Οι X-Men και ο διάλογός τους με την Ιστορία

“Πες στον Μάρτιν να σταματήσει να βγάζει έξω τα έπιπλα και εγώ θα διασφαλίσω ότι τα τεύχη μας θα φέρουν λεφτά”. Με αυτή τη φράση υποδέχτηκε κλαίγοντας ο Stan Lee τον συνεργάτη του Jack Kirby στα γραφεία της Marvel το 1958, τότε Atlas Comics ακόμα.

Ο ίδιος ο Lee υποστηρίζει πως ο παλιός του φίλος ήταν υπερβολικός στην περιγραφή, αλλά η εικόνα που σκιαγραφείται αντικατοπτρίζει πολύ αντιπροσωπευτικά και τον πανικό του εκδότη της Atlas, Martin Goodman, και τη γενικότερη πανωλεθρία που είχε υποστεί ο χώρος των κόμικ – διστάζουμε να τον αποκαλέσουμε βιομηχανία ακόμα –  από τα μέσα της δεκαετίας του ‘50.

Τίποτα δεν έδειχνε ότι λιγότερο από μία πενταετία από εκείνη την ημέρα, οι υπερήρωες θα γίνονταν ξανά της μόδας, σημαίνοντας την αρχή μιας νέας εποχής. Σίγουρα τίποτα δεν έδειχνε ότι μία μικρή ομάδα μεταλλαγμένων με προβλήματα λίγο διαφορετικά από εκείνα των Fantastic Four και του Spider-Man, θα άνοιγε έναν ασκό που δεν έχει κλείσει μισόν αιώνα μετά. Εάν όμως δε δώσουμε πρώτα μία ιδέα για τον κόσμο που θα υποδεχόταν σύντομα τους τυχερούς άτυχους κατόχους του X-Gene, θα έχουμε κάνει μισές δουλειές.

Μετά τη εξάπλωση των πολεμικών κόμικ στις αρχές των ‘50s, άμεσο επακόλουθο της κλιμάκωσης του πολέμου στην Κορέα, και μετά από μία καταπληκτική χρονιά πωλήσεων το 1952, η Atlas ετοιμάζεται να υποστεί τις συνέπειες της δημοτικότητας του horror genre. Η κοινή γνώμη ανησυχεί για την επίδραση του είδους στη νεολαία και δημοφιλή περιοδικά όπως το Reader’s Digest επιτίθενται στις εταιρίες κόμικ για τη χρήση βίας.

Frederic Wertham

Ο συνδυασμός του κλίματος αυτού με την εμφάνιση των εφήβων ως νέα αγοραστική δύναμη με συνεχώς αυξανόμενη επιρροή στα κοινωνικά πράγματα, ήταν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ που αργά ή γρήγορα η Αμερικανική κυβέρνηση θα θεωρούσε απαραίτητο να αντιμετωπίσει. Το ‘Seduction of the Innocent’ του ψυχίατρου Frederic Wertham, το best-seller που κατηγορούσε τα κόμικ για τη διαφθορά των νέων γενεών, σημαίνει και την αρχή του τέλους μιας πολλά υποσχόμενης δεκαετίας για τις αγαπημένες έγχρωμες σελίδες.

Οι αντιδράσεις στην απόφαση κατάργησης του φυλετικού διαχωρισμού στα σχολεία και η σύλληψη της Rosa Parks οδηγούν στο κάλεσμα του Martin Luther King Jr. για μποϊκοτάζ των λεωφορείων του Μοντγκόμερι, που διαρκεί έναν χρόνο.

Για να αποφύγει την παρέμβαση της κυβέρνησης, o Σύνδεσμος Εκδοτών Κόμικ φτιάχνει δικό του κώδικα απαγόρευσης σκηνών βίας, λέξεων όπως “terror” ή “horror” σε τίτλους, υπερφυσικών πλασμάτων όπως ζόμπι και βαμπίρ και οποιασδήποτε απεικόνισης ασέβειας των Αρχών.

Την ίδια περίοδο, οι αντιδράσεις στην απόφαση κατάργησης του φυλετικού διαχωρισμού στα σχολεία και η σύλληψη της Αφροαμερικανής Rosa Parks γιατί αρνήθηκε να δώσει τη θέση της σε λευκό συνεπιβάτη στο λεωφορείο που επέβαινε, οδηγούν στο κάλεσμα του Martin Luther King Jr. για μποϊκοτάζ των λεωφορείων του Μοντγκόμερι που διαρκεί έναν χρόνο. Το Kίνημα Ατομικών Δικαιωμάτων παίρνει πλέον σάρκα και οστά.

Οι αλλαγές περνούν πάνω από τις εκδόσεις κόμικ σαν οδοστρωτήρας. Εσωτερικοί συνεργάτες γίνονται freelancers, οι αμοιβές κόβονται στη μέση και η πάλαι ποτέ πολυγραφότατη Atlas δε χάνει μόνο το 80% των τίτλων της, αλλά και το όνομά της.

