Education: Η τελική απογείωση του Small Axe

***

Το εκπληκτικό τελευταίο φιλμ της σειράς του Steve McQueen είναι η ιστορία ενηλικίωσης ενός 12χρονου αγοριού που νιώθει δέος απέναντι στο διάστημα, τους αστροναύτες, την ιδέα πως μπορεί να φτάσει τόσο μακριά από την στεγνή καθημερινότητα. Όταν ο μικρός θα φτάσει στο γραφείο του διευθυντή του σχολείου επειδή ενοχλεί στην τάξη, θα αποφασιστεί να μεταγραφεί σε ένα σχολείο παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Ένα γκρουπ γυναικών καταγωγής από τις Δυτικές Ινδίες θα πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους, απαιτώντας την κατάργηση των σιωπηλά εφαρμοσμένων πολιτικών φυλετικού διαχωρισμού.

Έχει πλάκα η αναζωπύρωση της κουβέντας περί του κατά πόσο μια σειρά είναι σινεμά, η οποία συμβαίνει σε παραλλαγές κάθε λίγα χρόνια, όποτε ένας από τους σημαντικούς auteurs αποφασίσει να κάνει κάτι στην τηλεόραση. Προσωπικά βρίσκω σταθερά ακατανόητη αυτή την κουβέντα επειδή το σινεμά είναι σινεμά, δηλαδή τι να συζητήσουμε; Τα Cahiers du Cinema πάντα είχαν το θέμα ως μη υπάρχον, το 2002 είχα στη λίστα το 24 και ταινία των ‘10s έβγαλαν το Twin Peaks: The Return.

Αλλά εν προκειμένω ως προς το Small Axe η απάντηση είναι νομίζω αληθινά απλή, μιας και το κάθε επεισόδιο είναι ταινία, όλα τα επεισόδια μαζί είναι μια σειρά, αλλά όλα τα φιλμς μαζί συνθέτουν μια ανθολογία που ως ολοκληρωμένη οντότητα είναι επίσης ταινία. Απλούστατο, τι μας προβληματίζει. Με όλα αυτά θέλω να πω πως ο Steve McQueen φέτος έκανε σινεμά, έκανε τηλεόραση, έκανε κάτι σπουδαίο όπου κι αν θέλει κανείς να το πλασάρει. Θα παίξει πολύ σε βραβεία και σε λίστες, και στην τελική η αναγνώριση αυτού του πρότζεκτ είναι που έχει τη μεγαλύτερη σημασία.

Γιατί, για να το πούμε αλλιώς, το κάθε ένα από τα φιλμ είναι η δική του οντότητα αλλά το context είναι απόλυτη σημασία. Το Small Axe, ως σύνολο, είναι ακόμα πιο δυνατό κι από τα επιμέρους ακόμα κομμάτια του, σε μια γλυκιά επιβεβαίωση του κεντρικού του θεματικού θεωρήματος. Φαίνεται στο πάρτυ του Lovers Rock που ανήκει σε ένα δικό του προστατευμένο κόσμο όπως και το επεισόδιο μοιάζει κλεισμένο ανάμεσα σε ιστορίες βίας και ρατσισμού. Φαίνεται στο Red, White and Blue που αντιστρέφει τις ιστορίες του Mangrove και του Alex Wheatle. Φαίνεται στο Alex Wheatle που προσπαθεί να εισχωρήσει στην κοινότητα που ήδη έχουμε νιώσει δική μας με ζεστασιά στο πρώτο μέρος του Mangrove. Τα πάντα στο Small Axe έχουν να κάνουν με context, με αντιπαραθέσεις, με μικρές ιστορίες που δημιουργούν μια συγκλονιστική ολότητα.

Το Education, γυρισμένο με αμεσότερα, κοντινά πλάνα και επιτρέποντας μια μεγαλύτερη αίσθηση ταραχής να εισέλθει στο βλέμμα της κάμερας, συνοψίζει ιδανικά τις ιδέες όλου του πρότζεκτ Small Axe. Εδώ έχουμε παιδιά τα οποία κατατάσσονται ως διαφορετικά, στέλνονται σε μια παράλληλη εκπαιδευτική γραμμή που παράγει δεύτερης τάξεως πολίτες, εκπληρώνοντας έτσι μια αυτοεκπληρούμενη κοινωνική προφητεία. Είναι μια συγκλονιστική μάχη απέναντι σε έναν αόρατο κοινωνικό εχθρό που ποτέ δεν εκφράζει την απειλή του σε λόγια παρά μόνο σε πράξεις.

Αν όλη μας η ζωή είναι Εκπαίδευση, τότε κι η συστημική προσπάθεια αποκλεισμού δε μπορεί τελικά, να ισχύει κι αυτή δια βίου. Το Small Axe αυτο εξερευνά κοιτάζοντας κάθε πιθανή τελικά πτυχή αυτής της σιωπηλής προσπάθειας να σβηστεί μια ολόκληρη κληρονομιά μεταναστών και η κοινωνική τους ζωή, παραθέτοντας ως αντίσταση μια βροντερή αφήγηση δεκαετιών.

Αυτή είναι η Εκπαίδευση, αυτό είναι το Small Axe: Στο τέλος, μπορούμε να ταξιδέψουμε και στα αστέρια.

