Το ‘The Shape of Water’ του Guillermo del Toro είναι το must-watch ρομάντζο φαντασίας της νέας σεζόν

Μάλλον επειδή πολλοί εξεπλάγησαν που ο (υποτιμημένος) ‘Πορφυρός Λόφος’ του Guillermo del Toro φύλαγε ένα αναπολογητικό ρομάντζο κάτω από το πέπλο της ιστορίας φαντασμάτων του, η νέα ταινία του λατρεμένου μεξικάνου σκηνοθέτη δεν κρύβει ούτε για δευτερόλεπτο αυτό που είναι: ένα ενήλικο ερωτικό παραμύθι για μοναχικά πλάσματα που αναζητούν την αγάπη και τη σύνδεση με το διαφορετικό, σε καιρό εντάσεων και ψυχροπολεμικού κλίματος.

Η ταινία διαδραματίζεται το 1962, στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου, όταν μια καθαρίστρια που δε μπορεί να μιλήσει (η Sally Hawkins απλά πρέπει να εμφανίζεται συχνότερα στο σινεμά μας) που δουλεύει σε μια κυβερνητική βάση ανακαλύπτει πως το εχθρικό -στα μάτια κάπως- πλάσμα που κρατείται εκεί φυλακισμένο, μπορεί να είναι το άλλο μισό που αναζητά. Για το πλάσμα αυτό δε γνωρίζουμε τίποτα- ούτε πώς το λένε, ούτε τι είναι, ούτε από πού προήλθε, ούτε πώς, ούτε γιατί. Είναι απλά εκεί, σε όλη του την απόκοσμη δόξα, πανέμορφο ή απειλητικό αναλόγως πώς θα το κοιτάξεις.

Πράγματι, το πλάσμα αντιπροσωπεύει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους. Λατρεύεται ως κάτι το θεϊκό ή αντιμετωπίζεται ως εξωτερική απειλή. Για τους επιστήμονες είναι η ευκαιρία να ξεπεράσουν τους Ρώσους στον αγώνα του διαστήματος, για τον ρατσιστή, σεξιστή στρατιωτικό (ο Michael Shannon παραμένει ένας παγκόσμιος θησαυρός) είναι μια φρικώδης απειλή όλων των Make America Great Again ιδανικών, και για την Eliza, την βουβή ηρωίδα μας, είναι απλά ένα πλάσμα με το οποίο καταφέρνει επιτέλους να συνδεθεί. Στην αφήγηση που εκκινεί το φιλμ, ο Richard Jenkins (που υποδύεται έναν μοναχικό γκέι γραφίστα, γείτονα της Eliza) μιλάει για ένα παραμύθι, για ένα πρίγκιπα και μια πριγκίπισσα, και για ένα “τέρας που τα κατέστρεψε όλα”. Φυσικά, επειδή αυτό είναι ένα παραμύθι του Guillermo del Toro, το τέρας είναι ο πρίγκιπας, και ο άνθρωπος είναι το τέρας. Η ερωτική ιστορία αφορά κάτι το ξένο, το άγνωστο, το φαινομενικά απειλητικό, εντοπίζοντας αντιδράσεις απέναντι σε αυτό σε μια εποχή ακραίας πόλωσης.

Ο Del Toro πάντοτε εμφυσούσε τις ιστορίες φαντασίας του με έντονα πολιτική χροιά προσγειώνοντας τους παντός είδους μύθους σε παντελώς ρεαλιστικά πλαίσια και αφηγήσεις. Στη ‘Ραχοκοκαλιά του Διαβόλου’ και στον ‘Λαβύρινθο του Πάνα’, τα μεταφυσικά στοιχεία μπορούν και λειτουργούν τόσο ως παραμύθια όσο και ως σύμβολα πολύπλοκων εννοιών πάνω στον αγώνα για ελεύθερία. (Ο ‘Λαβύρινθος’ ιδιαίτερα πιστεύω πως είναι η πιο δεξιοτεχνική σύνδεση μύθου και πολιτικής ιστορίας των τελευταίων χρόνων, καθώς τα πάντα λειτουργούν στο δικό του επίπεδο αφήγησης αλλά και ως σύμβολα.) Ακόμα και το ‘Pacific Rim’, εύκολο να το απορρίψεις ως ανεγκέφαλο θέαμα, είναι μια παραβολή πάνω στην ζωτική ανάγκη για διασύνδεση, για το γκρέμισμα των πάσης φύσεως τοίχων.