Όπως το κλισέ που θέλει τον φοίνικα να ανασταίνεται από τις στάχτες του όμως, η εταιρεία αντιμετωπίζει τις μαζικές απώλειες ως ξεσκαρτάρισμα και κρατάει κοντά της αυτούς που θα αποτελέσουν τους βασικούς παίκτες της στροφής της προς τους υπερήρωες: Stan Lee, Jack Kirby, Steve Ditko, Don Heck, Larry Lieber, Paul Reinman, Stan Goldberg, Al Hartley, Dick Ayers.

Και πιάνουν δουλειά πολύ σύντομα. Μέχρι το 1963 μας είχαν δώσει τους Fantastic Four, τον Hulk, τον Spider-Man, τον Iron Man, τον Thor και τον Ant-Man. Ο Lee, όμως, χρειαζόταν έναν ακόμη τίτλο.

Μια φορά κι έναν καιρό

Έναν μήνα μετά τον εμβληματικό λόγο “I Have A Dream” του King, τον Σεπτέμβριο του ‘63 – μετά από μαζικές εξεγέρσεις και δύο θανάτους – ο James Meredith είναι ο πρώτος μαύρος φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Μισσισσίπι. Η νέα σχολική χρονιά, όμως, ξεκινάει και στις σελίδες της Marvel, με τη διαφορά ότι στο μυστήριο “Σχολείο για Χαρισματικούς Νέους” φοιτούν μονάχα πέντε μαθητές, ο καθένας με διαφορετικά “χαρίσματα”.

Ο Cyclops (Scott Summers), ο Beast (Hank McCoy), ο Angel (Warren Worthington III), o Iceman (Bobby Drake) και η Marvel Girl (Jean Grey) είναι οι Original Five, όπως βλέπουμε να τους αποκαλούν συχνά οι φαν, και έχουν ένα γονίδιο που τους κάνει μεταλλαγμένους με υπερδυνάμεις. Ο καθηγητής τους Professor X τους προειδοποιεί πως όταν δε θα είναι προστατευμένοι από τους τοίχους του σχολείου, θα έρθουν αντιμέτωποι με την προκατάληψη των ανθρώπων. Πόσο πιο πετυχημένα θα μπορούσαν να αγγίξουμε τους νέους που νιώθουν φρικιά και outsiders, σκέφτηκε η Marvel.

Σε δεύτερο επίπεδο ανάλυσης εκτός από αυτήν των παραγκωνισμένων εφήβων, μπορεί ακόμα κανείς να εντοπίσει ομοιότητες μεταξύ του ρατσισμού που αντιμετωπίζουν οι μεταλλαγμένοι στη σφαίρα της φαντασίας και αυτού που βιώνουν οι μαύροι Αμερικανοί στην αληθινή τους ζωή. Η ανάλυση αυτή παραμένει αντικείμενο διαλόγου μέχρι και σήμερα.

Η χειρονομία του Cyclops στο ‘The Passion of Scott Summers’ (2012) παραπέμπει ευθέως στον Black Power χαιρετισμό

Στην πραγματικότητα ωστόσο, ο Stan Lee δεν είχε υπόψιν του κάτι τέτοιο όταν συνέλαβε τους νεαρούς ήρωες. Χρειαζόταν χαρακτήρες που θα είχαν απήχηση στους νέους και που δε θα χρειαζόταν να κάτσει να βρει μία-μία τις ιστορίες για την απόκτηση των δυνάμεών τους. Το X-Gene ήταν μία εύκολη λύση που ταυτόχρονα θα τους επέτρεπε να έχουν έναν εχθρό που διαφέρει από τους άλλους.

Μιλώντας για εχθρούς, η δημιουργία των Sentinels – τα ρομπότ που εντοπίζουν και εξουδετερώνουν τους μεταλλαγμένους – ως βασικό εχθρό τους, ήταν εμπνευσμένη από το σώμα των SS της ναζιστικής Γερμανίας και κάνουν την αρχική ιδέα της αλληγορίας για τους απανταχού κατατρεγμένους ακόμα πιο έντονη. Η σύνδεση, δε, του παρελθόντος του Εβραίου Magneto στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί που αποκαλύφθηκε αρκετά αργότερα στα κόμικ, έχει σίγουρα τις ρίζες της εδώ.

Τα βασικά θεμέλια των X-Men ήταν να προσπαθήσουν να είναι μία ιστορία αντι-μισαλλοδοξίας που να δείχνει ότι υπάρχει καλό μέσα σε κάθε άνθρωπο – Stan Lee

Μπορεί ο κοινωνικός σχολιασμός να μην ήταν η πρωταρχική αφορμή της δημιουργίας των X-Men, ήταν όμως το αυθόρμητο αποτέλεσμα της περιόδου που τους γέννησε. Συγκεκριμένα, ο Lee θεώρησε ότι θα ήταν μία καλή μεταφορά για τον παλμό που έδινε στην εποχή το Κίνημα Ατομικών Δικαιωμάτων, την ίδια στιγμή που το φεμινιστικό κίνημα όπως και το κίνημα των ομοφυλοφίλων, συνυπάρχουν μαζί του.

