“Συγγνώμη, το ονοματάκι σας;”: 10 κλασικές αμνησίες σε σινεμά και TV

Μπήκα να δω το “Before I Go to Sleep” (που βγαίνει στις αίθουσες την ερχόμενη Πέμπτη) έχοντας αποφύγει να διαβάσω οτιδήποτε για αυτό, μου αρέσει να βλέπω ταινίες έτσι. Το θρίλερ με τη Νικόλ Κίντμαν και τον Κόλιν Φερθ ανοίγει λοιπόν με ένα πλάνο στο πρόσωπο της Κίντμαν καθώς ξυπνάει. Είναι στο κρεβάτι με τον Φερθ, σηκώνεται, αμήχανα, αβέβαια, κατευθύνεται στο μπάνιο. Εκεί κοιτάζει τον τοίχο και το φωτογραφικό κολάζ που βρίσκεται εκεί: Είναι εικόνες των δυο τους, και post-its που εξηγούν. “Είσαι η Κριστίν.” “Ο Μπεν είναι ο άντρας σου.” “Η μέρα του γάμου μας.”

Η Κριστίν έχει αμνησία μαθαίνουμε, ύστερα από ένα ατύχημα πριν χρόνια, η μνήμη της κόλλησε και ζει και ξαναζεί μια μέρα 15 χρόνια πριν. Καθώς επεξεργαζόμουν αυτό τον περίεργο συνδυασμό “Memento” και “50 First Dates”, άρχισα να σκέφτομαι πόσες φορές έχει λειτουργήσει αυτό το τέχνασμα και τι το κάνει σπουδαίο.

(Το “Before I Go to Sleep” δεν είναι σπουδαίο ωστόσο, υποθέτω ήταν κι αυτός ένας λόγος που δεν είχα διαβάσει τίποτα γι’αυτό.)

Η αμνησία είναι φανταστική γιατί ανοίγει έναν ολόκληρη κόσμο από πιθανότητες. Μπορείς να στριμώξεις σε μια ιστορία έναν ολόκληρο πύργο από ανατροπές, η μία πάνω στην άλλη, γιατί ο βασικός σου χαρακτήρας είναι ο απόλυτος μη-έμπιστος αφηγητής. Οτιδήποτε βλέπουμε μπορεί να είναι ψέμα. Και θρίλερ και ψυχολογική αναζήτηση, σε ένα.

Επίσης, είναι βολικό, κι αυτός είναι ο λόγος που χρησιμοποιείται τόσο συχνά από σαπουνόπερες. Το ευκολότερο είδος character reboot, το έκανε το “True Blood” σε κάποια φάση, αλλά γενικότερα είναι κάτι που βλέπεις κατά κανόνα σε καθημερινές σαπουνόπερες. Θες κάποιος να μη θυμάται κάτι που συνέβη στην πλοκή; Αμνησία! Θες να φέρεις χαρακτήρες κοντά παρότι είναι εχθροί; Αμνησία! Θες να αλλάξεις τον χαρακτήρα κάποιου επειδή βαρέθηκες; Αμνησία!

Είναι τέχνασμα-ελβετικός σουγιάς, και η αλήθεια είναι πως συνήθως αποτελεί φτηνή λύση. Εμείς λοιπόν θυμόμαστε 10 περιπτώσεις όπου η αμνησία μας έδωσε φανταστικές ιστορίες σε σινεμά και τηλεόραση. (Για την ακρίβεια, 9 φανταστικές και μία κακή-στα-όρια-του-cult, γι’αυτό και την αναφέρουμε κι ετούτη.)

