Πώς τα ντοκιμαντέρ θα εξελιχθούν στο κυρίαρχο είδος της δεκαετίας
Μετά από την απόλυτη κυριαρχία των υπερηρωικών ταινιών, η ποπ κουλτούρα αρχίζει να στρέφεται προς τις πραγματικές ιστορίες.
- 22 ΜΑΙ 2020
Με κάποιον όχι ακριβώς παράδοξο τρόπο, οι δύο πιο πολυσυζητημένες σειρές που είδε ο πλανήτης εν μέσω καραντίνας είναι το ‘Tiger King’ και το ‘The Last Dance’. Πλάι σε αυτά, το ‘Unorthodox’ και το reality ‘Too Hot to Handle’. Πιθανόν να είδατε και τα 4. Ακόμα πιθανότερο 1-2 από αυτά. Τι μοιράζονται όμως εκτός από το ότι προβλήθηκαν στο Netflix; Το γεγονός ότι ήταν βασισμένα με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σε πραγματικές ιστορίες.
Τα δύο πρώτα ήταν κανονικά -με κάθε έννοια το όρου- documentaries. Στο ‘Tiger King’ που ιδιαίτερα στην Αμερική έκανε απίστευτη επιτυχία είχαμε την αφήγηση της ιστορίας του Joe Exotic και της αγοράς άγριων ζώων. Στο ‘The Last Dance’ από την άλλη είχαμε την αφήγηση του τελευταίου πρωταθλήματος που κατέκτησε η σπουδαιότερη ομάδα του πλανήτη, με επίκεντρο τον Michael Jordan. Μετά, έχουμε το ‘Unorthodox’, μια mini-σειρά βασισμένη στην αυτοβιογραφία της Deborah Feldman. Σε επίπεδο trash τηλεόρασης το ‘Too Hot to Handle’.
Δεν είναι βέβαια ζήτημα καραντίνας η στροφή της ποπ κουλτούρας στις πραγματικές ιστορίες. Tα τελευταία χρόνια οι ταινίες που βασίζονται σε αυτές ή ακόμα και οι απλές αυτοβιογραφίες φτάνουν στα μεγαλύτερα φεστιβάλ και βραβεύονται. Στο σημείο αυτό ήθελα να αναφέρω μερικές από αυτές αλλά πρακτικά δεν έχει νόημα. Ιστορίες από τη ζωή πολιτικών, τραγουδιστών, εγκληματιών. πυρηνικές καταστροφές. Άλλες με σκοπό την πιστή απόδοση των γεγονότων άλλες παίρνοντας τα γεγονότα αυτά και φτιάχνοντας μυθοπλασίες. Όλα όμως εντός ενός πλαισίου που μιλάει για πραγματικότητες.
Για παράδειγμα, το ‘Unorthodox’ δεν ήταν τόσο γνωστό ότι αποτελούσε την αφήγηση μιας πραγματικής ιστορίας. Κι όμως, πλάι σε αυτό στις σελίδες μας στο Netflix και στα μεγαλύτερα site ξεπετάχτηκαν πραγματικά θέματα για τις κοινότητες των Ορθόδοξων Εβραίων, τους οποίους -ομολογουμένως είδαμε με ένα μάτι κάπως πιο εξωτικό. Ακόμα και έτσι, λοιπόν, η σύνδεση αυτού που βλέπαμε με την πραγματικότητα ήρθε σε τελείως πρακτικό επίπεδο. Η ποπ κουλτούρα έψαξε, βρήκε και ανέδειξε τι είναι αυτοί οι τελείως πραγματικοί άνθρωποι. Το ‘Chernobyl’ μίλησε για μια πραγματική καταστροφή μέχρι να γίνει τόπος φωτογράφισης για τους influencers. Όπως και τα τελείως πραγματικά σκαλιά του Joker.