Δυστυχώς όμως, παρότι οι έφηβοι ήρωες κέρδισαν σύντομα δικό τους κοινό, το 1970 η σειρά διακόπτεται λόγω κακών πωλήσεων. Σε μία εποχή διεκδίκησης και ανακατατάξεων, η αποτυχία αποτελεσματικής μετάφρασης του φαινομένου της γονιδιακής μετάλλαξης σε φυλή, φύλο ή σεξουαλικότητα, δημιούργησε ένα κενό που οι εξελίξεις στον πραγματικό κόσμο το έκαναν να φαίνεται όλο και μεγαλύτερο.

Αυτό όμως θα αλλάξει σύντομα όταν το τιμόνι αναλαμβάνει ο Chris Claremont.

Το νέο πρόσωπο των X-Men

Το 1975 οι X-Men ξαναγεννιούνται εκ νέου από τον Claremont και τον Dave Cockrum, ως ένα διεθνές κάδρο μεταλλαγμένων με ποικίλες και συχνά τραυματικές προσωπικές ιστορίες.

Ανάμεσα στους νέους ήρωες βρίσκεται η Storm, μία μεταλλαγμένη γυναίκα από την Αφρική που μπορεί να ελέγχει τα καιρικά φαινόμενα, ο Thunderbird, ένας Ινδιάνος με υπεράνθρωπη δύναμη και ο Sunfire, ένας Γιαπωνέζος που εκτοξεύει θερμό plasma και μπορεί να πετάξει.

Δίπλα τους πρωταγωνιστούσαν ο Nightcrawler, ένας εξοστρακισμένος λόγω της ιδιαίτερης εμφάνισής του Γερμανός μεταλλαγμένος με την ικανότητα να διακτινίζεται, ο μεγαλωμένος σε μία φάρμα κολεκτιβοποίησης Ρώσος Colossus που μετατρέπει το δέρμα του σε ατσάλι, ο Ιρλανδός πράκτορας της Interpol, Banshee, με τις υπερηχητικές κραυγές και ο Wolverine, ένα πειραματόζωο του προγράμματος Weapon X από τον Καναδά, με αυτοθεραπευτικές δυνάμεις. 

Κάποιοι απ’ αυτούς πολύ σύντομα αφαιρέθηκαν από το μόνιμο καστ, αλλά από τότε μέχρι σήμερα, οι X-Men αποτελούν ένα τεράστιο κράμα εθνικοτήτων, θρησκειών και ταυτοτήτων.

Οι X-Men μισιούνται, προκαλούν φόβο και περιφρονούνται συλλογικά από την ανθρωπότητα για κανέναν άλλο λόγο από το ότι είναι μεταλλαγμένοι. Έτσι αυτό που έχουμε, επίτηδες ή όχι, είναι βιβλία για τον ρατσισμό, τη μισαλλοδοξία και την προκατάληψη – Chris Claremont

Την πρώτη γεύση της συθέμελης αλλαγής έδωσε κατευθείαν το Giant X-Men #1, με τους νέους χαρακτήρες να ξεπηδούν πολύχρωμοι μπροστά από τους σχεδόν διάφανους Original Five.

Δεν το γνώριζαν ακόμα, αλλά μέχρι τα μέσα του ‘80, οι φρέσκοι X-Men θα γίνονταν το μεγαλύτερο χιτ της Marvel, αφήνοντας πίσω ακόμη και τον Spider-Man.

Στο μεταξύ, η έμφαση που δίνεται στη Storm αλλά και στην καλύτερή της φίλη Jean Grey, μέσα από ιστορίες που τονίζουν την αυτονομία και τις πρωτοβουλίες που έχουν εντός της ομάδας, αλλά και την πραγμάτωση των εσωτερικών τους αναζητήσεων, εκφράζει αναμφισβήτητα το κοινό αίσθημα του φεμινιστικού κινήματος που διεκδικούσε την απελευθέρωση από τα δεσμά της πατριαρχίας.

Η Jean και η Storm είναι μία από τις πολλές δυνατές γυναικείες φιλίες στα κόμικ των X-Men

Ταυτόχρονα, δεδομένων των αντιπαραθέσεων εντός του κινήματος εξαιτίας φυλετικών και ταξικών διαφορών, η παραστατική δυνατή φιλία δύο γυναικών διαφορετικού χρώματος με εκ διαμέτρου αντίθετες καταβολές, ήταν προχωρημένη για την εποχή της και αποτύπωνε τον ιδανικό στόχο ενότητας που απουσίαζε.

Όσο για τον γενικότερο παραλληλισμό των μεταλλαγμένων με τη μαύρη κοινότητα, αυτός επί Claremont πήγε σε άλλο επίπεδο.

Οι χαρακτήρες των Professor X και Magneto αναπτύχθηκαν με τρόπο τέτοιο, που πλέον συμβόλιζαν ξεκάθαρα τους Martin Luther King Jr. και Malcolm X αντίστοιχα, φέρνοντας σε έντονη αντιπαράθεση τις ιδεολογίες και τους τρόπους αντιμετώπισης που θεωρούσε καθένας από τους δύο αποτελεσματικούς σε σχέση με τα προβλήματα που βίωναν οι μεταλλαγμένοι. Ο συσχετισμός των δύο χαρακτήρων με τα ιστορικά τους ισοδύναμα και της αλληγορίας αυτής γενικότερα, δίνει τροφή σε αναλύσεις μέχρι και σήμερα, χωρίς να δέχεται πάντοτε τις καλύτερες των κριτικών.

