Τελικά, ποια ήταν εκείνη η ναυμαχία που έσωσε το μέλλον της Ευρώπης;

Στο ευρύ ελληνικό κοινό, η Ναυμαχία της Ναυπάκτου είναι μάλλον μια άγνωστη στιγμή στη θάλασσα της παγκόσμιας ιστορίας. Κι όμως, στη Δύση θεωρείται ως μια από τις πιο σημαντικές ναυμαχίες όλων των εποχών: αν ο συνασπισμός των Ισπανών, της Βενετίας και άλλων χριστιανικών κρατών είχε χάσει εκείνη τη μέρα από τους Οθωμανούς, τα πράγματα θα ήταν πολύ διαφορετικά. Όχι, απαραίτητα χειρότερα αλλά διαφορετικά. Φαντάζεσαι ένα Παρίσι όπου στο κέντρο του θα υψωνόταν η ημισέληνος;

Το νέο ντοκιμαντέρ σε παραγωγή της Cosmote TV, που θα μεταδοθεί με αφορμή τα 450 χρόνια από τη ναυμαχία, ρίχνει φως στο τι ακριβώς έγινε εκείνη τη μέρα· όταν 500 καράβια συγκρούστηκαν για περισσότερες από πέντε ώρες στον στενό κόλπο και όπου 40 χιλιάδες ναύτες και κωπηλάτες έπεσαν νεκροί στο όνομα μιας σημαίας.

Μιλήσαμε με τον Αλέξανδρο Χαντζή, τον σκηνοθέτη του ντοκιμαντέρ, για το πόσο σπουδαία ήταν αυτή η μάχη, για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζεις όταν θες να γυρίσεις κάτι χωρίς αρχειακό υλικό, για τη δυναμική των ελληνικών ντοκιμαντέρ, αλλά και το γιατί να περάσει κανείς ένα τριήμερο στη Ναύπακτο.

Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου είναι μία από τις πιο σημαντικές ναυμαχίες όλων των εποχών. Γιατί ως ελληνικό κοινό γνωρίζουμε τόσο λίγα σχετικά με αυτή;

Νομίζω πως η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί πρώτα στο σχολείο και στην εμμονή του σε συγκεκριμένες περιόδους της ιστορίας και δεύτερον σε κάτι πιο προφανές: ότι η Ναυμαχία της Ναυπάκτου δεν είναι αμιγώς μια ελληνική ιστορία. Σε αυτή την τεράστια σύγκρουση των δύο δυνάμεων (Δυτικοί-Οθωμανοί) οι Έλληνες χρησιμοποιούνται κι από τις δύο μεριές, κυρίως ως κωπηλάτες στις γαλέρες. Δεν πολεμάνε για την ελευθερία τους, ούτε στο τέλος της ημέρας κερδίζουν κάτι. Πιστεύω πως όλες οι χώρες αναζητούν ιστορίες όπου οι κάτοικοί της ήταν πρωταγωνιστές. Είτε αυτό σημαίνει πως δοξάστηκαν στο πεδίο της μάχης, είτε πως θυσιάστηκαν.

Στη συγκεκριμένη ιστορία όμως οι 8.000 Έλληνες που συμμετείχαν δεν είναι πρωταγωνιστές. Είναι ένα μικρό, σημαντικό μεν αλλά μικρό δε, κομμάτι της ιστορίας. Κι αυτό πολλές φορές αφήνει κάποιες θαυμαστές ιστορίες έξω από τη μεγάλη αφήγηση. Είναι προς τιμήν της πόλης της Ναυπάκτου, λοιπόν, που τον Οκτώβρη κάθε έτους «γιορτάζει» αυτή τη Ναυμαχία και φροντίζει να καλύψει αυτό το έλλειμμα γνώσης, διδάσκοντας τι πραγματικά συνέβη ανοιχτά της πόλης τους.

