To Superman II του Richard Donner ήταν το ορίτζιναλ Snyder Cut
Ο θρυλικός Richard Donner έφυγε από τη ζωή έχοντας σημαδέψει για πάντα το μπλοκμπάστερ σινεμά και εμείς θυμόμαστε τη δική του μάχη για τον ιστορικότερο Superman.
- 6 ΙΟΥΛ 2021
Το Snyder Cut, η εκδοχή δηλαδή του Justice League από τον Zack Snyder, τον αρχικό του σκηνοθέτη, και όχι η ταινία-Φρανκενστάιν που είδαμε το 2017, είναι εδώ, έχει Superman στα μαύρα, διαρκεί 4 ώρες και 2’, και ολοκληρώνει το όραμα των επίγειων θεών που είχε κάποτε συλλάβει ο δημιουργός του.
Η ταινία, βέβαια, που ανασταίνεται όπως ο Superman στις οθόνες μας από την Cosmote TV και το Vodafone TV, δεν είναι ακριβώς η ταινία που θα βλέπαμε εάν ο Snyder είχε παραμείνει στο τιμόνι χωρίς την επέμβαση του στούντιο και του Joss Whedon. Η Warner Bros. δε θα επέτρεπε την κυκλοφορία μίας τετράωρης ταινίας, επομένως η εκδοχή που θα βρίσκαμε στις αίθουσες δε θα ήταν το Snyder Cut. Το στούντιο είχε ήδη, επίσης, συμπεριλάβει τον Whedon σε μία επιβεβλημένη συνεργασία με τον δημιουργό – με στόχο μία σεναριακή κυρίως συμβολή πριν ο Whedon αρχίσει να σκηνοθετεί εδώ και εκεί ενώ ο Snyder υπήρχε ακόμη στην εικόνα – την ίδια στιγμή που ο Jon Berg είχε αναλάβει χρέη μεσολαβητή μεταξύ Snyder και WB.
Το Snyder Cut, λοιπόν, είναι η εξέλιξη του ανεπεξέργαστου cut που είχε αποθηκεύσει ο σκηνοθέτης στο laptop του τον Ιανουάριο του 2017, πεπεισμένος τότε ότι δε θα έβλεπε ποτέ το φως της μέρας. Δεν είχε ακόμη παραιτηθεί από την ταινία – αυτό θα γινόταν την άνοιξη της ίδιας χρονιάς – ήξερε όμως πως η τετράωρη ταινία του «δεν θα ήταν επιλογή». Η ταινία που κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή δεν είναι απλώς ένα director’s cut όπως τόσα άλλα. Ή όπως τα director’s cuts που εξασφαλίζει πάντα ούτως ή άλλως ο Snyder (η μόνη ταινία του χωρίς director’s cut είναι το Man of Steel). Είναι ένα cut χωρίς περιορισμούς, πλήρως ανόθευτο από άλλες φωνές, υπό τους όρους που ζήτησε ο Snyder και το budget που χρειάστηκε όταν αντιλήφθηκε πως το στούντιο είχε απλώς σκοπό να κυκλοφορήσει το ακατέργαστο υλικό στον υπολογιστή του μπας και ξεφορτωθούν επιτέλους το ίντερνετ, με μία σχεδόν άνευ προηγουμένου καμπάνια από τους φαν όπως ήταν το #ReleaseTheSnyderCut υπέρ της κυκλοφορίας της ταινίας.
Λέω σχεδόν γιατί το Superman II: The Richard Donner Cut είναι ίσως ό,τι πιο κοντινό είχαμε στην περίπτωση του Snyder Cut ως τώρα (η εκδοχή του Margaret από τον Kenneth Lonergan στην οποία αναφερθήκαμε στο POP για τις Δύσκολες Ώρες είναι επίσης ένα καλό τέτοιο παράδειγμα, δεν ήταν και δε θα γινόταν ποτέ όμως μία mainstream ταινία με φανατικούς να ξεσηκώνονται στο Twitter).