Μέρος του σύγχρονου σχολιασμού υποστηρίζει πως το να παραλληλίζεται ο Malcolm Χ με έναν από τους βασικότερους κακούς που πρέπει να πολεμήσουν οι X-Men – όσο συχνά κι αν αλλάζει τη στάση του ειδικά την τελευταία δεκαπενταετία στα κόμικ – ουσιαστικά απεικονίζει την ιστορική φυσιογνωμία σαν κάποιον που ονειρεύεται γενοκτονίες.

Αντίστοιχα υποστηρίζεται, ότι το βάρος που ρίχνει ο Professor X στην προστασία των τυράννων, όπως είναι συχνά οι πολίτες και οι κυβερνήσεις στο σύμπαν της Marvel, από την ομάδα των υπερηρώων που έχει στήσει, στην πραγματικότητα μετατοπίζει την ευθύνη από τους δυνάστες στα θύματα και σίγουρα δεν είναι κάτι που ο King θα έκανε με τους ακόλουθούς του. Το βασικό σλόγκαν της σειράς άλλωστε είναι διαχρονικά το “[Οι X-Men είναι] Ορκισμένοι να προστατεύουν έναν κόσμο που τους μισεί και τους φοβάται”.

Αrt από Dave Wachter

Η αντιπαραβολή αυτή, πάντως, δεν ξέφυγε ούτε από τον Bryan Singer, σκηνοθέτη και σεναριογράφο των ταινιών X-Men, ο οποίος στην τελευταία σκηνή της ταινίας του 2000 είχε τον Magneto να λέει στον παλιό του φίλο ότι σκοπεύει να αγωνιστεί στον πόλεμο που έρχεται “με κάθε απαραίτητο μέσο”, φράση αυτούσια ξεσηκωμένη από λόγο του Malcolm X.

Η πρόθεση του Singer θα μπορούσε, βέβαια, να είχε μεταφραστεί και στην προσθήκη περισσότερων μελών διαφορετικής φυλής εκτός από τη Storm στην ομάδα, αλλά τουλάχιστον εκεί είχε κεντρικό ρόλο, σε αντίθεση με τον περιφερειακό που είχε στο ‘X-Men: Apocalypse’. Ήταν, επίσης, λογικό το στούντιο να επενδύσει σε χαρακτήρες που ήταν ήδη γνωστοί – και λευκοί.

Ο Bryan Singer αγκαλιάζει την προσέγγιση με τους Martin Luther King Jr. και Malcolm X σε σχέση με τις αξίες που παρουσιάζονται στην ταινία” – Ralph Winter, παραγωγός του X-Men (2000)

Αν όμως ο ρόλος της Storm μπορεί να διευρυνθεί σε μελλοντικές ταινίες, δεν μπορεί να γίνει το ίδιο και με τον Darwin, τον πρώτο θάνατο του ‘X-Men: First Class’. Το να πεθαίνει πρώτα ο μαύρος χαρακτήρας σε μία ταινία είναι γνωστή μέθοδος, αλλά το να πεθαίνει ο μαύρος χαρακτήρας που βάσει των υπερδυνάμεών του στα κόμικ (βλ. αντίσταση/ανοσία σε οτιδήποτε βλαβερό μέσω εξελικτικής προσαρμογής – εξ ου και το όνομα-κωδικός του) είναι σχεδόν αδύνατον να σκοτωθεί, χαλάει το DNA των ίδιων των X-Men. Το μέλλον του franchise λογικά είναι μεγάλο ωστόσο, οπότε θα υπάρξουν πολλές ευκαιρίες για να συμπεριληφθούν χαρακτήρες διαφορετικού χρώματος.

Μιας που μιλήσαμε για χαρακτηριστικές φράσεις όμως, σλόγκαν στα κόμικ όπως το “Ο μόνος καλός μεταλλαγμένος είναι ο νεκρός μεταλλαγμένος” που παραπέμπει ανοιχτά στη διαβόητη φράση του Στρατηγού Philip Sheridan “Ο μόνος καλός Ινδιάνος είναι ο νεκρός Ινδιάνος”, τονίζουν ακόμη περισσότερο τις ομοιότητες μεταξύ της προκατάληψης που βιώνουν οι μεταλλαγμένοι με αυτήν των φυλετικών διακρίσεων.

Marvel Graphic Novel #5 – ‘God Loves, Man Kills’

Ταυτόχρονα, η εμφάνιση ομάδων βίας όπως οι ‘Φίλοι της Ανθρωπότητας’, ‘Εκκλησία της Ανθρωπότητας’’ και ‘Εξαγνιστές’ – Ku Klux Klan κανείς;- και κάποιες παραστατικές επιλογές, όπως αυτή με τα μαύρα μεταλλαγμένα παιδιά που δολοφονούνται από τους Εξαγνιστές και κατόπιν κρεμιούνται σε κούνιες της παιδικής χαράς στο ‘God Loves, Man Kills’ του Claremont το ‘82, δεν αφήνουν πολλά στη σφαίρα της πιθανολογίας.

