Olga Tokarczuk και Peter Handke: Ποιοι είναι οι νέοι Νομπελίστες

Τίποτα δε μοιάζει να είναι το ίδιο μετά από ένα χρόνο γεμάτο σκάνδαλα, παραιτήσεις και πρωτοσέλιδα στη Σουηδική Ακαδημία και οι επιλογές των Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2018 και 2019 αντικατοπτρίζουν τη νέα πραγματικότητα.

Αυτά τα παραπάνω θα έγραφα αν η Σουηδική Ακαδημία προχωρούσε σε επιλογές πέρα από τα συνηθισμένα, αναγνωρίζοντας διαφορετικά λογοτεχνικά είδη και συγγραφείς από όσα μας έχει συνηθίσει στις προηγούμενες δεκαετίες. Αλλά ο δεινόσαυρος που ονομάζεται Νόμπελ Λογοτεχνίας δύσκολα αλλάζει πλέον.

Από τα χείλη του νέου Γραμματέα της Ακαδημίας Mats Malm ανακοινώθηκαν λίγο μετά τις 2 το μεσημέρι της Πέμπτης τα ονόματα των δύο νέων “μεγάλων της λογοτεχνίας”, όπως αποφασίζονται από το 1901 και μέχρι σήμερα πίσω από κλειστές πόρτες και με άκρα μυστικότητα οι νέοι Νομπελούχοι: Olga Tokarczuk και Peter Handke. Μετά την αμφιλεγόμενη επιλογή του Bob Dylan το 2016 και την ιδιαίτερα ασφαλή επιλογή του Kazuo Ishiguro το 2017, η Σουηδική Ακαδημία χτυπά με 2 επιλογές που βλέπαμε να παίζονται αρκετά ψηλά στα προγνωστικά.

Η τυπικά νικήτρια για το 2018 Olga Tokarczuk είναι μια επιλογή που πρωτοσυζητήθηκε σοβαρά για τον βραβείο για πρώτη φορά φέτος, αλλά πρόκειται για μια καλή επιλογή για περισσότερους από έναν λόγους. Γεννημένη το 1962 στην Πολωνία, η Tokarczuk είναι η νεαρότερη νικήτρια του Νόμπελ Λογοτεχνίας σε αυτή τη δεκαετία (μαζί με τον Mo Yan του 2012).

Φοιτήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας μέχρι και το 1985, η συγγραφέας ξεκίνησε τη λογοτεχνική της καριέρα μερικά χρόνια μετά την αποφοίτησή της με μια συλλογή ποιημάτων, πριν κάνει το ντεμπούτο της στην πεζογραφία το 1993 με το ‘The Journey of the Book-People’. Το μυθιστόρημα αποτελεί μια παραβολή για την αναζήτηση του νοήματος της ζωής μέσα από την ιστορία δύο εραστών στη Γαλλία του 17ου αιώνα.

Ακολούθησε το μυθιστόρημα ‘E.E.’ το 1996, για μια νεαρή γυναίκα που αναπτύσσει ψυχικές ικανότητες στο Βρότσλαβ του 1920, αλλά η μεγάλη επιτυχία ήρθε με το ‘Primeval and Other Times’ (‘Το Αρχέγονο και άλλοι καιροί’, 2017, Εκδόσεις Καστανιώτη). Η ιστορία της Πολωνίας κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, μέσα από τα μάτια τεσσάρων αρχαγγέλων που φυλάσσουν το χωριό Αρχέγονο, μια μικρογραφία της Ευρώπης που κατοικείται από εκκεντρικούς, αρχέτυπους χαρακτήρες, την πορεία των οποίων παρακολουθεί το μυθιστόρημα.

Αυτό ήταν και το πρώτο βιβλίο της Tokarczuk που μεταφράστηκε σε πάμπολλες γλώσσες, ανάμεσά τους και τα αγγλικά. Η συγγραφέας είναι πια μια από τις σημαντικότερες φωνές της σύγχρονης Πολωνικής λογοτεχνίας.