Ο Richard Donner δεν ήταν η πρώτη επιλογή του πατήρ και υιού Salkinds και του σταθερού τους συνεργάτη Pierre Spengler για το franchise του Superman με τον Christopher Reeves. Οι παραγωγοί είχαν προσεγγίσει πρώτα τον Guy Hamilton. Ο Hamilton ήταν πιο γνωστός για τη δουλειά του στις ταινίες Bond, ανάμεσά τους το Goldfinger (1964) και το The Man with the Golden Gun (1974). Το πρόβλημα όμως ήταν πρακτικό. Ο Hamilton είχε εγκαταλείψει το Ηνωμένο Βασίλειο για να αποφύγει τη φορολογία και θα επιτρεπόταν να βρίσκεται στη χώρα μονάχα για 30 ημέρες τη χρονιά. Με την παραγωγή να έχει στηθεί στο Λονδίνο λόγω της μη δυνατότητας του Marlon Brando να κάνει γυρίσματα στη Ρώμη όπως ήταν το αρχικό πλάνο – εκκρεμούσε μήνυση εκείνου και των συντελεστών του Last Tango in Paris στην Ιταλία – δε θα υπήρχε καμία περίπτωση να τελειώσει με τα γυρίσματα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.
Η επόμενη επιλογή ήταν ο Donner, φρέσκος από την επιτυχία του The Omen (1976). Ο σκηνοθέτης θα σκηνοθετούσε το Superman: The Movie (1978) σε σενάριο του Robert Benton, των David and Leslie Newman, και του συγγραφέα του Νονού, Mario Puzo. Σε μία σπάνια κίνηση για την εποχή, οι Salkinds ήθελαν να γυριστεί ταυτόχρονα και το sequel της ταινίας που ιδανικά θα ακολουθούσε την επόμενη χρονιά. Το πρώτο Superman κυκλοφόρησε, έγινε ορόσημο για το υπερηρωικό σινεμά και για τις δυνατότητες του Hollywood, και γράφτηκε τότε στην ιστορία ως η πιο ακριβή ταινία που είχε γυριστεί ποτέ. Το budget του ήταν 50 εκατομμύρια δολάρια, δηλαδή 250 εκατομμύρια περίπου σε σημερινά χρήματα. Αυτός κιόλας ήταν ένας μόνο από τους λόγους που ο Donner τα έσπασε με τους παραγωγούς.
Η παραγωγή του Superman: The Movie και του Superman II ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1977 και η ένταση μεταξύ των συνεργατών δεν άργησε. Οι Salkinds και ο Spengler ισχυρίζονταν ότι ο Donner είχε φύγει εκατομμύρια πάνω από το budget τους, ενώ ο Donner υποστήριζε πάντοτε ότι δεν του είχε δοθεί καν budget. Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς ο Richard Lester, ο άνθρωπος που εν τέλει θα ολοκλήρωνε το Superman II, προσλήφθηκε ως σκηνοθέτης δεύτερης μονάδας (κοινή πρακτική στα blockbusters).
Με τον Donner και τους παραγωγούς να μη μιλούν καν μεταξύ τους εκείνη τη χρονική στιγμή, ο Lester είχε αναλάβει επίσης χρέη διαμεσολαβητή, όχι πολύ μακριά από τα καθήκοντα του Jon Berg που αναφέραμε παραπάνω προ-Snyder Cut. Συμβούλευσε κιόλας τον Donner να αφήσει προς ώρας τα γυρίσματα του Superman II που έκανε παράλληλα και να αφοσιωθεί στο Superman: The Movie που ούτως ή άλλως θα έβγαινε νωρίτερα. Το χάσμα θα προσπαθούσε να γεφυρώσει και ο φίλος του, Tom Mankiewicz, ο “γιατρός σεναρίων” και δημιουργικός σύμβουλος που είχε καλέσει ο Donner στην παραγωγή για να βοηθήσει με το σενάριο.
Ως τότε οι Salkinds υποστηρίζουν ότι είχε γυρίσει το 50-60% του υλικού, με άλλες πηγές να μιλούν για το 70%. Αυτή είναι μία βασική διαφορά με το Snyder Cut στην οποία θα επανέλθουμε παρακάτω.