Γνωρίζοντας πολύ καλά ότι η τεράστια επιτυχία που γνωρίζουν οι X-Men την περίοδο εκείνη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην υιοθεσία του κοινωνικού σχολιασμού, ο Claremont κάνει τα περιοδικά να συμβαδίζουν και με την τότε σύγχρονη Ιστορία.

Έτσι, ο μεταλλαγμένος πληθυσμός που βρίσκουν οι X-Men στο φανταστικό νησί Genosha είναι καταπιεσμένος και σκλαβωμένος με τρόπο που παραλληλίζει ξεκάθαρα το καθεστώς του Apartheid στη Νότια Αφρική. Καθόλου τυχαία μάλιστα, το νησί βρίσκεται κοντά στην ακτή της Νοτιοανατολικής Αφρικής. Η πετυχημένη ιστορία ξεκινούσε με τις φράσεις “Αυτό είναι το παρόν” και “Αυτός είναι ο κόσμος”.

Η ουτοπία του νησιού Genosha δεν ήταν αυτό που φαινόταν

Η χρυσή εποχή του Claremont λήγει τελικά το 1991 μετά τη συνεργασία του με τον Jim Lee. Μαζί κυκλοφορούν μία νέα σειρά X-Men με πέντε διαφορετικά εξώφυλλα για το πρώτο τεύχος. Το τεύχος αυτό παραμένει το κορυφαίο σε πωλήσεις κόμικ μέχρι σήμερα με οχτώ εκατομμύρια αντίτυπα.

Τρία τεύχη αργότερα, ο Claremont αποχωρεί από την εταιρεία κάνοντας λόγο για δημιουργικές διαφορές και δε θα ανακατευτεί με τους X-Men για σχεδόν μία δεκαετία.

Legacy Virus ή αλλιώς AIDS;

Κάτι οι πολλοί κλώνοι μαζεμένοι, κάτι οι νεκραναστάσεις ηρώων με αμφίβολα αποτελέσματα, κάτι οι συλλεκτικές εκδόσεις που μόνο συλλεκτικές δεν ήταν και κάτι ο μέτριος έως κακός Rob Liefeld, ένας από τους πιο δραστήριους συγγραφείς και εικονογράφους στα γραφεία της Marvel τότε, η δεκαετία του ‘90 δεν έχει μείνει χαραγμένη στην καρδιά των κόμικ φαν ως και η πιο αξιοσημείωτη. Έβαλε, ωστόσο, τους X-Men σε μία περιπέτεια που κράτησε μέχρι το 2001.

Εξαιρετικά επικίνδυνος και θανατηφόρος, ο ιός Legacy είναι το καινούριο storyline των μεταλλαγμένων και μάλιστα πλήττει μονάχα αυτούς.

Ο παραλληλισμός του ιού αυτού με τον ιό του HIV/AIDS δεν έγινε σαφής μονάχα βάσει του κόνσεπτ της ιδέας, αλλά κυρίως λόγω της ομοιότητας στην αντιμετώπιση που είχαν οι μεταλλαγμένοι από το υπόλοιπο σύμπαν της Marvel, σε σχέση με την πραγματικότητα που βίωναν οι ομοφυλόφιλοι φορείς του HIV εκείνη την εποχή.

Σε μία χαρακτηριστική στιγμή της ιστορίας, ο Pyro πεθαίνει από τον ιό αφού έχει προστατεύσει τον βαθιά προκατειλημμένο ενάντια στους μεταλλαγμένους, γερουσιαστή Robert Kelly

Ο ιός Legacy είχε προσβάλλει πολλούς μεταλλαγμένους κατά τη διάρκεια της ιστορίας, ορισμένοι εκ των οποίων και αρκετά “μεγάλα ονόματα” στα κόμικ των X-Men, όπως η Magik, ο Pyro, ο Multiple Man και η Moira MacTaggert. Παρ’ όλα αυτά, κανένας Iron Man δεν έδωσε μέρος της περιουσίας του για να γίνει έρευνα, κανένας Mr. Fantastic δεν ξημεροβραδιαζόταν στο εργαστήριό του για να βρει θεραπεία και καμία S.H.I.E.L.D. δεν είχε επιστρατευτεί από την κυβέρνηση ως χέρι βοηθείας. Οι μεταλλαγμένοι είχαν αφεθεί μόνοι στον φαινομενικά άνισο πόλεμο με τον ιό.

Μπορεί η ιδέα ότι το AIDS προσβάλλει μονάχα τους ομοφυλόφιλους να έχει σ’ έναν μεγάλο βαθμό καταπολεμηθεί μετά από χρόνιες μάχες επιστημόνων και ακτιβιστών, αλλά κάποτε υπήρξε το οδυνηρό στερεότυπο που στιγμάτισε μία ολόκληρη κοινότητα και στέρησε τη ζωή πολλών ασθενών, λόγω της αδράνειας της τότε προεδρίας του Ronald Reagan.

Τα πρόσφατα τιμητικά σχόλια της Hillary Clinton για τη Nancy Reagan μετά τον θάνατο της δεύτερης, επικρίθηκαν πολύ και δικαιολογημένα, αφού ο υποτιθέμενος ακτιβισμός της πρώην Πρώτης Κυρίας που ανέφερε η Clinton σε σχέση με την επιδημία που στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 650.000 Αμερικανούς, δεν υπήρξε ποτέ.