Εδώ ο μεξικάνος εξερευνά την αγάπη ως αντίρροπο του μίσους, όχι σε κάποιο αφηρημένο επίπεδο αλλά ως μονόδρομο για την επιβίωση. Το μίσος εργαλειοποιείται πολιτικά σήμερα όπως και το ‘62, όπως και σε κάθε εποχή κρίσης. Το τέρας είναι πάντα οι Άλλοι. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που για ηρωίδα επιλέγει μια γυναίκα κατώτερης τάξης (μια καθαρίστρια- σε μια σκηνή της ταινίας ο στρατιωτικός του Shannon μονολογεί εκνευρισμένος, “μα που έχω φτάσει; κάθομαι και ανακρίνω ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΤΡΙΕΣ”), την οποία μας συστήνει ως απολύτως ανθρώπινη με σάρκα και οστά (τη βλέπουμε κάθε πρωί στην, αχμ, παντελώς ανθρώπινη ρουτίνα της) αλλά και με ειδική ανάγκη που ποτέ δεν παραμένει ένα απλό quirk: Η Eliza δεν μιλάει, παρά επικοινωνεί μέσω μουσικής και βλεμμάτων. Όταν συναντιέται με το πλάσμα, δεν χρειάζεται ούτε μεταφραστής, αλλά ούτε καν διαδικασία εκμάθησης από τον έναν της γλώσσας του άλλου. Η μόνη γλώσσα που χρειάζονται αυτά τα δύο πλάσματα, είναι η αγάπη.

Ναι, την έγραψα αυτή τη φράση, δε ντράπηκα. Είναι τόσο αναπολογητικά αγνό το ρομάντζο της ταινίας, που όχι μόνο απαιτεί cheesy περιγραφές, αλλά κιόλας τις αφοπλίζει. Ο del Toro γεμίζει τον κόσμο του με συμπαθητικές φιγούρες, από τον Giles του Richard Jenkins μέχρι την συνάδελφο της Eliza στη βάση, την οποία παίζει η Octavia Spencer (σε ένα ρόλο-πνευματικό συγγενή εκείνου από το ‘Hidden Figures’, αναμφίβολα), όσο και σκηνές αγνά κινηματογραφικού over the top ερωτισμού. Όχι τυχαία, η πιο αξιομνημόνευτη (ερωτική) σκηνή της ταινίας συμβαίνει πάνω από ένα σχεδόν άδειο σινεμά που προβάλει κατ’επανάληψη μεγάλα ιστορικά και θρησκευτικά έπη- ο ερωτισμός κυριολεκτικά ξεχύνεται στην επιβλητική αίθουσα. Ενώ μια άλλη, προς το τέλος της ταινίας, μας μεταφέρει απευθείας στο είδος των παλιών μιούζικαλ μέσω των οποίων η Eliza νιώθει, επικοινωνεί και ερωτεύεται.

Είναι ένα εντυπωσιακό παιχνίδι ισορροπίας που εξασκεί εδώ ο del Toro, κάνοντάς το να μοιάζει σα να μην αγχώθηκε δευτερόλεπτο. Η δική του Πεντάμορφη και το Τέρας βρίσκεται κάπου ανάμεσα στο κλασικό χολιγουντιανό μιούζικαλ και στην creature feature παράδοση, η καλλιτεχνική διεύθυνση ανασύστήνει την περίοδο αλλά σαν σκοτεινή ιστορία εποχής, το παραμύθι κοιτάζει εξίσου σοβαρά την πολιτική με την αισθηματική του διάσταση, και η ιστορία διαδραματίζεται σε μια επικίνδυνα ρομαντικοποιημένη εποχή (από τους πάσης φύσεως νοσταλγούς) κοιτάζοντας επίμονα το σήμερα. Μα μέσα από όλα αυτά, το κυριότερο χαρακτηριστικό του ‘The Shape of Water’ είναι το πόσο αφοπλιστικά ρομαντικό είναι, αναζητώντας το έτερο μισό μοναχικών ανθρώπων που δεν ξέρουν πώς να αγαπήσουν σε μια εποχή, και ένα κοινωνικό κλίμα που δεν τους εκφράζει. Για αυτή την Πεντάμορφη, και αυτό το Τέρας, love is all we need.

***

Δέκα πράγματα που είπε ο Guillermo Del Toro στη συνέντευξη τύπου

Γενικά το καστ και ο σκηνοθέτης της ταινίας ήταν τόσο αξιαγάπητοι που θέλαμε να τους αγκαλιάσουμε έναν-έναν. Πολύ δίκαιο που η αίθουσα τους αποθέωσε όλους. Ακούσαμε όσα είχε να πει για την ταινία του ο Guillermo Del Toro αμέσως μετά την παγκόσμια πρεμιέρα και κρατάμε αυτές τις ατάκες.

