Πέρα από το All Quiet on the Western Front: 5 ταινίες για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Το All Quiet on the Western Front, η κινηματογραφική μεταφορά του θρυλικού μυθιστορήματος Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο του Erich Maria Remarque, γνωρίζει τεράστια επιτυχία και έχει ήδη μπει στην κούρσα για τη φετινή τελετή των βραβείων Όσκαρ – αποτελεί τη γερμανική πρόταση για την κατηγορία Καλύτερης Διεθνούς Ταινίας.

Σκηνοθετημένο από τον Edward Berger (έχει παραδώσει σειρές όπως οι Deutschland 83 και The Terror), ο οποίος συνυπογράφει τη διασκευή του σεναρίου με τους Ian Stokell και Lesley Paterson, εξιστορεί τα όσα έζησε ο 17χρονος Paul Bäumer (τον υποδύεται ο εξαιρετικός Felix Kammerer), που την άνοιξη του 1917, τρία χρόνια μετά την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, κατατάσσεται στο Δυτικό Μέτωπο. Ο αρχικός ενθουσιασμός του για το γεγονός ότι θα πολεμήσει για τη χώρα του, τη Γερμανία, σύντομα χάνεται, όταν βιώνει την πραγματικότητα της ζωής στα χαρακώματα.

Αν και αυτή δεν είναι η πρώτη φορά, που το έπος του Erich Maria Remarque (εκδόθηκε το 1929, λογοκρίθηκε και απαγορεύτηκε στη Ναζιστική Γερμανία σήμερα, χαρακτηρίζεται ως το πιο συναρπαστικό λογοτεχνικό έργο για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο) μεταφέρεται στη μεγάλη οθόνη (ποιος μπορεί να ξεχάσει το οσκαρικό έπος του 1930 του Lewis Milestone;), είναι η πρώτη φορά που διασκευάζεται, εκτός από τις ΗΠΑ και στη Γερμανία. Από μόνο του αυτό, έχει βαρύνουσα σημασία.

Όποιος έχει δει το All Quiet on the Western Front του Netflix μιλάει για μία συγκλονιστική ταινία, που συμπυκνώνει στα 128 λεπτά της την καταστροφική επίδραση του πολέμου στην ανθρώπινη ψυχή, ένα φιλμ που καταφέρνει να γίνει ο ορισμός του αντιπολεμικού σινεμά – αν υπάρχει στ’ αλήθεια αυτό το genre που έχει διχάσει κατά καιρούς τους ανθρώπους της 7ης Τέχνης.

Αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά πάντως είναι ότι συγκριτικά με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Α’ (28 Ιουλίου 1914-11 Νοεμβρίου 1918) έχει εμπνεύσει σαφώς λιγότερες ταινίες και ακόμα λιγότερα blockbusters στο Χόλιγουντ -κάτι που τις τελευταίες δύο δεκαετίες φαίνεται να αλλάζει-, αλλά έχει αποτελέσει το υλικό για πραγματικά, κινηματογραφικά αριστουργήματα.

Με αφορμή λοιπόν την επιτυχία που γνωρίζει παγκοσμίως το All Quiet on the Western Front του Netflix, θυμόμαστε μία πεντάδα ταινιών γύρω από τη θεματική της πρώτης γενικευμένης παγκόσμιας σύγκρουσης του 20ου αιώνα, με τόπο δράσης την Ευρώπη (γι’ αυτό έχουμε εκτός λίστας τα σπουδαία Λόρενς της Αραβίας του 1962 και Gallipoli του 1981).

Paths of Glory (1957)

Η πρώτη χολιγουντιανή παραγωγή του Stanley Kubrick ήταν μία ολομέτωπη επίθεση στον μιλιταρισμό που απαγορεύτηκε μεταξύ άλλων σε Γαλλία και Ισπανία, μία από τις καλύτερες αντιπολεμικές ταινίες όλων των εποχών (μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος του Humphrey Cobb), αυτή που έχει χαρακτηριστεί ως η πιο πλήρης καταγραφή του παραλογισμού του Μεγάλου Πολέμου και η καλύτερη αφορμή για μία υποδειγματική ερμηνεία από τον Kirk Douglas στον ρόλο του συνταγματάρχη των γαλλικών δυνάμεων, που συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να ανατρέψει την απόφαση εκτέλεσης τριών αθώων στρατιωτών.