Αντίθετα, ο Reagan ήταν Πρόεδρος για σχεδόν πέντε χρόνια πριν ξεστομίσει τη λέξη “AIDS”. Πέρασαν, επίσης, σχεδόν εφτά χρόνια για να δώσει τον γνωστό λόγο του για την “κρίση υγείας” που μάστιζε την Αμερική.

Ο Αρχιχειρούργος της τότε Προεδρίας και υπεύθυνος για θέματα δημόσιας υγείας, δόκτωρ Charles Everett Koop, υποστήριξε σε σχετικές δηλώσεις του ότι, “Επειδή τότε ήταν αντιληπτό ότι η μετάδοση του AIDS είχε να κάνει κυρίως με τα άτομα που ανήκαν στον πληθυσμό των ομοφυλοφίλων και με όσους έκαναν χρήση ναρκωτικών ενδοφλέβια, οι σύμβουλοι του Προέδρου πήραν θέση που έλεγε ‘παίρνουν μόνο ό,τι δικαίως τους αξίζει’.”

Η δε Πρώτη Κυρία είχε αρνηθεί τη βοήθειά της στον πάσχοντα ηθοποιό και φίλο του ζευγαριού, Rock Hudson, ο οποίος κατέρρευσε στη Γαλλία και δυσκολευόταν να εισαχθεί για θεραπεία γιατί ήταν ξένος υπήκοος.

Σύμφωνα με το ερευνητικό Ίδρυμα για το AIDS, amfAR, το 1993 – οπότε και ξεκίνησε το storyline στα κόμικ – 234.225 από τους 360.909 ανθρώπους που είχαν τον ιό μέχρι τότε, είχαν ήδη βρει τον θάνατο. Παρά το γεγονός ότι η Marvel δεν είπε ποτέ επισήμως πως η ιστορία με τον Legacy είχε βασιστεί στον ιό του HIV/AIDS, οι φαν δε χρειάστηκαν καμία ανακοίνωση για να επισημάνουν από μόνοι τους την αναλογία. Αντιθέτως, το feedback του κοινού οδήγησε την εταιρεία σε άλλους, εξίσου ευθείς τρόπους για να παραλληλίσει τις δοκιμασίες των μεταλλαγμένων με αυτές της ΛΟΑΤ κοινότητας.

Είναι τελικά οι X-Men αλληγορία για τη ΛΟΑΤ κοινότητα;

Την ίδια χρονιά με την έναρξη της ιστορίας του ιού Legacy, το σόου κινουμένων σχεδίων ‘X-Men Animated Series’ εισήγαγε ως κόνσεπτ τη λύση της “θεραπείας” για το γονίδιο X που οδηγεί σε μετάλλαξη και μετέπειτα εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Στο επεισόδιο ‘The Cure’, η Rogue μπαίνει σε πειρασμό να δοκιμάσει τη θεραπεία, ενώ οι υπόλοιποι X-Men την εκλαμβάνουν ως προδοσία.

Η θεραπεία έκανε την εμφάνισή της και στα κόμικ, αρκετά αργότερα από την τηλεοπτική αναφορά, ως ‘Hope Serum’. Η δημιουργός του, Dr. Kavita Rao, κατέληξε να ξεφορτωθεί τη φόρμουλά του στον κόλπο του Σαν Φρανσίσκο, την ανεπισήμως γνωστή ως πόλη-Μέκκα για ομοφυλόφιλους. Διόλου τυχαίο.

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη θεραπεία και στο ‘X3: The Last Stand’, με τη Rogue να έχει μία παρόμοια εμπειρία με αυτή της σειράς, μαζί με άλλους μεταλλαγμένους που θέλουν να ζήσουν μία απλούστερη ζωή χωρίς διακρίσεις.

Λίγο πριν την πρεμιέρα του ‘Χ3’, ο Ian McKellen που είχε βρεθεί στο Φεστιβάλ των Καννών, είχε μία πολύ χαρακτηριστική δήλωση να κάνει: “Ως ομοφυλόφιλος άνδρας, μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι θα έπρεπε να θεραπευτώ και να γίνω πάλι φυσιολογικός, και το βρίσκω όσο προσβλητικό είναι κάποιος να λέει ότι έχει θεραπεία για το χρώμα του δέρματος. Η συγκεκριμένη ιστορία ήταν κοντά στην καρδιά μου. Έχει ένα σημαντικό μήνυμα για τους νέους ανθρώπους που μπορεί για τον έναν ή τον άλλο λόγο να είναι δυσαρεστημένοι με την κοινωνία, διότι η κοινωνία επισημαίνει τις διαφορές τους και τους λέει ότι είναι κατώτεροι από τους υπόλοιπους.”

‘X-Men: The Last Stand’ (2006)

Δε θα ήταν καθόλου ακραίο να συμπεράνει κανείς δηλαδή, ότι πρόκειται ουσιαστικά για έναν κεκαλυμμένο σχολιασμό σε σχέση τις διάφορες “θεραπείες” που εφαρμόζονται σε κέντρα “υγείας” σε όλον τον κόσμο, με σκοπό την υποτιθέμενη γιατρειά των αμαρτωλών νέων από τις βλαβερές ορμές τους. 