Πόσο διαφορετικά θα μπορούσαν να ήταν τα πράγματα αν είχε κερδίσει ο Οθωμανικός στόλος;

Είναι μια ερώτηση που μάλλον δεν μπορεί να απαντηθεί ξεκάθαρα γιατί μπαίνουν πολλές υποθέσεις και πολλά «αν». Και σίγουρα ένας ιστορικός θα μπορούσε να απαντήσει πιο πειστικά και πιο εμπεριστατωμένα. Σε μια υπόθεση εργασίας όμως, θα λέγαμε πως η καταστροφή του δυτικού συμμαχικού στόλου θα άνοιγε την πόρτα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ώστε να εισέλθει σε σημεία που μέχρι τότε θεωρούνταν απροσπέλαστα, όπως η Ρώμη και το Βατικανό, η Ισπανία, η Πορτογαλία.

Κι αν θέλουμε να το μεγαλώσουμε λίγο ακόμα, ας σκεφτούμε πως οι δύο τελευταίες χώρες είχαν ανοίξει «διαύλους επικοινωνίας» και με άλλους ηπείρους. Θα μπορούσαν άραγε οι Οθωμανοί να έχουν αποικίες στην Αμερική και στην Ινδία; Το αστείο αυτό φανταστικό ερώτημα, αν υπήρξε ποτέ, έπαψε να ισχύει στις 7 Οκτωβρίου 1571.

Νιώθεις ότι αυτή η αιματηρή διαμάχη ανάμεσα στον Χριστιανισμό και το Ισλάμ συνεχίζεται μέχρι σήμερα;
Φυσικά. Κι ας μη μιλήσουμε για τα προφανή, βλέπε Αλ Κάιντα ή ISIS, όπου οι πάντες, όλες οι άλλες θρησκείες, είναι εχθροί του Ισλάμ – κάτι, βέβαια, που ισχύει και για κάθε είδους εξτρεμιστές. Δυστυχώς, αυτό το «παιχνίδι» της επιβολής των θρησκειών παίζεται χρόνια τώρα και δεν θα του ξεφύγουμε εύκολα.

Ίσως, στις μέρες μας το «Σταυρός Εναντίον Ημισελίνου» να έχει συχνά ψυχροπολεμικές τάσεις ή να περνάει μέσα από το πρίσμα της οικονομικής/καπιταλιστικής διαμάχης και να μην είναι πάντα καθαρό, αλλά φυσικά υπάρχει διαμάχη και φυσικά από τις δύο πλευρές.

Τι προκλήσεις έχει να αντιμετωπίσει ένας σκηνοθέτης που καταπιάνεται με ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ;
Σε πρώτη φάση πρέπει να μην παρεκκλίνει από την αντικειμενικότητα και την αλήθεια. Αυτό θωρακίζεται φυσικά από τους σωστούς και αξιόπιστους συνεργάτες (εδώ, στο σενάριο ο Δημήτρης Δεμεσούκας και ως επιστημονικός σύμβουλος ο Ανδρέας Κούκος), αλλά πολλές φορές ο ζήλος για να κάνεις κάτι μπορεί να σε οδηγήσει σε παραλήψεις ή σφάλματα.

Επίσης, μια μεγάλη δυσκολία είναι η απόδοση της εποχής κι ειδικότερα όταν αυτή η εποχή έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Η ποιητική/αφαιρετική προσέγγιση που εδώ επιλέξαμε για τις δραματοποιήσεις του συγκεκριμένου ντοκιμαντέρ ήταν το μονοπάτι ώστε να αποδώσουμε το κλίμα και να κρατήσουμε παράλληλα μια συμπαγή και κατανοητή αφήγηση όχι μόνο της Ναυμαχίας αλλά και της κατάστασης των πραγμάτων της εποχής.

Πραγματικά, τι κάνεις όταν δεν υπάρχει αρχειακό βίντεο αλλά ούτε και φωτογραφίες της εποχής;
Προσπαθείς να αποδώσεις το κλίμα με διαφορετικά μέσα ή με ό,τι σου «δίνει» η εποχή. Αυτό μπορεί να είναι γκραβούρες, χάρτες, σκίτσα, μια μακέτα (όπως κάναμε στο συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ) ή 3D γραφικά (εδώ, σε απόλυτο διάλογο με την μακέτα μας).