O Τζέισον Μπορν στο Bourne Trilogy

Να, αυτό που λέγαμε. Ο Τζέισον Μπορν δεν ξέρει ποιος είναι. Ξυπνά σε ένα πλοίο στη μέση του ωκεανού και από το πουθενά αρχίζει να ξυλοφορτώνει κόσμο. Αγνό ένστικτο. Η ακόλουθη τριλογία ταινιών ακολουθεί τις προσπάθειες του υπερπράκτορα να ανακαλύψει ποιος είναι όμως στην πορεία οι ταινίες προτείνουν την ιδέα πως είναι αυτός που γίνεται στη διάρκεια αυτής της περιπέτειας, κι όχι όποιος ήταν πριν. Ναι. Μου αρέσει. Θα το πάρω. Ο Ματ Ντέιμον στο ρόλο της καριέρας του κι ο Πολ Γκρίνγκρας (με τη 2η και 3η ταινία) επαναπροσδιορίζει τι σημαίνει να σκηνοθετείς μια σύγχρονη περιπέτεια. Ο Τζέισον Μπορν μπορεί να προσπαθούσε να θυμηθεί τα παλιά, εμείς όμως ξεχάσαμε αυτά που ξέραμε.

Η Τέρι Μπάουερ στο “24”

Το κακό που λέγαμε παραπάνω. Κατευθείαν από το playbook των σεναριογράφων του “Τόλμη & Γοητεία”, η πρώτη σεζόν του “24” πήρε μια απρόσμενη τροπή εκεί προς τα σβησίματα, όταν εμφανώς οι σεναριογράφοι δεν είχαν δουλέψει πολύ το πώς να παραμερίζεις χαρακτήρες που δε σου είναι άμεσα χρήσιμοι σε κάτι. Τι να κάνουμε τι να κάνουμε; ΑΜΝΗΣΙΑ. Έτσι έχεις μια Τέρι Μπάουερ σε ένα παράξενο pause mode για όσα επεισόδια χρειάζεται, μέχρι με μαγικό τρόπο να τα θυμηθεί ξανά όλα πάνω στην όλα για το σοκαριστικό φινάλε. Είπαμε, λόγω καλτίλας και λόγω αγάπης για τη σειρά, το συμπεριλαμβάνουμε σε αυτή τη λίστα. Πολύ απλά δεν ξεχνιέται όταν μιλάς για χαρακτήρες με αμνησία.

Η Κλέμεντιν κι ο Τζόελ στο “Eternal Sunshine of the Spotless Mind”

Εδώ είναι που η αμνησία γίνεται arthouse εργαλείο, με τον Τσάρλι Κάουφμαν στο Οσκαρικό του σενάριο και σε μια από τις πιο αγαπητές ταινίες του 21ου αιώνα ως τώρα. Το (ποιος θα το περίμενε) φανταστικό ζευγάρι των Κλέμεντιν και Τζόελ προσπαθούν ανεπιτυχώς να σβήσουν ο ένας τον άλλον από τις μνήμες τους επειδή ο έρωτας και η μνήμη πονάνε τόσο μα τόσο πολύ. Φυσικά ο Κάουφμαν θα το πήγαινε αλλού το παραμύθι- δεν ενδιαφέρεται τόσο πολύ για λεπτομέρειες και συγκεκριμένα στοιχεία πλοκής, όσο για την μεγάλη ιδέα, πως η ζωή που ζούμε δεν είναι γράμματα γραμμένα με κιμωλία που κάνεις ένα έτσι και τα σβήνεις με το σφουγγάρι, παρά είναι μικρά κομμάτια ζωντανού DNA που γίνονται ένα με το δικό μας. Η μνήμη είναι παντού πάνω μας, όχι μόνο στις αναμνήσεις. Δώσε πόνο ρε Τσάρλι.

Η παρέα στο “Angel”