Μέσα στις σκηνές που είχε γυρίσει για το sequel πάντως, ήταν και αυτή με τον Superman να γυρίζει τον χρόνο πίσω. Οι παραγωγοί όμως θέλησαν να χρησιμοποιήσουν την πιο ακριβή τους σεκάνς με τα περισσότερα εφέ ως μεγάλο φινάλε της πρώτης ταινίας και έτσι το Superman II θα έπρεπε να βρει το δικό του τέλος. Το δικό του πολύ μέτριο τέλος με τον Superman να μπορεί να σβήσει τη μνήμη με ένα φιλί(!).
Γύρω στην κυκλοφορία του Superman: The Movie τα πράγματα θα αγρίευαν περισσότερο. Δύο μέρες μετά την έκρηξη της ταινίας στο box office, ο Marlon Brando έκανε μήνυση στους παραγωγούς γιατί δεν είχε πληρωθεί το 11,75% των εισπράξεων που ισχυριζόταν ότι του είχαν υποσχεθεί. Για να αποφύγουν την πληρωμή του, οι Salkinds ανακοίνωσαν πως ό,τι υλικό είχε γυριστεί ήδη με τον Brando για το sequel δε θα ήταν προς χρήση. Αυτό ανέτρεψε πλήρως τα πλάνα του Donner που είχε φανταστεί το Superman II ως μία πιο μελαγχολική ιστορία σε σχέση με το Superman: The Movie, γύρω από τη σχέση του Clark με τον Krypton όπως αυτός αντιπροσωπευόταν από την παρουσία του πατέρα του. Πολύ λίγο αργότερα, ο Spengler θα έλεγε σε δημοσιογράφο του Variety κατά τη διάρκεια ενός χριστουγεννιάτικου πάρτι ότι ανυπομονούσε να ξεκινήσει ξανά η παραγωγή του Superman II παρά τις διαφωνίες τους με τον Donner, όταν όμως ζητήθηκε από τον σκηνοθέτη μία απάντηση σε αυτό εκείνος είπε «εάν είναι αυτός (ο Spengler) εκεί, δε θα είμαι εγώ».
Τον επόμενο μήνα – Ιανουάριος του 1979 πλέον – ο Donner θα έλεγε στο Variety πως ή θα έκανε την ταινία που ήθελε ή δε θα έκανε καμία ταινία. «Αυτό σημαίνει όχι παιχνίδια», είχε δηλώσει. «Θα πρέπει να θέλουν να το κάνω εγώ. Θα πρέπει να είναι υπό τους όρους μου και δεν εννοώ οικονομικούς όρους. Μιλάω για έλεγχο». Οι Salkinds στο μεταξύ είχαν αρχίσει ήδη να ψάχνουν αντικαταστάτη. «Ο Dick Donner είπε, “θα κάνω την ταινία με τους δικούς μου όρους και χωρίς τον Spengler», είχε πει ο Ilya Salkind. «Ο Spengler ήταν παιδικός μου φίλος κι εγώ και ο πατέρας μου ήμαστε πιστοί τύποι».
Αφού προσέγγισαν ξανά τον Hamilton που δε θα μπορούσε να κάνει την ταινία λόγω υποχρεώσεων, οι παραγωγοί θα κατέφευγαν στον Lester. Ο Donner θα λάμβανε τελικά ένα τηλεγράφημα για το τέλος των υπηρεσιών του και αυτή θα ήταν για καιρό η τελευταία τους επικοινωνία. Στην πορεία θα τον καλούσαν να δει την ταινία του Lester σε περίπτωση που ήθελε να έχει credit στην ταινία, όμως πριν καν δει ολόκληρη την έναρξη της ταινίας στον Πύργο του Eiffel θα σταματούσε την προβολή και θα αρνείτο. Δε θα δεχόταν ούτε την πρόταση της παραγωγής να εμπλακεί στο Superman IV μαζί με τον Mankiewicz γιατί θεωρούσε το franchise κατεστραμμένο. Η επόμενη ταινία του, το Inside Moves, θα είχε συνειδητά μικρότερη κλίμακα γιατί ήθελε να αποσυμφορηθεί από την εμπειρία. (Ευτυχώς δεν έριξε μαύρη πέτρα πίσω του στις μεγαλύτερες ταινίες, δε θα ήθελα να ζω σε έναν κόσμο χωρίς το Goonies).
