Στο I’m Still Here, η αγάπη είναι ριζοσπαστική πράξη

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο Rubens Paiva (Selton Mello), η σύζυγός του Eunice (Fernanda Torres) και τα πέντε παιδιά τους ζουν μία ειδυλλιακή ζωή στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Είναι ακριβώς δίπλα στον ωκεανό και κάθε μέρα είναι γεμάτη από μικρές χαρές – ένα σπιτικό γεύμα, ένα καινούριο κουτάβι, ένα παιχνίδι ποδοσφαίρου. Βιβλία, δίσκοι και έργα τέχνης γεμίζουν κάθε γωνιά του μεγάλου σπιτιού τους στην Ιπανέμα, όπου οι φίλοι χορεύουν με τον Gilberto Gil και κάνουν σχέδια για να παρακολουθήσουν τον νέο Antonioni καπνίζοντας ένα κοινό πούρο. Με αυτόν τον τρόπο, ο Walter Salles (Ημερολόγια Μοτοσικλέτας) ζωγραφίζει στο Είμαι Ακόμη Εδώ (Ainda Estou Aqui) την κατοικία του Paiva ως τη φυσική εκδήλωση της καλλιτεχνικής ελευθερίας των αρχών της δεκαετίας του ’60. Ως ένα μέρος όπου οι καλόκαρδοι και οι ανοιχτόμυαλοι θα έχουν πάντα σπίτι.

Αλλά αυτά τα πρώτα 20 λεπτά του Είμαι Ακόμη Εδώ είναι παγίδα.

Πρώτα βρίσκουμε την Eunice να επιπλέει, δονούμενη από απαλά κύματα καθώς ο σκληρός βραζιλιάνικος ήλιος κάνει το νερό που την τυλίγει να αστράφτει. Στη θάλασσα βρίσκει μία σπάνια ευκαιρία για περισυλλογή, κρατώντας τα αυτιά της κάτω από το νερό για να απαλύνεται η βαβούρα, αλλά ποτέ τόσο βαθιά ώστε να πνιγούν τα γέλια των παιδιών της που παίζουν. Δεν θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν ότι 50 χρόνια αργότερα, άνθρωποι θα διαδήλωναν στους ίδιους δρόμους ζητώντας την επαναφορά του στρατιωτικού καθεστώτος που σκότωσε βίαια τον πατέρα τους. Η κυκλικότητα της ιστορίας όμως είναι σκληρή.

Το Είμαι Ακόμη Εδώ βασίζεται στο ομώνυμο βιογραφικό βιβλίο του Marcelo Rubens Paiva και η πρώτη αφηγηματική ταινία του Salles εδώ και πάνω από μία δεκαετία – και η πρώτη του που γυρίστηκε στη χώρα του μετά το Linha de Passe του 2008 – πραγματεύεται μια από τις πιο εμβληματικές περιπτώσεις του στρατιωτικού καθεστώτος της Βραζιλίας – τη βίαιη εξαφάνιση του πατέρα του Marcelo, του πρώην βουλευτή Paiva. Και είναι σαφές ότι ο σκηνοθέτης παίρνει την υπόθεση προσωπικά. Ως παιδί υπήρξε συχνός επισκέπτης στο σπίτι των Paiva και βλέπει το οικογενειακό τους τραύμα ως συμβολικό για τη χώρα του. Η βαθιά του αφοσίωση λάμπει μέσα από κάθε σκηνή.

Η ηλιόλουστη οικογενειακή ευτυχία λοιπόν δίνει σιγά-σιγά τη θέση της σε ψιθύρους και βιαστικά σχέδια που υποδηλώνουν ότι δεν είναι όλα τόσο τέλεια όσο φαίνονται. Αυτά που στην αρχή μοιάζουν με περιφερειακές ανησυχίες σύντομα φτάνουν στο σπίτι τους, όταν μία ομάδα ανδρών εμφανίζεται και απαιτεί από τον Rubens να τους συνοδεύσει για ανάκριση. Για την Eunice και τα παιδιά που βλέπουν το σπίτι τους να παρακολουθείται από άνδρες που επιμένουν ότι θα φύγουν μόλις ο Rubens επιστρέψει, η συνειδητοποίηση ότι το ερώτημα είναι το αν, και όχι το πότε, θα επιστρέψει ποτέ ο Rubens, τραντάζει τα πάντα συθέμελα.

Το μόνο που μπορεί να κάνει η Eunice είναι να περιμένει, και να φροντίζει τα παιδιά και το νοικοκυριό της. Αυτό γίνεται ακόμα δυσκολότερο όταν την παίρνουν, όπως και την έφηβη κόρη της, επί μέρες ολόκληρες, για ανάκριση από έναν στρατό που έχει σκοπό να ξεριζώσει τους αντιφρονούντες και όσους τους υποθάλπουν.