The Great War (1959) 

Ιταλικής παραγωγής σε σκηνοθεσία του Mario Monicelli, που ακροβατεί αριστοτεχνικά μεταξύ κωμωδίας και δράματος, υπογραμμίζοντας ότι το στοιχείο της φάρσας είναι το μόνο μέσο επιβίωσης σε έναν κόσμο που βιώνει τη φρίκη του πολέμου, το The Great War (La grande guerra) καταπιάνεται με τις περιπέτειες δυο λουφαδόρων του ιταλικού στρατού κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που καταφέρνουν να υπερπηδούν τις συνεχείς αναποδιές και να γλιτώνουν από τον θάνατο χάρη στην εφευρετικότητα και την πονηριά τους.

Ο Τζόνι Πήρε το Όπλο του (1971)

Στο σκηνοθετικό ντεμπούτο στο σινεμά, ο συγγραφέας και σεναριογράφος Dalton Trumbo, που υπέστη απηνή διωγμό από το Χόλιγουντμεταξύ 1947-1960 και βρέθηκε στην κορυφή της διαβόητης Μαύρης Λίστας, των ανθρώπων που θεωρούνταν φιλικοί προς τη Σοβιετική Ένωση και γι’ αυτό κανένα στούντιο παραγωγής δε δεχόταν να συνεργαστεί μαζί τους, μετέφερε στην οθόνη το μυθιστόρημά του με τίτλο Johnny Got His Gun (Ο Τζόνι Πήρε το Όπλο του).

Η υπόθεση αφορά έναν Αμερικανό στρατιώτη που κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τραυματίζεται από οβίδα, ακρωτηριάζεται και χάνει μέρος του προσώπου του. Ανάπηρος καθώς είναι και βωβός, αλλά με τον εγκέφαλό του να εξακολουθεί να λειτουργεί κανονικά, κλεισμένος σε μια αποθήκη του στρατιωτικού νοσοκομείου, βιώνει έναν δεύτερο εφιάλτη, μετά τον πρώτο που βίωσε στο πεδίο της μάχης. Το σώμα του μοιάζει με φυλακή και μετατρέπεται σε αντικείμενο εκμετάλλευσης για το στράτευμα.

War Horse (2011)

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν μία από τις πιο πολύνεκρες συρράξεις στην ιστορία, καθώς υπολογίζεται ότι περίπου 10 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη μάχη, ενώ άλλα 10 εκατομμύρια άμαχοι πολίτες πέθαναν από την κατοχή, τους βομβαρδισμούς, την πείνα, τις κακουχίες και τις ασθένειες. Οι απώλειες όμως δεν εξαντλήθηκαν στις ανθρώπινες ζωές. Σκοτώθηκαν επίσης περίπου 8 εκατομμύρια άλογα και αμέτρητα μουλάρια και γαϊδούρια. 

Ο Steven Spielberg μας το υπενθύμισε μέσα από τη συγκινητική ιστορία του War Horse του Michael Morpurgo που μετέφερε στην οθόνη με τον Jeremy Irvine να υποδύεται έναν έφηβο που εκπαιδεύει το καινούργιο, ατίθασο άλογο του πατέρα του, μέχρι που εκείνος, καταχρεωμένος, το πουλάει στον βρετανικό στρατό με την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Με τα χρόνια, το άλογο αλλάζει χέρια και στρατόπεδα, αλλά ο νεαρός δε σταματά να τον αναζητά.

1917 (2019)

Βραβευμένο με δύο Χρυσές Σφαίρες (Καλύτερης Δραματικής Ταινίας και Καλύτερης Σκηνοθεσίας) και τρία βραβεία Όσκαρ (από τα δέκα για τα οποία είχε προταθεί), μεταξύ αυτών Καλύτερης Διεύθυνσης Φωτογραφίας και Εφέ, το 1917 του Sam Mendes αφηγείται την ιστορία δύο νεαρών Βρετανών στρατιωτών, των οποίων η αποστολή είναι να παραδώσουν μια προειδοποίηση για ενέδρα λίγο μετά την υποχώρηση των Γερμανών στη γραμμή Χίντεμπουργκ, κατά τη διάρκεια της επιχείρηση Άλμπεριχ, το 1917.

Η ταινία είναι ένα μονοπλάνο, απίστευτου ρεαλισμού που βάζει τον θεατή μέσα στο πεδίο της μάχης, που απογυμνώνει από τη δόξα και τις τιμές τον ηρωισμό, που υπενθυμίζει με τον πιο αιματοβαμμένο τρόπο την εμβληματική ατάκα από το Paths of Glory του Kubrick: «ο πατριωτισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο των καθαρμάτων».