Το βιβλίο πεθαίνει (πάλι)

Ο φετιχισμός του χάρτινου βιβλίου, των όμορφων εξωφύλλων και της αναγνωστικής κουλτούρας των 2010s γιγαντώθηκε στο Instagram, εκεί που υιοθετήθηκε ο ειδικός όρος “bookstagrammers” για όσους φιλοξενούν και αναδεικνύουν βιβλία στις φωτογραφίες τους. Ένα παρακλάδι των influencers που χρησιμοποίησαν ως βασική τους πλατφόρμα το Instagram, οι bookstagrammers επανεκκίνησαν τη συζήτηση γύρω από το βιβλίο σε ένα μέσο που αρχικά κανείς δε θα μπορούσε να φανταστεί πως θα γινόταν το επίκεντρο της συζήτησης για τη λογοτεχνία.

Το Instagram και η κουλτούρα του sharing των social media ήταν αυτό που έσπρωξε εκδοτικούς εντός και εκτός Ελλάδας σε εξώφυλλα που συμβαδίζουν με την εποχή και κερδίζουν με μια ματιά τον αναγνώστη, ενώ έφερε νέες δυνατότητες στο marketing που έσπρωξαν τα βιβλία σε περισσότερα χέρια από ποτέ.

Πέρα όμως από τους αναγνώστες, το Instagram επηρέασε και την ποίηση. Μέσα από δημιουργούς όπως η Rupi Kaur, η Instapoetry έγινε ένα δημοφιλές μέσο για ποιητές μια νέας γενιάς, που μίλησαν για θέματα της εποχής μας, όπως η μετανάστευση, ο φεμινισμός, η οπλοκατοχή, τα LGBTQ+ θέματα και ο ρατσισμός, μέσα από μικρής έκτασης, καλαίσθητα ποιήματα.

Το “book Twitter” από την άλλη βοήθησε το βιβλίο μέσα από το διάλογο, δημιουργώντας μια ευρεία κοινότητα που πάλεψε όσο πουθενά αλλού για περισσότερο diversity στα βιβλιοπωλεία, στον εκδοτικό κόσμο και στη συζήτηση για την ανάγνωση. Παρότι από τη φύση του πιο χαώδες, το βιβλιόφιλο κομμάτι του Twitter προκάλεσε αρκετές συζητήσεις και έφερε στη φόρα πολλαπλά μικρά σκάνδαλα στο χώρο του βιβλίου, από το περίφημο πια Handbook for Mortals μέχρι τον πρόσφατο πόλεμο στο εσωτερικό του Romance Writers of America

.

Το Facebook μας έδωσε τα βιβλιοφιλικά Groups, εκεί που αναγνώστες συναντιούνται ακόμη καθημερινά και ανταλλάσσουν απόψεις για τα βιβλία και ιδέες για το επόμενο ανάγνωσμα, αλλά αυτό που είχε ακόμη μεγαλύτερο αντίκτυπο στον σύγχρονο αναγνώστη ήταν το Goodreads, το αμιγώς βιβλιοφιλικό social network που από το 2013 ανήκει στην Amazon.

Το Goodreads αποτελεί πλέον μια από τις μεγαλύτερες μηχανές αναζήτησης βιβλίων και κριτικών, προσφέρει αλληλεπίδραση μεταξύ αναγνωστών και τη δυνατότητα να καταλογογραφήσει κανείς τα βιβλία που διαβάζει ή σκοπεύει να διαβάσει, περιέχει τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά βραβεία παγκοσμίως που ψηφίζει το ίδιο το κοινό κι έβαλε στο λεξιλόγιό μας την “αναγνωστική πρόκληση”, που ακολουθούν κάθε χρόνο μερικά εκατομμύρια ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο. Η συνεισφορά του Goodreads στην ανάγνωση εν έτη 2020 είναι εξαιρετικά σημαντική.

Οι Celebrities διαβάζουν

Σημαντικό κομμάτι του ανανεωμένου προφίλ του βιβλίου την τελευταία δεκαετία αποτελεί η ενασχόληση των διάσημων προσωπικοτήτων με αυτό.