Ακολούθησαν νουβέλες και διηγήματα, κείμενα και Χριστουγεννιάτικες ιστορίες αλλά και 2 μυθιστορήματα, τα ‘The Last Stories’ (2004) και ‘Anna in the Catacombs’ (2006), πριν φτάσουμε στο ‘Flights’ του 2008. Στο βιβλίο, που αποτελείται από 116 σύντομα κομμάτια μεγέθους από μια πρόταση μέχρι διηγήματα αρκετών σελίδων, η συγγραφέας ασχολείται μεταξύ άλλων με τα ταξίδια, την ανατομία, την εξερεύνηση και την επιστήμη, καθώς μεταφέρεται από ιστορίες όπως εκείνη ενός Ολλανδού ανατόμου που ανακαλύπτει τον Αχίλλειο τένοντα όταν αναλύει το δικό του ακρωτηριασμένο πόδι και εκείνη της καρδιάς του Σοπέν καθώς η αδερφή του τη μεταφέρει από το Παρίσι στη Βαρσοβία. Με την αγγλική μετάφραση του ‘Flights’ η Tokarczuk κέρδισε 10 χρόνια αργότερα το Man Booker International Prize και η ελληνική του μετάφραση αναμένεται σύντομα από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.

Ακολούθησε το ‘Drive Your Plow Over the Bones of the Dead’ (2009), το οποίο κέρδισε μια θέση στη shortlist του φετινού Man Booker International Prize και η κινηματογραφική του μεταφορά έφερε μια Αργυρή Άρκτο στη Berlinale του 2017, και μια μικρή περίοδο εκδοτικής ηρεμίας πριν τη μεγάλη επιστροφή: Το ‘The Books of Jacob’ του 2014. Το 900 σελίδων μυθιστόρημα της συγγραφέα ταξιδεύει στην Πολωνία και την Κεντρική Ευρώπη του 18ου αιώνα εξερευνώντας την αμφιλεγόμενη ιστορική φιγούρα της εποχής και αρχηγού μιας μυστηριώδους, αιρετικής Εβραϊκής φραξιάς που μεταστράφηκε αρκετές φορές στον Ισλαμισμό και τον Καθολικισμό.

Το βιβλίο, μαζί με τη δήλωση της Tokarczuk πως, αντίθετα από την εικόνα της ίδιας της Πολωνίας ως θαρραλέου επιζήσαντα καταπίεσης, και η ίδια η χώρα έχει διαπράξει φρικτές πράξεις αποικισμού κατά τη διάρκεια της ιστορία της, προκάλεσαν τις έντονες αντιδράσεις των ακροδεξιών δυνάμεων της Πολωνίας. Η συγγραφέας στιγματίστηκε από μερίδα της κοινής γνώμης ως “targowiczanin”, προδότρια δηλαδή, ενώ ο εκδοτικός της αναγκάστηκε να προσλάβει για λίγο καιρό σωματοφύλακες λόγω των απειλών ενάντια στη ζωή της.

Η Σουηδική Ακαδημία τίμησε την Olga Tokarczuk για “την αφηγηματική της φαντασία, η οποία με εγκυκλοπαιδικό πάθος αναδεικνύει το πέρασμα ορίων ως τρόπο ζωής” και πως η δουλειά της είναι “γεμάτη πνεύμα και ευφυΐα”

Από την άλλη, ο Αυστριακός Peter Handke είναι σίγουρα μια αρκετά πιο νορμάλ-για-τα-δεδομένα-του-Νόμπελ επιλογή για τη Σουηδική Ακαδημία. Όμως οι πολιτικές του τοποθετήσεις στο παρελθόν έχουν κάνει μεγάλο μέρος του κοινού να στραφεί εναντίον του, πράγμα που σίγουρα κάνει την επιλογή του αμφιλεγόμενη.

Ο Handke ξεκίνησε την καριέρα του ως συγγραφέας κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς, τις οποίες και παράτησε όταν ένας γερμανικός εκδοτικός δέχθηκε το μυθιστόρημά του ‘The Hornets’ προς έκδοση.

Λίγο αργότερα έγινε γνωστός και εκτός των γερμανόφωνων χωρών, μέσα από το θεατρικό του έργο ‘Offending the Audience’, ένα έργο χωρίς πλοκή που αποποιείται την ίδια τη θεατρικότητα.