Την ίδια ώρα τα προβλήματα στην παραγωγή του Superman II που είχε επανεκκινηθεί δε σταματούσαν. Εκτός από την απώλεια του Brando, ο Gene Hackman δεν ήθελε να επιστρέψει για reshoots στον ρόλο του Lex Luthor από σεβασμό στον Donner και έτσι οι σκηνές του θα ολοκληρώνονταν με υλικό από την πρώτη ταινία, body doubles και ντουμπλάρισμα. Τον Οκτώβριο του 1978 είχε πεθάνει ο διευθυντής φωτογραφίας Geoffrey Unsworth και ο Lester δεν ήθελε να χρησιμοποιήσει το δεξί του χέρι Peter MacDonald όπως σκόπευε να κάνει ο Donner. Τον Ιούλιο του 1979 ο σκηνογράφος της ταινίας John Barry κατέρρευσε στο σετ του The Empire Strikes Back και θα πέθαινε από μηνιγγίτιδα τον Ιούνιο.
Η σημαντικότερη όμως ίσως απώλεια ήταν αυτή του Mankiewicz που είχε δώσει έναν meta αλλά γεμάτο σεβασμό τόνο στο σενάριο του Superman: The Movie. Οι χαρακτήρες που είχε επιμεληθεί με τον Donner, ακόμα και οι καρτουνίστικες ερμηνείες του Hackman ή του Ned Beatty (Otis the Goon), είχαν έξυπνες και καλογραμμένες πινελιές. Οι ηθοποιοί ήξεραν ακριβώς σε τι είδους ταινία έπαιζαν και επικοινωνούσαν αυτή την ψυχολογία στο κοινό κλείνοντάς του το μάτι (στην περίπτωση του Reeve κυριολεκτικά).
Αυτοί οι ηθοποιοί ξέρουν ακριβώς τι είδους ταινία είναι, και τηλεγραφήματα στο κοινό που είμαστε όλοι στο αστείο και περνάμε υπέροχα με αυτό. Όταν ο Christopher Reeve, ως ο ίδιος ο Superman, κυριολεκτικά κλείνει το μάτι στο κοινό την τελευταία στιγμή, συνοψίζει τα πάντα.
Παρατράγουδα είχαν προκύψει επίσης μεταξύ των παραγωγών και του Christopher Reeve που ήταν διστακτικός για την κατάληξη του σεναρίου μετά την απόλυση του Donner. Όπως θα έλεγε το 1980 στο Time Out, ο αποκλεισμός του Brando απλά και μόνο να μην τον πληρώσουν ήταν «άθλιος» και ο τρόπος παραγωγής του Superman II ήταν «όσο πιο χαμηλά μπορείς να πας χωρίς να “κλέψεις”». Η τεχνική του Lester επίσης με τις τρεις κάμερες αντί του μονοκάμερου του Donner προκαλούσε εκνευρισμό στους ηθοποιούς που δεν ήξεραν πότε τους τραβούσαν κοντινό.
Η ταινία ωστόσο θα πετύχαινε, τόσο εισπρακτικά όσο και με την κριτική. Μαζί με την ταινία του 1978 θεωρείται ως και σήμερα η πιο δημοφιλής κινηματογραφική εκδοχή του Superman.
Εκ των υστέρων όμως, τα τονικά προβλήματα του Superman II όπως παρουσιάστηκε από τον Lester, τα πιο πρόχειρα σετ που εντοπίζονται στην ταινία, ο ανάλαφρος χειρισμός των κακών του Phantom Zone και η επιθυμία για μία ιστορία καθοδηγημένη ακόμη περισσότερο από τους χαρακτήρες, η προοπτική ενός cut από τον Donner άρχιζε να μοιάζει ελκυστική.
Φαινόταν επίσης και αδύνατη. Τουλάχιστον μέχρι το 2004.