Όλο και περισσότεροι celebrities φωτογραφίζονται με βιβλία, μιλούν για αυτά και μεταφέρουν τον ενθουσιασμό τους σε κοινό που ίσως διαφορετικά να μην ερχόταν σε επαφή με αναγνώσματα. Από την Oprah Winfrey, που επανήλθε το 2012 με το Oprah’s Book Club 2.0, μέχρι τις Emma Watson, Reese Witherspoon, Florence Wench, Emma Roberts, οι λέσχες ανάγνωσης των διασήμων φιλοξενούν δεκάδες χιλιάδες αναγνώστες από κάθε χώρα του κόσμου και συζητούν ονλάιν τα βιβλία τους.

Από την άλλη, προσωπικότητες όπως η Sarah Jessica Parker, η Lena Dunham και ο Stormzy έχουν τα δικά τους imprints, παραρτήματα μεγάλων εκδοτικών που βγάζουν βιβλία που επιλέγουν προς έκδοση οι ίδιοι.

Οι celebrities όμως δε διαβάζουν και εκδίδουν μόνο, αλλά γράφουν κιόλας. Τα απομνημονεύματα και οι προσωπικές ιστορίες των διασήμων, από τη Michelle Obama μέχρι τον Jonathan Van Ness, γίνονται μεγάλες επιτυχίες και πωλούν δεκάδες χιλιάδες αντίτυπα, σε μια δεκαετία που γιγάντωσε το celebrity memoir.

Η αυτοέκδοση ήρθε για να μείνει

Οι αυτοεκδόσεις ήταν πάντα κομμάτι του κόσμου των βιβλίων. Ως κομμάτι της σύγχρονης κουλτούρας των 2010s όμως, η αυτοέκδοση μοιάζει να πατάει όλο και πιο γερά στα πόδια της, ακόμη και σε χώρες που μέχρι πρότινος την αντιμετώπιζαν αρνητικά. Όπως η Ελλάδα ας πούμε, μην πάμε μακριά.

Η Αμερική αγαπά και στηρίζει όλο και περισσότερο αυτά τα βιβλία και μέσα στην περασμένη δεκαετία αναπτύχθηκε μια δυνατή κοινότητα γύρω από τις αυτοεκδόσεις, με τη βοήθεια πρωτίστως του Amazon, όπου κάθε συγγραφέας μπορεί να πωλήσει το ebook του. Με όλο και περισσότερα βιβλιοφιλικά blogs και όλο και περισσότερα λογοτεχνικά βραβεία να ασχολούνται αποκλειστικά με αυτοεκδόσεις, δεν είναι καθόλου σπάνια πλέον η ανακάλυψη νέων συγγραφέων που έχουν προχωρήσει σε αυτοέκδοση από μεγάλους, mainstream εκδοτικούς. Η αυτοέκδοση ως έκφραση δημιουργίας αλλά και εφόδιο για κάτι περισσότερο.

Με τον αριθμό των ISBN που παραχωρήθηκαν σε αυτοεκδόσεις να μεγαλώνει κατά 156% από το 2012 μέχρι το 2018 και περισσότερα από 1,000,000 αυτοεκδόσεις να κυκλοφορούν στην Αμερική εκείνη τη χρονιά, το ανοδικό trend δε φαίνεται να σταματά ούτε τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας που μόλις ξεκίνησε. Βιβλία όπως το ‘The Martian’ του Andy Weir, ένα μεγάλο bestseller που πολλοί δε γνωρίζουν πως ξεκίνησε ως αυτοέκδοση, αποδεικνύουν πως τα success stories υπάρχουν και είναι πολλά, ειδικά στο χώρο της genre λογοτεχνίας.

Μαζί με το στίγμα των αυτοεκδόσεων η περασμένη δεκαετία μας χάρισε και το άνοιγμα του fanfiction προς τη μαζική κουλτούρα. Αυτό που για χρόνια βρισκόταν κρυμμένο σε κάποιες σκοτεινές γωνιές του ίντερνετ, όχι από το φόβο των συγγραφέων του αλλά από την υποτίμηση ενός πολύ μεγάλου μέρους αναγνωστών, βγήκε όλο και περισσότερο στο φως τα χρόνια της περασμένης δεκαετίας. Με τη δυναμική κοινότητά του να αναδεικνύει με όλο και πιο δημιουργικό τρόπο τις δυνατότητες του, το fanfiction βοηθήθηκε στο άνοιγμά του από εκείνες τις φωνές που αναδείχθηκαν και μεγαλούργησαν στον mainstream εκδοτικό κόσμο.

