντα δελεαστικό, αλλά, ξέρεις, συχνά είναι εξίσου αργό. Όλα τα κινούμενα σχέδια φτιάχνονται αργά, αλλά νομίζω ότι αυτή τη στιγμή το κοινό εκτιμά πραγματικά το stop motion και τις ταινίες που έχουν μία πολύ χειροποίητη εμφάνιση. Και νομίζω ότι αυτό συμβαίνει επειδή πνιγόμαστε στο CGI. Υπάρχει τόση ψηφιακή τεχνολογία γύρω μας και τώρα το AI φυσικά. Στα Q&A που έδωσα σε όλο τον κόσμο, όταν ανέφερα ότι η ταινία δεν έχει AI, το κοινό ξεσπούσε σε χειροκροτήματα. Φυσικά ήρθε για να μείνει και θα είναι ενδιαφέρον να δούμε το πώς θα εξελιχθεί η τεχνητή νοημοσύνη. Ανησυχώ, βέβαια, όπως όλοι οι άλλοι, αλλά προς το παρόν πιστεύω ότι το stop motion ζει και βασιλεύει. Το γεγονός ότι ο Guillermo del Toro και ο Wes Anderson και όλοι αυτοί οι άλλοι διάσημοι σκηνοθέτες κάνουν stop motion κάνει τη ζωή μου πιο εύκολη και επικυρώνει πραγματικά αυτή τη μορφή τέχνης.
Το Οι Αναμνήσεις Ενός Σαλιγκαριού (Memoir of a Snail) κυκλοφορεί από 20 Μαρτίου στους κινηματογράφους και σύντομα στο cinobo.com.