Γιατί όμως μας ελκύει τόσο η πραγματικότητα;
Σίγουρα η απάντηση σε έναν τέτοιο ερώτημα είναι πάρα πολύ σύνθετη. Δεν αρκούν ούτε ολόκληρες βιβλιοθήκες διατριβών, ώστε να καλυφθεί. Mπορούμε έστω και διαισθητικά να βρούμε κάποιους από τους λόγους, για να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Η δεκαετία 2010-2020 ήταν μια δεκαετία που η ποπ-κουλτούρα ασχολήθηκε πάρα πολύ με το φανταστικό και την επιστημονική φαντασία. Προφανώς μεγάλο ρόλο σε όλο αυτό είχε η Marvel και το Marvel Cinematic Universe που για πολλά χρόνια έμοιαζε να είναι ο απόλυτος κυρίαρχος στην ποπ-κουλτούρα. Ταυτόχρονα είχαμε τη νέα τριλογία του Star Wars. Στην τηλεόραση, η σειρά της δεκαετίας ήταν χωρίς καμία αμφιβολία το Game Of Thrones.
Προφανώς, δεν ήταν μόνο αυτά. Προφανώς και είχαμε και την αναζωπύρωση του true crime για παράδειγμα. Η αλήθεια όμως είναι ότι ένα μεγάλο ποσοστό των συζητήσεων για την ποπ-κουλτούρα την τελευταία δεκαετία στράφηκε σε ταινίες και σειρές που δεν είχαν καμία σχέση με την πραγματικότητα μας. Αυτό το γεγονός έφερε έναν τεράστιο όγκο συζητήσεων για την ίδια την πλοκή. Εκατομμύρια megabytes ξοδεύτηκαν σε κείμενα ανά τον κόσμο που εξηγούσαν, για παράδειγμα, τι συνέβη στο ‘Game of Thrones’, πώς εξηγείται αυτό και τι έμεινε απ’εξω.
Ακόμα περισσότερα για το τι θα γινόταν στα επόμενα ‘Game of Thrones’. Σε μια προσπάθεια παρέμβασης για το τέλος, πώς θα πρέπει να το κάνουν οι δημιουργοί. Βλέπαμε τη σειρά σαν να μην ήταν προϊόν της φαντασίας ενός ανθρώπου. Σαν να ήταν κάτι που εκτυλισσόταν από μόνο του μπροστά μας. Έτσι, τα έργα μπορεί να ήταν μυθοπλασία -χωρίς καμία επαφή με το σύμπαν μας- αλλά η διαρκής αλληλεπίδραση και τα social media μας έκαναν να τα νιώθουμε δικά μας. Ο εκνευρισμός με το τέλος του Game of Thrones ήταν ένα καλό παράδειγμα. Ένα έργο της ποπ-κουλτούρας νοείται ως ένα συλλογικό δημιούργημα.
Στην πορεία όμως οι υπερηρωικές ταινίες και το ηγεμονικό στοιχείο της nerd κουλτούρας δημιούργησε την ανάγκη για κάτι διαφορετικό. Εκείνοι που καταναλώνουν ποπ κουλτούρα άρχισαν να αναζητούν κάτι περισσότερο πραγματικό. Ούτως ή άλλως η πρόσβασή μας σε μια αδιανόητη βάση δεδομένων έκανε την ποπ κουλτούρα ακόμα μεγαλύτερο μέρος της καθημερινότητας μας. Στο θόλωμα αυτό των ορίων, πλέον η πραγματικότητά μας άρχισε να γίνεται μέρος της ποπ κουλτούρας. Αρχίσαμε να αναζητάμε τρόπους να μάθουμε μέσω της αφήγησης. Τα documentaries αποτέλεσαν την κατάλληλη φόρμα, για να εκφραστεί αυτή η νέα ανάγκη στον χώρο του θεάματος.
