Τα ελληνικά νησιά μέσα από τα βιβλία διάσημων συγγραφέων
Από τον Henry Miller και την Patricia Highsmith μέχρι τον Lawrence Durrell, το ελληνικό καλοκαίρι έδινε πάντα άφθονη τροφή εκτός από την ελληνική και στην ξένη λογοτεχνία.
- 22 ΙΟΥΛ 2023
Ανάμεσα στα τεράστια κλισέ, δεν πρέπει να υπάρχει μεγαλύτερο από την αναζήτηση της Ιθάκης. Το εμβληματικό ποίημα του Κ.Π. Καβάφη έχει ταλαιπωρηθεί πολύ και με ιδιαίτερα βίαιο τρόπο από πολιτικούς, δημοσιογράφους, τηλεπαρουσιαστές και ραδιοφωνικούς παραγωγούς. Κάτι σπουδαίο, δηλαδή, έγινε με τα χρόνια τσιχλόφουσκα για εύκολα τσιτάτα. Στην ουσία του όμως παραμένει πολύ απλό αλλά ιδιαίτερα ουσιαστικό: στη ζωή όπως και στη λογοτεχνία, η διαδρομή έχει μεγαλύτερη σημασία από τον προορισμό. (Ή μήπως όχι; Όπως το πάρει και όπως το ερμηνεύσει κανείς τελικά).
Η αλήθεια είναι πάντως πως σε κάθε περίπτωση το ταξίδι παίρνει αξία από την αξία του ίδιου του προορισμού. Έτσι, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το πόσο πολύ έχει γοητεύσει μέσα από τους αιώνες και τις δεκαετίες τα ελληνικά νησιά τους γραφιάδες κάθε είδους και τα βιβλία τους – όχι μόνο τους Έλληνες αλλά και διάσημους συγγραφείς από κάθε μήκος και πλάτος του πλανήτη.
Μάλιστα, ένα από τα τελευταία τρελά και παλαβά trends από τον κόσμο του βιβλίου, εκείνο που θέλει μυθιστορήματα να γίνονται ξανά best seller μέσα από το TikTok, είδε ένα κείμενο με «ελληνικό» πρόσημο να σκαρφαλώνει πολύ ψηλά πριν κάποιους μήνες.
Το Τραγούδι του Αχιλλέα (εκδ. Διόπτρα) της Madeline Miller είναι μία πολύ διαφορετική ανάγνωση για τα έργα και τις ημέρες του αρχαίου Έλληνα υπερήρωα· μία ανάγνωση που φέρνει τους αναγνώστες κοντά με τα τοπία και την ατμόσφαιρα αυτής της μικρής γωνιάς γης πάνω στον παγκόσμιο χάρτη.
Ένα, δηλαδή, μόνο από τα δεκάδες παραδείγματα που θέλει τους διάσημους συγγραφείς από όλον τον κόσμο να βρίσκουν τη λογοτεχνική τους Ιθάκη στην Ελλάδα.
Όχι απαραίτητα για το magnum opus τους (εκτός, βέβαια, εξαιρέσεων) αλλά σίγουρα για ένα μικρό και εντυπωσιακό πέρασμα από μία χώρα που δίνει εξαιρετικές πρώτες ύλες για να γραφούν σπουδαίες λογοτεχνικές σελίδες.
Ήλιος, θάλασσας και τυπωμένες σελίδες
«Γυμνός, Ιούλιο μήνα, το καταμεσήμερο. Σ’ ένα στενό κρεβάτι, ανάμεσα σε δύο σεντόνια χοντρά, ντρίλινα, με το μάγουλο πάνω στο μπράτσο μου που το γλύφω και γεύομαι την αρμύρα του» γράφει στον Μικρό Ναυτίλο (εκδ. Ίκαρος) ο Οδυσσέας Ελύτης. Φυσικά, για κάθε καλοδουλεμένο στίχο του Έλληνα Νομπελίστα, ο οποίος συγκρατούσε μέσα του όλο το Αιγαίο, υπήρξαν μέσα από τα χρόνια άπειρες πρόχειρες και αδέξιες pulp προσπάθειες να εκμεταλλευτούν το ελληνικό καλοκαίρι· οι ερωτικές νουβέλες β’ κατηγορίας με φόντο τα ελληνικά νησιά δεν ήταν ποτέ σπάνιο φαινόμενο.