Ως τότε τα director’s cuts είχαν αρχίσει να συμβαίνουν. Η νέα βερσιόν του Blade Runner από τον Ridley Scott είχε ξανακυκλοφορήσει στο σινεμά το 1992 και οι special editions της ορίτζιναλ τριλογίας των Star Wars είχαν μεγάλη φόρα στο τέλος των ‘90s. Έχοντας δει τον Donner να επιμελείται την κυκλοφορία του DVD Special Edition του Superman: The Movie το 2001, το blog The Forbidden Zone ξεκίνησε μία καμπάνια αποκατάστασης του Superman II από τον σκηνοθέτη το 2004, παροτρύνοντας τους φαν να στείλουν γράμματα στη Warner Bros. προς τιμήν της 25ης επετείου της ταινίας. Σε μία ακόμη ομοιότητα με το Snyder Cut και το #ReleaseTheSnyderCut που στην πορεία κέρδισε τη στήριξη του Jason Momoa, του Ben Affleck, του Ray Fisher και της Gal Gadot, τέσσερις ηθοποιούς με εξαιρετικές σχέσεις με τον Snyder, η Margot Kidder (Lois Lane) είχε αναφέρει σε συνέντευξή της το 2004 ότι «υπάρχει ένα ολόκληρο Superman II σε κάποιο θησαυροφυλάκιο κάπου, με σκηνές του Chris [Reeve] και δικές μου που δεν έχει δει ποτέ το φως του ήλιου. Είναι πολύ καλύτερο από αυτό που κυκλοφόρησε».
Αντίθετα όμως με την περίπτωση του Snyder Cut όπου πέρασαν τρία χρόνια για να πάρουν απάντηση οι φαν, η WB είχε απαντήσει σχεδόν αμέσως στις επιστολές. Η πιο συνήθης απάντηση που λάμβαναν οι αποστολείς έλεγε: «Η Warner Home Video στηρίζει μία extended version του Superman II σε DVD. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν περίπλοκα νομικά και δημιουργικά ζητήματα που θα πρέπει να λυθούν προτού η ταινία επανακυκλοφορήσει. Η Warner Home Video ασχολείται με αυτά αυτόν τον καιρό».
Οι επιστολές δε σταμάτησαν. Σε συνέντευξή του με το Amazon το 2006, ο George Feltenstein, Αντιπρόεδρος του Catalog Marketing της WB, είχε αναφέρει πως το τμήμα του λάμβανε «για χρόνια και χρόνια» αιτήματα για ένα cut από τον Donner.
Και έπιασαν τόπο.
Το 2005 και αφού ο βοηθός του Donner στο Goonies, ο μοντέρ Michael Thau, είχε ξεθάψει όλο το υλικό που θα χρειαζόταν ο σκηνοθέτης για το DVD του Superman: The Movie που επιμελήθηκαν μαζί, το στούντιο πλησίασε ξανά τον Thau για να του ζητήσει να κάνει το ίδιο για το Superman II. Είχαν, επίσης, εξασφαλίσει την άδεια να χρησιμοποιήσουν το υλικό με τον Marlon Brando, άρα η ταινία θα μπορούσε να εκπληρώσει την αρχική ιδέα του Donner.
Υπό την καθοδήγηση του Mankiewicz που δέχθηκε να επιστρέψει στο πρότζεκτ και μετά από μήνες που πέρασε θαμμένος σε μπομπίνες, ο Thau άρχισε να μοντάρει τη νέα ταινία. Θα ακολουθούσε ίδιος ο Donner που, παρά τις αρχικές του αντιρρήσεις, θα ανακατευόταν με το νέο cut της ταινίας εμφανώς συγκινημένος.
Και εδώ έρχεται η πιο σημαντική διαφορά της ταινίας με το Snyder Cut.
Ο Donner δεν είχε ολοκληρώσει ποτέ τα γυρίσματά του και δεν είχε κανένα τετράωρο ταινίας αποθηκευμένο στο laptop του. Θα χρειαζόταν να χρησιμοποιήσει τα αρνητικά της εκδοχής του Lester από όσες διαφορετικές γωνίες θα έβρισκαν μαζί με τον Thau, σκηνές που είχε μοντάρει ο Stuart Baird στο αρχικό Superman II, και μέρος των screen tests που είχε κάνει ο Reeve με την Kidder για μία από τις πιο σημαντικές σκηνές που δεν είχε προλάβει να γυρίσει. Την ανακάλυψη της πραγματικής ταυτότητας του Superman που κάνει μόνη της η Lois.