Το 2014, με αφορμή την αποκάλυψη της Ellen Page για τη σεξουαλικότητά της, ο McKellen δήλωσε περαιτέρω πως ο Bryan Singer τον έπεισε να υποδυθεί τον Magneto, γιατί του παραλλήλισε τους μεταλλαγμένους με τους ομοφυλόφιλους.

“Όπως σε όλα τα κινήματα πολιτικών δικαιωμάτων, θα πρέπει να αποφασίσουν: Είτε θα πάρεις τη γραμμή Xavier – το οποίο με κάποιο τρόπο σημαίνει να αφομοιωθείς και να στέκεσαι όρθιος και να είναι υπερήφανος γι’ αυτό που είσαι, αλλά και να τα ‘χεις καλά με όλους – είτε θα ακολουθήσεις την εναλλακτική άποψη – η οποία λέει πως, αν είναι απαραίτητο, θα χρησιμοποιήσεις τη βία για να υπερασπιστείς τα δικαιώματα σου. Και αυτό είναι αλήθεια. Έχω συναντήσει τη διαίρεση αυτή μέσα στο κίνημα των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων”, εξήγησε.

“Bobby, have you tried not being a mutant?” – ‘X2’

Ακόμα πιο ολοφάνερη είχε γίνει η αλληγορία ήδη από την ταινία ‘X2’, σε μία coming-out σκηνή όπου οι γονείς του Iceman μαθαίνουν για τη μετάλλαξή του και τον ρωτούν “πότε κατάλαβε ότι ήταν τέτοιος” και “εάν έχει προσπαθήσει να μην είναι”. Γνώριμος διάλογος για πολλούς που πήραν την απόφαση να εκμυστηρευτούν τη σεξουαλικότητά τους στους γονείς τους.

Ο συσχετισμός μεταξύ των X-Men και της ΛΟΑΤ κοινότητας έχει γενικώς πάρει τέτοια έκταση διαχρονικά, που η απουσία σχολιασμού από την πλευρά της εταιρείας, όταν ο γάμος μεταξύ ομοφυλοφίλων έγινε το νούμερο ένα θέμα στα Αμερικανικά μέσα, θα ήταν τουλάχιστον ατυχής.

Τρία χρόνια πριν το Ανώτατο Δικαστήριο της Αμερικής θεσπίσει ως νόμιμους τους γάμους ομοφυλοφίλων σε όλες τις πολιτείες, ο πρώτος gay υπερήρωας των X-Men, Northstar, παντρεύτηκε τον σύντροφό του Kyle στο ‘Astonishing X-Men #51’, σε μία τελετή που παρακολούθησε σύσσωμο το καστ των X-Men και όχι μόνο.

Ο γάμος γιορτάστηκε σε πολλά μαγαζιά με κόμικ, από το προοδευτικό Λος Άντζελες μέχρι το πιο συντηρητικό Τέξας με διάφορους τρόπους, όπως πραγματικοί γάμοι μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, bachelor parties με καλεσμένους άτομα της ΛΟΑΤ κοινότητας και διανομή ‘Gay-Ok’ t-shirts.

Επιπλέον, το εξώφυλλο του τεύχους απεικόνιζε κορνίζες από τους υπόλοιπους γάμους που έχουν τελεστεί στις σελίδες της Marvel, συμπεριλαμβανομένων και των Northstar και Kyle, μαζί με μία κεντρική άδεια κορνίζα για να κολλήσουν οι φαν φωτογραφία από τον δικό τους γάμο.

Κι αν κάποιοι κατέκριναν την κίνηση της Marvel ως αφορμή για να εκμεταλλευτεί οικονομικά το πιο καυτό θέμα της επικαιρότητας, αυτό δε φάνηκε να απασχόλησε την ίδια την κοινότητα που αγκάλιασε το γεγονός πάρα πολύ ζεστά.

Κομμάτια ενός ιστορικού παζλ

Εκτός από το νησί Genosha και τον ομόφυλο γάμο των Northstar και Kyle, η Marvel αφουγκράστηκε κι άλλες φορές την ατμόσφαιρα της εποχής. Xαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η μίνι σειρά ‘X-Men: Children of the Atom’, απόρροια της τραγωδίας στο Columbine το 1999.

To ‘Children of the Atom’, μία ανανεωμένη εισαγωγή στη ζωή και το παρελθόν των πρώτων X-Men για το κοινό των ‘90s, ήταν ήδη στα σκαριά όταν δύο μαθητές στο Columbine του Κολοράντο άνοιξαν πυρ εναντίον των υπολοίπων μαθητών του σχολείου τους, σκοτώνοντας τελικά δεκατρία άτομα. Το γεγονός ήταν αφορμή για τον μεγάλο διάλογο σχετικά με τον έλεγχο όπλων που διαρκεί μέχρι σήμερα, τον αντίστοιχο διάλογο για το bullying και γενικώς την κουλτούρα των νέων της εποχής.