Αφήνοντας όμως στην άκρη βιβλία που δεν είναι άξια αναφοράς, παρατηρούμε ότι το νησιωτικό τμήμα της χώρας μας ήταν πάντα μόδα στη λογοτεχνία – άλλωστε περισσότερα από 6 χιλιάδες νησιά, εκ των οποίων τα 227 κατοικημένα, αποτελούν ισχυρό δέλεαρ για τους λογοτέχνες.
Μία από τις πρώτες, λοιπόν, προσπάθειες να «κατακτηθούν» τα ελληνικά νησιά πρέπει να έγινε το 1833 όταν ο Ιούλιος Βερν έγραψε το επικό Οι Πειρατές του Αιγαίου (εκδ. Καστανιώτη) για να αφηγηθεί -τι άλλο;- τις περιπέτειες των ντόπιων κουρσάρων της εποχής. Περισσότερο από έναν αιώνα μετά Τα κανόνια του Ναβαρόνε (σ.σ: είναι εξαντλημένο) του Σκωτσέζου Alister McLean με φόντο τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στις ελληνικές θάλασσες μας απασχόλησαν περισσότερο ως θεατές παρά ως αναγνώστες – σε κάθε περίπτωση πάντως γύρισαν τους προβολείς προς τις ελληνικές θάλασσες.
Σε περισσότερο κατασκοπικό κλίμα τώρα, ο Μάγκνους Πιμ, κατάσκοπος των Βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, κάποια στιγμή πήγε διακοπές με την οικογένειά του στα ελληνικά νησιά. Με έτος έκδοσης το 1986 ήταν ο Τέλειος Κατάσκοπος (Εκδόσεις Bell) του John le Carre – ένας άνθρωπος που έψαξε μέχρι το Αιγαίο για να γλιτώσει από το βάρος της μεταπολεμικής Αγγλίας και τον διχασμό του Ψυχρού Πολέμου
Αντίστοιχα, στα Δύο πρόσωπα του Ιανουαρίου (εκδ. Άγρα) η Patricia Highsmith στήνει μία καταιγιστική ιστορία όπου ένας «ατυχής» φόνος στο κέντρο της Αθήνας του ’60 θα οδηγήσει τους Αμερικανούς πρωταγωνιστές μέχρι τα Χανιά, το Ρέθυμνο, το Ηράκλειο αλλά και το ανάκτορο της Κνωσού στην Κρήτη. Όσο για τον συγκλονιστικό Henry Miller; Εκείνος μας έχει αφήσει ένα αριστούργημα της ταξιδιωτικής (;) λογοτεχνίας που ακούει στο όνομα Ο Κολοσσός του Αμαρουσίου (εκδ. Μεταίχμιο) και, μεταξύ πολλών άλλων, περιγράφει την αγωνιώδη προσπάθεια του συγγραφέα να φτάσει εν μέσω αδιανόητης τρικυμίας σε νησί του Αργοσαρωνικού, με μοναδικό σκοπό να πιει όσο μπορεί και να φάει εξαιρετικά τηγανισμένα ψαράκια.
Το κύριο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζεται σε εκείνους που γεννήθηκαν ξανά στα ελληνικά νησιά, που το φως, η αρχιτεκτονική, τα ήθη τα έθιμα, ο ήλιος και το τοπίο χαράχτηκαν για πάντα στο μυαλό τους – και μόνο λίγοι δεν είναι αυτοί. Τυχαίνει μάλιστα τρεις χαρακτηριστικές περιπτώσεις να προέρχονται από τη Μεγάλη Βρετανία: η μπεστσελερίστα Victoria Hislop από τη μία και δύο γίγαντες των Βρετανικών γραμμάτων από την άλλη, ο Lawrence Durrell και John Fowles.