Στο αρχικό cut ο χαρακτήρας της είχε μεν περισσότερο screentime και ρομαντικές σκηνές με τον Superman, όμως είχε ανακαλύψει εντελώς τυχαία την πραγματικότητα για τον Clark. Στο cut του Donner όπου παρουσιάζεται πιο οξυδερκής, γεμίζει τα κενά που προκύπτουν από τη μυστήρια απουσία του συνεργάτη και φίλου της σε κομβικές στιγμές, και τον πυροβολεί με άσφαιρα φυσίγγια για να αποδείξει ότι είναι ο Superman. Η σκηνή είναι απολαυστική και γοητευτική μέσα στην ημιτελή της φύση, όμως είναι αδύνατον να μην παρατηρήσει κανείς ότι ο Reeve δεν είχε ακόμα φτιάξει τη σωματική διάπλαση του Superman, ή τις αλλαγές στα μαλλιά και τα γυαλιά του. Νωρίτερα επίσης στην ταινία, η Lois είναι τόσο πεπεισμένη ότι ο Clark είναι ο Superman που πέφτει από το παράθυρο για να τον αναγκάσει να τη σώσει. Και το κάνει, μόνο που δε γίνεται εις γνώση της. Είναι μία τρομερά διασκεδαστική σκηνή που θα έπρεπε να είχε καταλήξει στο theatrical cut.
Ο Donner επανέφερε επίσης το αρχικό φινάλε που είχε ετοιμάσει για την ταινία πριν οι παραγωγοί το προτιμήσουν για το Superman: The Movie, μετρίασε τις σκηνές στο Ανατολικό Houston γιατί ήθελε ο Zod να είναι περισσότερο απειλή για τον ίδιο τον Superman και όχι να ανατινάζει ελικόπτερα, και ενσωμάτωσε την καλύτερη σκηνή του Reeve που ο Lester είχε αφήσει έξω. Όταν ο Clark πηγαίνει στο Fortress of Solitude για να ζητήσει πίσω τις δυνάμεις του, ο Jor-El (Brando) του ξεκαθαρίζει πως θα του εξασφαλίσει την επιθυμία του, αλλά αυτό θα σημαίνει ταυτόχρονα πως θα πρέπει να καταστρέψει την τελευταία του συνδετική σχέση με τον Krypton. Για να ολοκληρώσει την αποστολή του, ο πατέρας του θα έπρεπε να πεθάνει ξανά. Ο Reeve σηκώνει επάξια το βάρος της στιγμής, σε μία σκηνή που όχι μόνο έχει κερδίσει το βάρος αυτό αλλά έχει και θεματική συνεκτικότητα με το νόημα της ταινίας του Donner. Προσφέρεται για κάτι τέτοιο, αφού αφαιρώντας αρκετά από τα αστεία και τις πιο ελαφριές στιγμές του Lester, ο σκηνοθέτης επιφορτίζει το υπόλοιπο έργο με την ένταση και τη δραματικότητα που δεν υπήρχε στο αρχικό Superman II.
Παρότι παραδέχεται στον σχολιασμό του DVD του Superman II: The Richard Donner Cut πως η ταινία του είναι μόνο «στο περίπου» ολοκληρωμένη αφού οι σκηνές που χρησιμοποιήθηκαν από τον Lester δε θα είχαν γυριστεί έτσι από τον ίδιο, ο Donner δηλώνει πως ήταν «συναρπαστικό να βλέπω το II ολοκληρωμένο με το δικό μου όνομα».
Μπορεί να μην είχε την ευκαιρία ενός Snyder Cut, είναι και αυτός όμως ένας δημιουργός που κατάφερε να ολοκληρώσει το έργο του μέσα από την αγάπη και τη βοήθεια των φαν. “What a super man… Superman!”, που θα έλεγε και η Lois.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά τον Μάρτιο του 2021.