Ένα χρόνο πριν είχε γίνει το σχεδόν ίδιο επεισόδιο και στη “Buffy” (Tabula Rasa) αλλά συγχωρούμε το δημιουργικό τιμ επειδή το Spin the Bottle είναι ένα από τα αστειότερα επεισόδια που έχουν γραφτεί ποτέ για τηλεοπτικό δράμα. Η ομάδα ερευνών του Angel χάνει τη μνήμη της χάρη σε ένα ξόρκι κι επιστρέφουν στις περσόνες που είχαν ως έφηβοι. ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΞΕΚΑΡΔΙΣΜΟΣ. Χωρίς υπερβολή, είναι σημεία του επεισοδίου που μπορείς να δεις ηθοποιούς να κρατιούνται για να μη ξεσπάσουν στα γέλια. Στον ηχητικό σχολιασμό ο Τζος Γουήντον λέει πως ήταν πρακτικά αδύνατο να γυριστεί το επεισόδιο- είχε πάει αργά και φτάναν στο σημείο να γελάνε νευρικά με το που χτυπούσε η κλακέτα. Φυσικά το χιούμορ κρέμεται από την ανάγκη γνώσης της σειράς, δε λειτουργεί εκτός context. Κι αυτό γιατί χρησιμοποιείται ως τέχνασμα, ώστε να δείξει πόσο έχουν προχωρήσει και αλλάξει αυτοί οι χαρακτήρες από όταν τους γνωρίσαμε. Απλά το κάνει, αντί με μεγαλόστομες δηλώσεις και Πολύ Δράμα, με ένα ρεσιτάλ αστείων. Τζος Γουήντον μόνο.

Η Ντόρι στο “Finding Nemo”

Είναι τέλεια η στιγμή που συνειδητοποιείς ότι το “Finding Nemo” είναι περίπου η πλοκή του “Taken” σε συνδυασμό με το gimmick του “Memento”, αλλά αυτό κάνει την ταινία ακόμα πιο αγαπημένη. Και η Ντόρι, το αξιολάτρευτο ψάρι που ξεχνά κάθε λίγα λεπτά και γι’αυτό δε μπορεί ποτέ να βρει παρέα σε αυτό τον κόσμο, κλέβει την παράσταση. Στο επερχόμενο σίκουελ της ταινίας, “Finding Dory”, θα είναι εκείνη που θα ψάχνουν. Ετοιμαστείτε για πολύ γέλιο.

Η Λούσι στο “50 First Dates”

Απροσδόκητα αγαπημένη προσθήκη στη λίστα. Δε μου αρέσει ο Άνταμ Σάντλερ, δε μου αρέσουν οι ταινίες του σκηνοθέτη του “50 First Dates”, όμως ετούτο το αγαπώ. Ο Σάντλερ παίζει έναν ντούσμπαγκ που αλλάζει όλη του τη ζωή για την Λούσι της Μπάριμορ, μια κοπέλα με μια σπάνια ασθένεια που την κάνει να ξεχνά κάθε νέα μέρα που ζει και να επιστρέφει πάντα σε αυτή που νομίζει πως είναι η μέρα γενεθλίων του πατέρα της. Αποφασίζει να τη γνωρίζει ξανά και ξανά, κάθε μέρα που περνάει, ελπίζοντας πως κάποια στιγμή θα τον θυμηθεί. Είναι πολύ γλυκό, και σαν ιδέα λύνει τα χέρια σε σεναριογράφο και σκηνοθέτη, παίρνοντας μια τυπική ρομαντική κομεντί και κάνοντάς την κάτι αληθινά ξεχωριστό, που διαφέρει από τον λοιπόν συρφετό.

Η Σάρα στο “Chuck”

[spoiler] Έχασα επαφή με το “Chuck” κάπου στην πορεία των σεζόν του (κι όταν λέω ότι έχασα επαφή δεν εννοώ ότι σταμάτησα να το βλέπω, το έβλεπα απλά δεν με ένοιαζε) αλλά το φινάλε με συγκίνησε, καθώς χρησιμοποιούσε ιδέες συνδεδεμένες με τη γένεση της σειράς αλλά με νέο τρόπο. Η Σάρα χάνει τη μνήμη της, ο Τσακ αναγκάζεται να θυσιάσει το ένα πράγμα που θα την έφτιαχνε, ώστε να σώσει ζωές, και κάπως έτσι μένουμε σε ένα γλυκόπικρο φινάλε όπου η σειρά δε θυμάται αλλά… μήπως μπορεί να ξαναθυμηθεί; Η ιδέα μοιάζει να είναι πως δεν έχει σημασία, γιατί οι δυο τους είναι τόσο εμφανώς ταιριαστοί, που ακόμα κι αν δε θυμούνται τι τους έφερε κάποτε μαζί, θα το χτίσουν ξανά από την αρχή. Ο Τζος Σβαρτζ κλέβει από τους καλύτερους.