Η πρώτη βρήκε στη Σπιναλόγκα τη δική της λογοτεχνική Ιθάκη που τη μετέτρεψε μέσα από Το Νησί (εκδ. Ψυχογιός) σε μία πρώτης τάξεως εμπορική συγγραφέα, η οποία όμως πολύ συχνά εντυπωσιάζει με τους ανάγλυφους χαρακτήρες που δημιουργεί. Μάλιστα, πρόσφατα επέστρεψε λογοτεχνικά ξανά στην Ελλάδα με το sequel της μεγάλης επιτυχίας της, το οποίο έχει τίτλο Για μία νύχτα του Αυγούστου (εκδ. Ψυχογιός). Άλλωστε, είναι τρομερά αγαπητή στο ελληνικό τηλεοπτικό -και όχι μόνο- κοινό και διατηρεί μία τρομερά κοντινή σχέση με τη χώρας μας.
Ας έρθουμε όμως στον Lawrence Durrell, ο οποίος στην προσπάθεια του να ξεφύγει από αυτό που ονόμαζε «Ο αγγλικός θάνατος», μετακόμισε το 1935 στην Κέρκυρα. Αυτό συνέβη πριν από τις εμπειρίες του στην Αλεξάνδρεια και το magnum opus του με τίτλο Αλεξανδρινό Κουαρτέτο (εκδ. Μεταίχμιο). Το εξαντλημένο στα ελληνικά Μαύρο Βιβλίο (εκδόσεις Αλεξάνδρεια), λοιπόν, γράφτηκε εξολοκλήρου κατά τη διαμονή του στο Νησί των Φαιάκων και περιγράφει ακριβώς αυτήν την προσπάθεια «διαφυγής» του συγγραφέα. Το κείμενο, μάλιστα, κρίθηκε τρομερά προκλητικό για τα βρετανικά ήθη με αποτέλεσμα να συναντά εκδοτική προβλήματα για αρκετά χρόνια.
Ο πολυταξιδεμένος Lawrence Durrell όμως δεν ξέχασε ποτέ τα ελληνικά νησιά, και έτσι πολλά ταξιδιωτικά του κείμενα αναφέρονται σε αυτά: Η σπηλιά του Πρόσπερου, Τα Ελληνικά νησιά, Πικρολέμονα που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο είναι ιδανικά για να γνωρίσει ένας τουρίστας λίγο καλύτερα την Ελλάδα, αλλά και ένας Έλληνας να δει τη χώρα όπου μεγάλωσε και ζει με πολύ διαφορετικό μάτι.
Κλείνοντας, ας ρίξουμε μία ματιά στα έργα και τις ελληνικές ημέρες του John Fowles. Ο Άγγλος συγγραφέας δίδαξε, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, στην Κοργιαλένειο Σχολή των Σπετσών. Τα γραφικά σοκάκια του πανέμορφου νησιού τον «στοίχειωσαν», δίνοντας του υλικό για τον Μάγο (εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας) – ένα εμβληματικό ανάγνωσμα για τα 60s και τα 70s που παραμένει μέχρι σήμερα ένα αξεπέραστο αριστούργημα.
Ήρωάς του ένας Άγγλος που εγκαταλείπει την πατρίδα του, για να ζήσει λυτρωμένος και μόνος στο φως του Αργοσαρωνικού. Ένα βιβλίο ύμνος στον άνθρωπο και τις αδυναμίες του.
Αυτά ήταν μερικά μόνο παραδείγματα για το πως έχουν λειτουργήσει τα ελληνικά νησιά στην ψυχοσύνθεση των ξένων συγγραφέων. Το μόνο σίγουρο είναι ότι έτσι θα λειτουργούν πάντα – άλλωστε η σύνδεσή τους με τη λογοτεχνία ξεκινά χιλιάδες χρόνια πριν, όταν κάποιος Όμηρος τραγουδούσε τις ιστορίες ενός Οδυσσέα που προσπαθούσε να γυρίσει στο νησί του, την Ιθάκη.