To ντοκιμαντέρ και το documentary
Δεν είναι βέβαια ότι τώρα γυρίζονται τα πρώτα ντοκιμαντέρ. Eίναι όμως ότι τώρα αρχίσουν να διεκδικούν τον χώρο τους στην ποπ κουλτούρα. Ίσως θα θυμάστε το τι σήμαινε ‘ντοκιμαντέρ’ τη δεκαετία του 1990. Ήταν περίπου αυτό που σήμαινε και η λέξη ‘ΕΡΤ’ την ίδια εποχή. Ένα μουσειοποιημένο είδος ποιοτικής τηλεόρασης που ήταν σωστό να βλέπουμε αλλά κανείς δεν έβλεπε, γιατί τελικά προτιμούσε το Big Brother. Τα ντοκιμαντέρ που μάθαμε ήταν σχεδόν αποκλειστικά πλαισιωμένα ως εκπαιδευτική τηλεόραση. Κάτι τίγρεις που κυνηγάνε αντιλόπες, βαριές ιστορίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Κουστό και άλλα τέτοια.
Πλέον τα documentaries (ενδεικτικό ότι νιώθουμε την ανάγκη να χρησιμοποιήσουμε πλέον τη λέξη στα αγγλικά) έχουν μια συγκεκριμένη και τελείως διαφορετική δομή. Βασικός τους στόχος είναι να μας εντυπωσιάσουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις αναφωνούμε ένα “όντως γίνονται αυτά στην πραγματικότητα;”. Σαν να επανεφευρίσκουμε ότι ακόμα και όσα συμβαίνουν γύρω μπορούν να είναι συναρπαστικά. Χωρίς απαραίτητα να είναι αποκύηματα της φαντασίας κάποιου ταλαντούχου γραφιά. Ταυτόχρονα μπορούμε να παρέμβουμε, να πάρουμε τη συνέχεια της ιστορίας και να την επηρεάσουμε. Βλέπε για παράδειγμα τι συμβαίνει με τα αιτήματα για αποφυλάκιση του Joe Exotic που φτάνουν μέχρι τον Trump ή με το μίσος που δέχτηκε η Linda Fairstein αμέσως μετά την προβολή του ‘When They See Us’. Το κοινό μπαίνει σε πραγματικές ιστορίες και προσπαθεί να παρέμβει σε αυτές ψάχνοντας ένα λυτρωτικό φινάλε.
Αυτό βέβαια μπορεί να δώσει έναν ακόμα πιο αναβαθμισμένο ρόλο στη βιομηχανία της ποπ-κουλτούρας. Το να παρουσιάζεις μια πραγματική ιστορία μέσα από συγκεκριμένες φόρμες είναι μια πραγματική πολύ μεγάλη δύναμη. Η ιστορία μπορεί να παρουσιαστεί με πολύ εντυπωσιακούς τρόπους. Ταυτόχρονα, η προβολή ενός documentary μπορεί να γίνει ένα ισχυρότατο όπλο για τη δολοφονία ενός χαρακτήρα. Πολύ ευκολότερα και πολύ αποτελεσματικότερα από την ειδησεογραφία. Όταν βλέπεις μια ιστορία δραματοποιημένη εμπλέκεσαι συναισθηματικά πολύ περισσότερο σε σύγκριση με το να διαβάζεις γι’αυτή σε κάποιο σοβαρό ειδησεογραφικό μέσο ή ακόμα και να παρακολουθώντας τη σε κάποια μεσημεριανή εκπομπή.
Είναι πολύ πιθανό πράγματι η δεκαετία που έρχεται να είναι η δεκαετία που θα στραφούμε προς το documentary. Αυτή η στροφή μπορεί να έχει ένα ενδιαφέρον ως προς το θέαμα που (προσωπική μου άποψη) με την επιμονή στους υπερήρωες έχει αρχίσει να χάνει τη φρεσκάδα του. Ταυτόχρονα όμως θα έχουμε ακόμα μια περίπτωση όπου οι δημιουργοί ποπ κουλτούρας δεν θα μιλάμε αλληγορικά, δεν θα πλάθουν χαρακτήρες και ιστορίες. Αντιθέτως θα κάνουν δημοσιογραφική δουλειά που θα εμπλέκει πραγματικούς ανθρώπους και πραγματικές ζωές. Και αυτό καμιά φορά μπορεί να κρύβει κινδύνους.