Ήταν όμως η αφορμή να επηρεαστεί και ο τόνος που είχε δώσει ο Joe Casey στην καινούρια ιστορία μέχρι εκείνη τη στιγμή, που τελικά κατέληξε να δίνει έμφαση στα άγχη της εφηβείας και το coming-of-age δράμα.

Τα έξι τεύχη της σειράς σκιαγραφούν την πορεία των πρώτων X-Men από τη δύσκολη καθημερινότητά τους μέχρι τα σκαλιά της έπαυλης του Professor X, σε μία ιστορία που αγγίζει τον διαχωρισμό μεταξύ δημοφιλών και περιθωριοποιημένων μαθητών, την οικογενειακή βία, τον ρατσισμό και την κατάθλιψη. Όλα θέματα που είχαν απασχολήσει έντονα τότε τα ΜΜΕ της Αμερικής, σε μία προσπάθεια να αποκρυπτογραφήσουν τους λόγους που είχαν οδηγήσει τον Eric Harris και τον Dylan Klebold να προχωρήσουν στο μακελειό του Columbine.

***

Ένα γενικό συμπέρασμα που μπορεί να βγάλει κανείς από όλα τα παραπάνω, είναι πως τα κόμικ είναι προϊόντα της εποχής τους. Αλλά αυτό σημαίνει δύο πράγματα. Ότι μπορούν να σχολιάζουν την επικαιρότητα με πολύ άμεσο τρόπο, συχνά πιο άμεσο από άλλα καλλιτεχνικά μέσα, αλλά ότι θα υπάρχουν και φορές που οι περιορισμοί που έχει κάθε χρονική περίοδος, θα τους βάζουν όρια σε όσα έχουν να πουν.

Οι μεταλλαγμένοι για να λειτουργήσουν σωστά, θα πρέπει να ερμηνεύονται ως μία παραστατική μεταφορά καταπίεσης σε ένα γενικότερο πλαίσιο, παίρνοντας κάθε φορά τη θέση κάθε εξοστρακισμένης, ξεχωριστής περίπτωσης, είτε αυτή είναι μία φυλή εκτός της λευκής, είτε μία κοινότητα εκτός της straight, είτε απλώς ταλαιπωρημένοι έφηβοι ή ενήλικες με δύσκολη καθημερινότητα.

Δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ως αλληγορία για κάποιο πολύ συγκεκριμένο περιθωριοποιημένο γκρουπ. Αν αναλυθούν κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα βρεθούν κάθε φορά με μεγάλα και, ενίοτε, τελείως ανεύθυνα λάθη.

Επειδή, όμως, αναφέρθηκαν τα όρια κάθε εποχής που συχνά περιχαρακώνουν τις ελευθερίες των καλλιτεχνών και σίγουρα πολλές φορές χαρακτηρίζουν και τους ίδιους τους επαγγελματίες του χώρου, θα πρέπει να χτυπήσουμε τους X-Men φιλικά στην πλάτη για τη σταθερά κοινωνική τους διάσταση. Ακόμα και σε εποχές που δεν μπορούσαν να τα πουν ακριβώς όπως θα θέλανε. Ακόμα και σήμερα που κάποιες ιστορίες τους, όσο καλοπροαίρετες και να είναι, προκαλούν αντιδράσεις. Τουλάχιστον στους X-Men, υπάρχει αρκετή φροντίδα από τους συντελεστές ώστε να εισακουστούν τα παράπονα και να απαντηθούν, όχι μόνο σε κάποια συνέντευξη, αλλά και μέσα στα ίδια τα κόμικ. 

Οι X-Men δεν είναι μία ομάδα όπως οι Avengers ή η Justice League που μαζεύτηκαν όλοι μαζί για να λύσουν τα προβλήματα του κόσμου. Ήρθαν κοντά λόγω μιας κοινής κληρονομιάς που τους κάνει τόσο πολύτιμους και επίκαιρους ως επινόηση, που ακόμα κι όταν αχνοφαίνεται μία ακτίνα ελπίδας για την επιβίωσή τους, η Marvel φροντίζει να τους γκρεμίζει τα όνειρα με αντιδημοκρατικά νομοσχέδια και γενοκτονίες, για να μη χάσουν ποτέ αυτό που τους κάνει να διαφέρουν. Όσες θετικές αλλαγές κι αν τους βρίσκουν ενίοτε, μπορείς πάντα να υπολογίζεις στην πολύ κακή μέρα που θα καταστρέψει ό,τι κατάφεραν να χτίσουν.

Αλλά πώς αλλιώς θα μπορούσαν να μιλήσουν και για σένα;

Πηγές: The New Mutants: Superheroes and the Radical Imagination of American Comics (Ramzi Fawaz), X-Men and the Mutant Metaphor: Race and Gender in the Comic Books (Joseph J. Darwoski), X-Men and Philosophy: Astonishing Insight and Uncanny Argument in the Mutant X-Verse (William Irwin), Comics through Time: A History of Icons, Idols and Ideas (M. Keith Booker), Marvel Chronicle: A Year by Year History (Tom DeFalco, Peter Sanderson, Tom Brevoort, Matthew Manning)

Artist κεντρικής φωτογραφίας: Russell Dauterman