Τα ντοκιμαντέρ παρουσιάζουν μία όμορφη αλλά στρεβλή εικόνα της «άγριας» φύσης

Και τα βλέπουμε ακόμα πολύ. Ίσως περισσότερο από ποτέ. Σύμφωνα με το ίδιο το BBC «Περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι έχουν παρακολουθήσει το Planet Earth II και Blue Planet II τα τελευταία 3 χρόνια». Πρόκειται για σειρές παραγωγής BBC και συνεχιστές του εμβληματικού Planet Earth. Ο χώρος της φυσικής ιστορίας είναι πια από εκείνους που προσελκύουν το ενδιαφέρον και από τις μεγάλες streaming πλατφόρμες. Η τελευταία δουλειά του Attenborough βρίσκεται με ένα κλικ στο Netflix.

Τα λεφτά που πέφτουν είναι όλο και περισσότερα, με αποτέλεσμα να βλέπουμε εξαιρετικές και πολύ ακριβές παραγωγές. Σκεφτείτε μόνο τι συνεργεία, πόσα μηχανήματα και ώρες γυρισμάτων χρειάζονται για να δούμε στην οθόνη μας ένα μονόωρο ντοκιμαντέρ. Αυτό από μόνο του είναι άξιο θαυμασμού. Το ίδιο επίσης και ο αφηγηματικός άξονας που έχουν συνήθως τα ντοκιμαντέρ. Δεν είναι σκόρπιες και εντυπωσιακές εικόνες. Στο τέλος, στην πλειοψηφία τους, παρουσιάζουν το θεματικό τους κέντρο, χωρίς διαφορές: H φύση είναι υπέροχη και ο τρόπος που διατηρούνται οι ισορροπίες της με τη συμβολή όλων των δημιουργημάτων της είναι μαγικός.

Βλέποντας τη φύση πίσω από τον φακό

Η εκτόξευση των θεατών είναι σίγουρα μία εξέλιξη θετική. Τα ντοκιμαντέρ του BBC δημιουργούν κάτι που αφορά την άγρια φύση. Όσο τα χρόνια περνούν τόσο οι άνθρωποι που όλο και περισσότερο απομακρύνονται από αυτή συσπειρωμένοι σε μεγάλα αστικά κέντρα τη βλέπουν ως κάτι τελείως ξένο. Τόσο την ίδια όσο και τις ιστορίες που λαμβάνουν χώρα σε αυτή. Σκεφτείτε το και εσείς οι ίδιοι. Το πιθανότερο είναι ότι δεν έχετε ιδέα για το πώς είναι η ζωή στις στέπες. Λογικά δεν γνωρίζετε και κανέναν που να έχει την ιδέα αυτή. Ακόμα και αν έχει βρεθεί σε κάποιο σαφάρι (για παράδειγμα), όσα αποκόμισε ήταν στην ασφάλεια και την προχειρότητα της τουριστικής εμπειρίας.

Εμείς και οι κοινωνικοί μας κύκλοι είναι μέσα στο τσιμέντο της πόλης τόσο μακριά από τη φύση, ώστε τα ντοκιμαντέρ αυτά δεν μας παρουσιάζουν κάποιες εκδοχές της. Την κατασκευάζουν για μας από την αρχή μέχρι το τέλος. Όσα γνωρίζουμε γι’αυτή, με άλλα λόγια, τα γνωρίζουμε σχεδόν αποκλειστικά λόγω των ντοκιμαντέρ. Το μοντάζ, οι ιστορίες που αφηγείται η φωνή του Attenborough, τα μοτίβα και όσα αξιολογούνται ως σημαντικότερα πλάθουν από την αρχή μέχρι το τέλος έναν κόσμο που βρίσκεται δίπλα μας αλλά ταυτόχρονα και πολύ μακριά από εμάς.

Μην έχετε καμία αυταπάτη. Η φύση δεν είναι όπως ακριβώς παρουσιάζεται στα ντοκιμαντέρ. Οι τελευταίας τεχνολογίας κάμερες, τα slow motion, οι ήχοι που προστίθενται από πάνω, τα περιβάλλοντα και το superzoom. Όλα αυτά φτιάχνουν ένα αισθητικά άρτιο αποτέλεσμα. Παρουσιάζουν όμως τα πράγματα πολύ διαφορετικά από ό,τι πράγματι είναι. Αυτό μπορεί να έχει τα θετικά του. Μπορεί όμως να δημιουργήσει και στρεβλές εικόνες.

Το πρόβλημα των ντοκιμαντέρ

Θα το έχετε παρατηρήσει όσοι βλέπετε ντοκιμαντέρ. Τα τελευταία χρόνια, πάντα υπάρχει ένα κομμάτι, ιδίως προς το τέλος τους, που αφορά την κλιματική αλλαγή και τη ρύπανση. Οι δημιουργοί, αφού μας παρουσιάζουν την ομορφιά της φύσης, φροντίζουν να μας προειδοποιήσουν για όσα έρχονται. Πώς όλα τα πανέμορφα που παρουσίασαν μετά από κοπιώδη εργασία, μπορούν τελικά να αποτελέσουν ένα μακρινό παρελθόν. Συνήθως αφορμή αποτελούν πλάνα που δείχνουν την ανθρώπινη παρέμβαση μέσα σε αυτό που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν εξ ορισμού μη ανθρώπινο.