“Όταν μιλάμε για ‘make America great again’ μιλάμε για μια Αμερική φουτουριστική που γεννιόταν τότε το ‘62, γεμάτη όμως σεξισμό και εθνικισμό. Η φαντασίωση αυτή αποκρυσταλλώνεται με το θάνατο του Κένεντι, το τέλος του Κάμελοτ. Βρίσκω τον φουτουρισμό τρομακτικό, είναι μια υπόσχεση ένωσης για ένα μόνο είδος ανθρώπου. Είμαι Μεξικάνος και ξέρω πώς είναι να σε κοιτάνε σαν Άλλο. Όλη την otherness της ταινίας την έδωσα στο πλάσμα, που μπορεί α είναι θεϊκό ή τρομακτικό ανάλογα ποιος το κοιτάει. Όπως ο χαρακτήρας του Michael Shannon. Είναι η ιστορία ενός προνομιούχου motherfucker που δεν βλέπει κανέναν από τους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω του.”

“Το πλάσμα είναι πολλά πράγματα για πολλούς ανθρώπους. Σαν το ‘Θεώρημα’ του Παζολίνι. Αλλά με ένα ψάρι! …σκηνοθέτησα το ‘Θεώρημα’ του Παζολίνι με ένα ψάρι.”

“Τα παραμύθια γεννήθηκαν σε εποχές μεγάλων προβλημάτων. Πείνα, πόλεμος, φτώχεια. Πιστεύουμε ότι είναι απλώς αυτά τα παιδιά πράγματα, αλλά είναι τόσο πολύ περισσότερα. Πάρε πχ το Χάνσελ και τη Γκρέτελ, που ξεκινά από το ότι δύο γονείς έχουν αφήσει μόνα τους τα παιδιά στο δάσος, επειδή δε μπορούν να τα ταϊσουν.”

“Εικόνες και συναισθήματα σημαίνουν περισσότερα από τα λόγια. Είναι η Γαλλική μου ταινία. Είναι ερωτευμένη με τον έρωτα, και ερωτευμένη με το σινεμά.”

“Το fantasy είναι ένα εξαιρετικά πολιτικό είδος αλλά η πιο πολιτική πράξη είναι το να διαλέξης την αγάπη πάνω από το φόβο. Ο φόβος χρησιμοποιείται με έναν πάρα πολύ πειστικό τρόπο σήμερα.”

“Οι ταινίες που θέλω να κάνω είναι ακριβές αλλά κανείς δε θέλει να τις κάνει όταν θέλω εγώ. Κανείς δεν ήθελε να κάνει αντιφασιστικά παραμύθια όταν έκανα το ‘Λαβύρινθο του Πάνα’, κανείς δεν έκανε υπερηρωικές ταινίες όταν έκανα το πρώτο ‘Hellboy’, κανείς δεν ήθελε μια μεγάλη kaiju ταινία όταν έκανα το ‘Pacific Rim’. Το ‘Πινόκιο’ είναι από την πλευρά μου έτοιμο, έχουμε έτοιμα τα πάντα, αναζητώ λεφτά. Όταν το λέω σε ανθρώπους λένε α ναι, Πινόκιο, πολύ ωραία, πάμε, και μετά τους εξηγώ, θα είναι στην περίοδο του Μουσολίνι, θα είναι αντιφασιστικός Πινόκιο. Και τότε… [γελάει]”

“Με την Sally γνωριστήκαμε στις Χρυσές Σφαίρες του ‘14, ήμουν πολύ μεθυσμένος. Της εξηγούσα αυτή την ταινία κι αυτό δε με έκανε να ακούγομαι λιγότερο μεθυσμένος.”

“Υπάρχουν δύο εκδοχές της Πεντάμορφης και του Τέρατος, η μία είναι πολύ πουριτανική, όπου αγαπιούνται μεταξύ τους αλλά δεν πηδιούνται ποτέ και μετά υπάρχει κι η άλλη που… η άλλη είναι πολύ creepy για μένα, βασικά δε μου αρέσει καμία. Εδώ ήθελα έναν κανονικό άνθρωπο, να αυνανίζεται και μετά να φτιάχνει το πρωινό της. Αλλά να πηδιούνται. Η ζωή είναι περίπλοκη. Περάσαμε περισσότερη ώρα στα γυρίσματα στη σκηνή που η Sally μπαίνει στη μπανιέρα της από ό,τι σε οτιδήποτε άλλο στην ταινία.”

“Σήμερα είναι πολύ δύσκολο να μιλάς για αισθήματα. Όμως η αγάπη είναι πάνω από το μίσος. Οι Beatles και ο Ιησούς Χριστός δε μπορεί να κάνουν λάθος ταυτόχρονα! Βέβαια όταν δεν συμφωνούν ποντάρω στους Beatles.”