Όπως λέει στο ντοκιμαντέρ και η Κατερίνα Γαλάνη, η Ναυμαχία της Ναυπάκτου είχε την «τύχη» να συμβεί σε μια εποχή που ανθούσαν οι τέχνες στη Δύση. Άρα η πρόσβαση σε έργα τέχνης που δημιουργήθηκαν την εποχή της Ναυμαχίας είναι τεράστια. Αυτά τα έργα εκμεταλλευτήκαμε στο έπακρο ώστε ο θεατής να μπορέσει να αγγίξει το κλίμα των ημερών, σαν να βλέπει φωτογραφίες της εποχής.

Υπάρχει κάποιο σημείο της ιστορίας που σε εντυπωσίασε περισσότερο;
Πάντα με εντυπωσιάζουν οι μικρές λεπτομέρειες των μεγάλων ιστορικών γεγονότων που μπορείς να τις μάθεις μόνο είτε εμβαθύνοντας στην έρευνα είτε ακούγοντας τις συνεντεύξεις ιστορικών και μελετητών. Μια τέτοια λοιπόν μικρή ιστορία, που δυστυχώς δεν χώρεσε στο ντοκιμαντέρ, ήταν πως ο Οθωμανός Ναύαρχος, ο Μουεζίν Ζάντε Αλή Πασάς, πήρε μαζί του στη Ναυμαχία την οικογένειά του και όλο του το χρυσάφι.

Φοβόταν πως σε περίπτωση ήττας ο Σουλτάνος θα εκτελούσε την οικογένειά του και θα έπαιρνε όλη την περιουσία του. Και ναι, η ήττα ήρθε αλλά αυτός δεν πρόλαβε να τη δει αφού σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της Ναυμαχίας. Επίσης, μια άκρως εντυπωσιακή πληροφορία είναι πως ο «Αρχηγός» όλων των ενωμένων Δυτικών Δυνάμεων, Δον Χουάν της Αυστρίας, την εποχή της Ναυμαχίας ήταν μόλις 24 χρονών. Στην ηλικία του χρωστούσα μια καραβιά μαθήματα για να τελειώσω τη σχολή.

Τι άλλο ετοιμάζεις αυτόν τον καιρό;
Αυτή την περίοδο δουλεύω ως συνεργάτης σκηνοθέτης στη σειρά δραματοποιημένων ντοκιμαντέρ της Cosmote Tv Η Γενιά του ‘30, με θέμα τους λογοτέχνες και τους ποιητές της Γενιάς του ’30 (ακόμα δεν έχει ξεκινήσει να προβάλλεται) και σκηνοθετώ ένα ντοκιμαντέρ για την Artogether, τέχνη ατόμων με και χωρίς αναπηρία. Παράλληλα, ετοιμάζω την πρώτη μου μεγάλου μήκους ταινία (με τίτλο Το Χωριό) η οποία βρίσκεται στο στάδιο της ανάπτυξης.

Άσχετο αλλά και σχετικό: Γιατί να περάσει κανείς ένα τριήμερο στη Ναύπακτο;
Για να δει το υπέροχο Κάστρο που ξεκινάει από τον λόφο, αγκαλιάζει την πόλη και φτάνει στο λιμάνι. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Επίσης, για να κάνει τις βόλτες του γύρω από το λιμάνι και να πιει τα κοκτέιλ του χαζεύοντας το άγαλμα του Miguel de Cervantes (που πολέμησε στη Ναυμαχία) ή να πιεί τον πρωινό καφέ του κάτω από τους τεράστιους πλάτανους ταΐζοντας τις πάπιες (ναι ισχύει, δεν είναι σκηνοθετική υπερβολή).

Η Ναύπακτος έχει όλες τις ομορφιές της μικρής πόλης που κατάφερε να αναπτυχθεί σωστά και κατάφερε να κρατήσει τον δικό της χαρακτήρα. Επίσης, μην ξεχνάμε πως είναι κοντά στην ομορφότερη πόλη της Ελλάδας από την οποία κατάγομαι, το Αγρίνιο (ναι, τι;). Κι αυτό είναι πάντα μια καλή αφορμή για μια επίσκεψη στον Νομό Αιτωλοακαρνανίας.