Αρκεί όμως ένα απλό παρένθετο δεκάλεπτο; Όλοι γνωρίζουμε πια ότι το περιβάλλον απειλείται από πολλούς και πολύ διαφορετικούς παράγοντες. Οι περισσότεροι από αυτούς δυστυχώς προκύπτουν λόγω των δράσεων του ίδιου του ανθρώπου. Όχι μέσα στη ζούγκλα. Μακριά από αυτή. Με το να παρουσιάζουν το φυσικό περιβάλλον με αυτή την ανέγγιχτη αγριότητά του, πολλά ντοκιμαντέρ -χωρίς να το επιθυμούν- δημιουργούν στους θεατές τους μία στρεβλή εικόνα.  Οι σκόρπιες περιβαλλοντικές ιδέες που προκύπτουν είναι ότι ο μόνος τρόπος να σωθεί το άγριο φυσικό περιβάλλον είναι να κρατηθούν κάποιες περιοχές μακριά από τον άνθρωπο. Να κρατηθούν δηλαδή ως κάτι που μοιάζει με μουσείο ή έστω με ιερό.

Τα τείχη γύρω από τη ζούγκλα

Όταν θέτεις την αγνότητα της φύσης ως τον μόνο χρυσό κανόνα είναι σαν να θεωρείς ότι εξ ορισμού η ανθρώπινη επέμβαση είναι αρνητική. Όποια και αν είναι αυτή. Αντί λοιπόν να καθίσουμε να σκεφτούμε πώς θα αλλάξουμε συνολικά τον τρόπο ζωής μας, ώστε το αποτύπωμά μας στον πλανήτη να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο επιβαρυντικό, μπαίνουμε σε μία βολική διάσταση. Η λύση που υπονοείται είναι απλά να χτίσουμε τείχη γύρω από την άγρια ζωή. Πίσω από αυτά εμείς θα συνεχίσουμε τη ζωή μας και κάθε τόσο, στα ρεπό μας, θα βλέπουμε από ντοκιμαντέρ τι συμβαίνει στα theme parks που λέγονται στέπες ή ζούγκλες.

A one horned baby Rhino grazing with its mother in the Pobitora wildlife sanctuary on the outskirts of Gauhati, India, Monday, May 27, 2019. The sanctuary has the highest density of the one-horned Rhinoceros in the world. (AP Photo/Anupam Nath)

Ταυτόχρονα με τον τρόπο αυτό θέτουμε εξ ορισμού την ανθρώπινη παρέμβαση ως επιβαρυντική. Αν θέλουμε να σώσουμε την άγρια ζωή θα πρέπει απλά να πάρουμε τα χέρια μας από πάνω της. Μόνο που, όπως ακριβώς πολύ συχνά δείχνουν τέτοιου τύπου ντοκιμαντέρ, τίποτα δεν μπορεί να λειτουργήσει ανεξάρτητα από το άλλο. Ακόμα και αν θεωρητικά εξαφανίσουμε οποιαδήποτε μορφή ανθρώπινης ζωής από την άγρια φύση που παρουσιάζουν τα ντοκιμαντέρ, η απειλή θα είναι ζωντανή.

Η επόμενη γενιά ντοκιμαντέρ

Οι τελευταίες δουλειές του David Attenborough και της ομάδας του έχουν μία υφή απολογισμού. Ο ίδιος έχει ξεπεράσει κατά πολύ τα 90 του και μπορούμε να υποθέτουμε ότι σύντομα θα παραιτηθεί από το αξιοθαύμαστο έργο του. Όσα έχει προσφέρει σε όλους μας είναι πολλά. Πολύ περισσότερα από ένα απλό χάζεμα στην τηλεόραση. Εκείνος όμως που θα έρθει να τον αντικαταστήσει, ενδεχομένως θα πρέπει να αποφύγει αυτό το ξεπερασμένο πια δίπολο που ξεχωρίζει απαραίτητα την άγρια φύση από τον άνθρωπο. Καλώς ή κακώς, αυτό που κάνουμε τώρα, στην πολύ τσιμεντένια πόλη στην οποία ζούμε θα επηρεάσει άμεσα ή έμμεσα και τη λεγόμενη άγρια φύση.

Αν θέλουμε, λοιπόν, να τη σώσουμε καλό είναι να δούμε πιο ολιστικά τον ρόλο μας μέσα σε αυτόν τον κόσμο. Στο κάτω-κάτω αν κάτι μας έμαθε ο Attenborough είναι ακριβώς αυτό. Συνδεόμαστε με άγνωστα πλάσματα στις ζούγκλες και στους ωκεανούς με πολύ περισσότερους τρόπους από όσους φανταζόμασταν.