Ο Νταγκ στο “Total Recall”

Από τον Φάκελο Τζέισον Μπορν κι ετούτο, που βασικά θα είναι κρίμα να το εξηγήσουμε αν δεν το έχει δει κάποιος. Από τις ωραίες χρήσεις της αμνησίας ώστε να χτιστεί μια περιπέτεια αμφιβολιών και ερωτηματικών. Όταν κάτσεις να το εξετάσεις λογικά φαίνεται παράλογα περίπλοκο αλλά δεν έχει σημασία γιατί η διαδρομή είναι τρομερά διασκεδαστική.

Ο Doctor στο “Doctor Who”

Στο φοβερό διπλό επεισόδιο Human Nature / Family of Blood ο Doctor κλείνει την ουσία του σε ένα παλιό ρολόι (μη ρωτάς, ναι, γίνεται) με αποτέλεσμα να βρεθεί μερικές δεκαετίες πίσω, σε ένα μικρό αγγλικό χωριό, δίχως ανάμνηση του ποιος είναι. Το γιατί το κάνει αυτό είναι κάπως πιο περίπλοκο από το πώς [spoiler], και έχει να κάνει με την μεγάλη ευαισθησία του, καθώς ξέρει πως αν δεν αυτοεξοριστεί με αυτό τον τρόπο θα διαλύσει μια οικογένεια εξωγήινων, οπότε προτιμά να σβήσει τις αναμνήσεις του για να γλιτώσουν εκείνοι. Άσε μας ρε Doctor. Ωστόσο παραμένει ένα από τα καλύτερα επεισόδια που έχει κάνει ποτέ η σειρά, και η αμνησία αν και εξωφρενική σε σύλληψη όσο και εκτέλεση, ποτέ δεν ενοχλεί γιατί αποτελεί το κεντρικό concept της ιστορίας και δεν εμφανίζεται σαν ευκολία αργότερα.

Ο Λέοναρντ στο “Memento”

Η διασημότερη περίπτωση όλων, σε ένα από τα σπάνια εκείνα φιλμ που χρησιμοποιούν το gimmick τους με τόσο ιδιοφυή τρόπο ώστε πάνω του να χτίζεται μια ολόκληρη καριέρα. Ο Νόλαν σε όλη του τη φιλμογραφία ασχολείται με κατατρεγμένους ήρωες και τα σκοτεινά doppelganger τους, και εδώ η αμνησία του Λέοναρντ (η οποία δε του επιτρέπει να δημιουργήσει νέες αναμνήσεις) τον κάνει ουσιαστικά [spoiler] να εφεύρει μια ολόκληρη περσόνα για να έχει να ασχολείται. Κάτι που, στην ουσία, είναι αυτό που κάνουμε όλοι σε ολόκληρες τις ζωές μας: Εφευρίσκουμε αυτό το οποίο κυνηγάμε, ώστε να έχουμε κίνητρο να συνεχίζουμε να κυνηγάμε αυτό το ό,τι. Επιπροσθέτως, πρόκειται για περίτεχνο θρίλερ, με τέρμα αγωνία ως προς την κατάληξη αλλά και τη διαδικασία (τα σημειώματα που κρατάει ο Λέοναρντ, η αγωνία να το παίξει ντετέκτιβ δίχως να έχει αναμνήσεις), όσο και την ίδια τη δομή του φιλμ, που παρουσιάζει την ιστορία του σε δύο αντίθετης φοράς αφηγήσεις. Εκπληκτικό σινεμά από όπου κι αν το πιάσεις, από τα αληθινά αριστουργήματα του Νόλαν και του ανεξάρτητου αμερικάνικου κινηματογράφου.

ΟΚ λοιπόν. Τι ξεχάσαμε;