Αυτό που συνέβη στον Rubens Paiva είναι γνωστό στη Βραζιλία. Ήταν ένας από τους πολλούς πολίτες που εξαφανίστηκαν από τη στρατιωτική δικτατορία της χώρας κατά τη διάρκεια του 21ετούς καθεστώτος, χωρίς να επιστρέψουν ποτέ. Η κυβέρνηση παραδέχτηκε τον θάνατό του στα χέρια της δεκαετίες μετά το γεγονός, και το πτώμα του δεν έχει ακόμη βρεθεί.

Η Eunice είναι αρχικά αβοήθητη. Μη μπορώντας να εξαργυρώσει επιταγές χωρίς την υπογραφή του συζύγου της, μεταφέρει την οικογένειά της από το Ρίο στο Σάο Πάολο και επιστρέφει στο κολέγιο. Η σύγχυση όμως του να ζεις κάτω από ένα ολοκληρωτικό καθεστώς είναι το πώς, όταν κρατάς ένα σπίτι όρθιο μπροστά στον επελαύνοντα φόβο, την παράνοια και την επιτήρηση, κάνει την ίδια την πράξη της φροντίδας να μοιάζει ριζοσπαστική.

Σε αυτό έγκειται η ομορφιά και η δύναμη του Είμαι Ακόμη Εδώ: Η ανθεκτικότητα που υπονοεί ο τίτλος της ταινίας δεν εκδηλώνεται μόνο με την αγωνία και το άγχος. Αυτή της Eunice είναι σθένος που αρνείται την απελπισία. Όταν ευελπιστεί να αξιοποιήσει τον Τύπο για να πιέσει την κυβέρνηση να αναλάβει τις ευθύνες της για την εξαφάνιση του συζύγου της, συγκεντρώνει όλα τα παιδιά της για φωτογράφιση. Όχι επειδή η εξαφάνιση του Rubens δεν την έχει επιβαρύνει, αλλά επειδή τα χαμογελαστά πρόσωπά τους – τα οποία όσοι βρίσκονται στην άλλη πλευρά της φωτογράφισης θεωρούν ακατάλληλα – αποτελούν πράξη αντίστασης.

Η ταινία γίνεται μάρτυρας του τι κάνει η εξαφάνιση ενός πατριάρχη σε ένα νοικοκυριό, στα οικονομικά του, στην ίδια την ύπαρξή του, ανιχνεύει όμως επίσης αυτή την απώλεια στο πρόσωπο της Torres, που ο Salles και ο διευθυντής φωτογραφίας Adrian Teijido αποτυπώνουν με στοργική προσοχή. Είναι μαγνητική στην ερμηνεία για την οποία κέρδισε Χρυσή Σφαίρα και μία υποψηφιότητα Όσκαρ Α΄Γυναικείου, με υποτονική ισχύ και ακλόνητη πρόθεση, σκύβοντας στη χαρά μέσα στον φόβο, και στην ελπίδα μέσα στον πόνο. (Ο Salles ήταν επίσης αυτός που σκηνοθέτησε τη μητέρα της Torres, Fernanda Montenegro, στο Central Station του 1998 για το οποίο είχε κερδίσει μία υποψηφιότητα για Όσκαρ Α΄ Γυναικείου).

Αλλά αυτή δεν είναι μονάχα – παρότι θα ήταν αρκετό – μία ταινία για μία ισχυρή γυναίκα, αν και σίγουρα είναι αυτό. Αφορά επίσης το τι κάνουν τα απολυταρχικά καθεστώτα για να κρατήσουν τους ανθρώπους σε σειρά, κάνοντάς τους να αμφιβάλλουν για αυτό που γνωρίζουν καλά ότι έχουν δει, επιμένοντας σε απροκάλυπτα ψέματα. Ο έλεγχος έρχεται μέσω των παιχνιδιών του μυαλού και του gaslighting, μέσω της άρνησης της αλήθειας που μία οικογένεια μπορεί να δει μπροστά στα μάτια της.

Δεν παρουσιάζεται ούτε ως πολεμική για μία ιστορική και πολιτική κατάσταση, και αυτό είναι το μυστικό της παγκόσμιας απήχησής του (στο σπίτι της, τη Βραζιλία, η ταινία είναι η μεγαλύτερη εισπρακτικά επιτυχία της εγχώριας παραγωγής στη μετα-COVID περίοδο, ενώ υπήρξαν ακροδεξιές καμπάνιες που καλούσαν σε μποϊκοτάζ της). Είναι επίσης ένα συγκινητικό πορτρέτο για το πώς η πολιτική διαταράσσει την οικιακή σφαίρα και το πώς η αλληλεγγύη, η κοινότητα και η αγάπη είναι ο μόνος βιώσιμος δρόμος για να ζήσουμε μέσα στην τραγωδία. Πώς αλλιώς;