***

Ο Steve McQueen μας μιλάει για το Education

Για το ρόλο του ως καλλιτέχνη απέναντι στην Ιστορία:

«Δεν με ενδιαφέρει να λέω μια επίσημη ιστορία, το αφήνω στα βιβλία της ιστορίας. Γιατί κάποιος θα πει, Αυτό δεν έγινε, αυτό δεν συνέβη έτσι. Είμαι καλλιτέχνης, είμαι σκηνοθέτης, αφηγητής, τα αφήνω όλα αυτά στα εγχειρίδια. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η συναισθηματική επικύρωση της αφήγησης. Αυτό που βρήκα ενδιαφέρον ήταν… μίλησα με ιστορικούς για την περίοδο κι είχαν πολύ συναισθηματική αντίδραση όταν τα είδαν τα φιλμ, ενώ ξέρουν την Ιστορία μέσα-έξω. Αυτό είναι που μπορεί να κάνει το φιλμ και κανένα άλλο μέσο. Μπορεί να φέρει το ανθρώπινο συναίσθημα στην εξίσωση αυτής της ιστορίας. Τα βιβλία της Ιστορίας αφορούν τα μέρη, τις ημερομηνίες, ενώ εμείς μπορούμε…

[σκέφτεται για μια στιγμή]

Σαν τον Miles Davis, που ανέφερα. Είναι τα πράγματα ανάμεσα στις νότες. Τα πράγματα ανάμεσα στις λέξεις. Εκεί ερχόμαστε εμείς».

Περισσότερα από τον Steve McQueen στη μεγάλη συνέντευξη στο Oneman.

Η παραγωγός Tracey Scoffield για το Small Axe

Για το πώς έφτασε το πρότζεκτ στο BBC:

«Ο Steve πήγε την ιδέα στο BBC, με σκοπό να πει τις ιστορίες μιας γενιάς που προσπεράστηκε. Πάντα έπρεπε να είναι στο BBC. Το δύσκολο ήταν να βρεθεί χρηματοδότηση χωρίς σενάριο. Το BBC μπορούσε να κάνει την ανάπτυξη του πρότζεκτ αλλά ο Steve ήθελε να ξέρει σίγουρα ότι θα γίνει, δεν ήθελε να αναπτύξει κάτι για χρόνια χωρίς να ξέρει. Και τα BBC Studios ήρθαν στο πρότζεκτ με πλήρη χρηματοδότηση, χωρίς σενάριο, που ήταν τρομερό. Ο Steve λέει πως είναι η φύση του BBC να υποστηρίξει μια ιδέα με τέτοιο τρόπο. Ποτέ δεν υπήρξε καμία αντίσταση σε καμία από τις ιστορίες, υπήρχαν ερωτήσεις και debate αλλά 100% στήριξη».

Για το πώς σχηματίστηκαν οι 5 ιστορίες του Small Axe:

«Ο Steve διάλεξε τις ιστορίες από μια μεγάλη ποσότητα υλικού έρευνας, που συνθέσαμε. Αυτό ήταν πρόκληση γιατί αυτές οι ιστορίες δεν υπήρχαν σε γραπτή μορφή. Δεν τις βασίζουμε σε βιβλία, άρθρα από περιοδικά, δεν είχαμε συντομεύσεις. Οι ερευνητές μας έπρεπε να πάνε σε κοινότητες και να πάρουν ιστορίες. Ο Leroy Logan κι ο Alex Wheatle είναι λίγο πιο υψηλού προφίλ από άλλα άτομα που λέμε τις ιστορίες τους, αλλά και πάλι έπρεπε να τους βρούμε και να τους μιλήσουμε, και αυτή ήταν μια πολύ μακρά διαδικασία.

5 φιλμ με διαφορετικό καστ και τοποθεσίες έπρεπε να γυριστούν σύμφωνα με ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα. Αυτοί που δουλεύουν στη βιομηχανία ξέρουν τα πρακτικά ζητήματα. Το πρόγραμμα ήταν πολύ σκληρό αλλά είχαμε σκηνοθέτη με περισσότερη ενέργεια και αντοχή από όποιον έχω γνωρίσει. Αυτό σε βοηθά να ανταπεξέλθεις. Αλλά κάθε φιλμ είναι εντελώς διαφορετικό, όχι μόνο σαν ιστορία αλλά και σαν λουκ. Και αυτή η προσοχή στη λεπτομέρεια ήταν το πιο δύσκολο να επιτευχθεί».

Η πρωταγωνίστρια Sharlene Whyte για το Education

Για την αξία του Small Axe ως μέρος μιας ιστορικής παράδοσης:

«Χαίρομαι που γεννήθηκα όταν γεννήθηκα, ώστε να είμαι στην ηλικία που είμαι όταν έγινε αυτή η παραγωγή! Χαίρομαι που όλα δούλεψαν για να συμβεί αυτό. Είναι υπέροχο που λέμε αυτές τις ιστορίες της κοινότητας των Δυτικών Ινδιών, και με κάνει να σκεφτώ τι ιστορίες έχω εγώ η ίδια που θα ήθελα να μοιραστώ, και να ακούω τις ιστορίες των άλλων.

Έχουμε μια πολύ πλούσια Ιστορία και πολιτιστική Ιστορία οι άνθρωποι των Δυτικών Ινδιών. Και όλοι οι άνθρωποι της αφρικάνικης διασποράς είμαστε προφορικοί ιστορικοί στην ουσία. Μεταδίδουμε τις ιστορίες λέγοντάς τες παρά γράφοντας ή κινηματογραφώντας. Και ήταν ωραίο να έχουμε ένα συγκεκριμένο πράγμα για τις επόμενες γενιές, να έχουν να κοιτάζουν προς τα πίσω και να αναλογίζονται την Ιστορία στην οθόνη».

***

Όλο το αρχείο κειμένων και συνεντεύξεων για το Small Axe:

• Η μεγάλη συνέντευξη: O Steve McQueen (ξανα)γράφει την Ιστορία
• 1: Mangrove
• 2: Lovers Rock
• 3: Red, White and Blue
• 4: Alex Wheatle
• 5: Education