Το 1969 έστησε μαζί με άλλους έναν εκδοτικό οίκο και την επόμενη χρονιά εξέδωσε το ‘The Goalie’s Anxiety at the Penalty Kick’ (‘Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι’, 2017, Εκδόσεις Gutenberg), μυθιστόρημα γνωστό για την κινηματογραφική του μεταφορά 2 χρόνια αργότερα από τον Wim Wenders, το σενάριο της οποίας συνέγραψαν συγγραφέας και δημιουργός.

Η δεκαετία του ’70 ήταν ίσως η πιο επιτυχημένη της καριέρας του Peter Handke. Μερικά από τα πιο γνωστά έργα του, το ‘A Sorrow Beyond Dreams’ (1972) στο οποίο ο συγγραφέας μιλά για τη μητέρα του, το ‘Short Letter, Long Farewell’ (1972) στο οποίο παρακολουθούμε έναν νεαρό συγγραφέα που ταξιδεύει στην Αμερική για να βρει τη γυναίκα του και το ‘The Left-Handed Woman’ (1976), βιβλίο που ο ίδιος ο Handke μετέφερε στον κινηματογράφο, σε παραγωγή του Wim Wenders.

Η συνεργασία του με τον Wim Wenders θα συνεχιστεί. Γράφει το σενάριο για το ‘The Wrong Move’, ενώ μια από τις πιο πρόσφατες ταινίες του Wenders, το ‘The Beautiful Days of Aranjuez’, βασίζεται στο δικό του ομώνυμο θεατρικό έργο. Το πιο γνωστό του όμως κινηματογραφικό credit είναι η συνεισφορά του στο σενάριο του ‘Wings of Desire’, μιας από τις ομορφότερες ταινίες του σινεμά.

Από το 1996 ο Handke προκάλεσε αρκετές συζητήσεις όταν σε ένα ταξιδιωτικό του ημερολόγιο απεικόνισε τη Σερβία ως ένα από τα θύματα του Πολέμου της Γιουγκοσλαβίας και επιτέθηκε στα ΜΜΕ για τη διαστρέβλωση των αιτιών που προκάλεσαν τον πόλεμο αλλά και των επιπτώσεών του. Μέσα στα επόμενα χρόνια ο συγγραφέας θα πει, μεταξύ άλλων, πως οι Μουσουλμάνοι του Σαράγεβο σφαγιάζονταν μόνοι τους με σκοπό να κατηγορήσουν τους Σέρβους. Η μόνιμη άρνησή του για τη Σερβική γενοκτονία στη Σρεμπρένιτσα θα στρέψει εναντίον του αρκετούς άλλους συγγραφείς και θα τον κάνει τελικά απολογητή του Slobodan Milošević.

Το 2006 ο συγγραφέας βρέθηκε μάλιστα στην κηδεία του πρώην προέδρου της Γιουγκοσλαβίας και εγκληματία πολέμου Milošević, όπου και έβγαλε λόγο. Η απόφασή του αυτή κατακρίθηκε από το σύνολο του λογοτεχνικού κόσμου και μέσα στα επόμενα χρόνια κάθε βράβευσή του, όπως αυτή με το International Ibsen Award του 2014, αντιμετωπίζεται με έντονες διαμαρτυρίες. Συγγραφείς όπως οι Salman Rushdie και Susan Sontag έχουν στη διάρκεια των χρόνων μιλήσει ενάντια στη στάση του Handke.

Το 2014 ο Handke, μιλώντας σε εφημερίδα της Αυστρίας, είχε μιλήσει υπέρ της κατάργησης του Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Σε μια χρονιά που η Σουηδική Ακαδημία δήλωσε πώς από εδώ και πέρα θα κινηθεί σε λιγότερο ανδροκρατούμενες και εκτός Ευρώπης επιλογές, μπορούμε να πούμε με αρκετή σιγουριά πως οι Tokarczuk και Handke δε δίνουν τώρα τη νέα κατεύθυνση που η Ακαδημία ποθεί. Δύο Ευρωπαίοι συγγραφείς, ανάμεσα στα μεγάλα φαβορί από την αρχή, με μόνο μια γυναίκα και με μια αρκετά προβληματική πολιτικά επιλογή στο πρόσωπο του Handke. Αλλά περίμενε κανείς στα αλήθεια κάτι διαφορετικό από το Νόμπελ Λογοτεχνίας;