Το βιβλίο-φαινόμενο της δεκαετίας

 

Ένα βιβλίο, ή καλύτερα ας πούμε μια σειρά βιβλίων, κυριάρχησε την προηγούμενη δεκαετία σε πωλήσεις παγκοσμίως: Το ‘Fifty Shades of Grey’ της E. L. James. Ένα βιβλίο που ξεκίνησε ως fanfiction (τσεκ) του ‘Twilight’ της Stephenie Meyer και συνέχισε ως αυτοέκδοση (τσεκ), πριν η Vintage Books πάρει τα δικαιώματά του.

Η πορεία από κει και πέρα γνωστή. Το βιβλίο έγινε φαινόμενο κι έφερε δύο sequel, τα ‘Fifty Shades Darker’ και ‘Fifty Shades Freed’, με τις συνολικές πωλήσεις των τριών βιβλίων να ξεπερνούν τα 150,000,000 αντίτυπα σε ολόκληρο τον κόσμο, να αλλάζουν τη λογοτεχνία του ερωτικού βιβλίου αλλά και το σεξ (αλλά αυτό είναι μια ιστορία για ένα άλλο κείμενο).

Τα τρία πρώτα βιβλία σε πωλήσεις ολόκληρης της δεκαετίας στην Αμερική και στη Βρετανία ήταν τα τρια ‘Fifty Shades’, με ολόκληρη τη Βρετανία να ξεμένει για λίγο καιρό από ασημένιο μελάνι, μιας και χρησιμοποιούνταν στα εξώφυλλα των συγκεκριμένων βιβλίων.

Σήμερα τα ‘Fifty Shades’ μπορεί να γεμίζουν τα charity shops και το σεξ των βιβλίων της James να μοιάζει λιγάκι πασέ, αλλά για μια σύντομη περίοδο κάποιων χρόνων στα 2010s ολόκληρος ο κόσμος διάβαζε, μιλούσε και ανέπνεε τη σχέση της Anastasia και του Christian.

Ακούστε για να διαβάσετε

Η επανάσταση των ebooks περιμέναμε να συμβεί την περασμένη δεκαετία, αλλά αυτή δεν ήρθε ποτέ. Αντίθετα, μια νέα επανάσταση βρίσκεται ήδη εδώ: Τα audiobooks.

Ξεπερνώντας σε μεγάλο βαθμό το ντιμπέιτ “μα είναι το να ακούς ένα βιβλίο ανάγνωση;”, τα audiobooks έκαναν τα τελευταία χρόνια ένα τεράστιο άλμα προς τα εμπρός, υποβοηθούμενα και από την έκρηξη του podcasting που έφερε μια νέα πνοή στην ηχητική αφήγηση που πολλοί είχαν αφήσει από τις εποχές του ραδιοφωνικού θεάτρου. Με τις προβλέψεις να κάνουν λόγο για πωλήσεις που θα ξεπεράσουν τα ebooks ακόμα και μέσα στη χρονιά που διανύουμε, τα audiobooks είναι το next best thing στην ανάγνωση που βρίσκεται ήδη εδώ.

Μακριά όμως από τα CD της παλιάς εποχής, τα audiobooks βρίσκουν το δρόμο τους για τα χέρια όλο και περισσότερων αναγνωστών, βασισμένα στις όλο και πιο αξιόλογες παραγωγές τους, γεμάτες εξαιρετικούς αφηγητές (που πολλές φορές είναι ηθοποιοί ή άλλα μεγάλα ονόματα). Ταυτόχρονα, η πρόοδος των τεχνολογιών κάνουν ευκολότερη την πρόσβαση στα βιβλία ακόμη και όταν η καθημερινότητα δεν επιτρέπει την αφοσίωση και την ηρεμία που χρειάζεται η ανάγνωση ενός χάρτινου βιβλίου ή ενός ebook, πρόβλημα που συναντούν όλο και συχνότερα οι κάτω των 45 ετών αναγνώστες.

Τα audiobooks δεν έχουν φτάσει ακόμα στη χώρα μας, πράγμα όχι ιδιαίτερα παράξενο αν σκεφτεί κανείς την διείσδυση των ebooks στην Ελλάδα. Θα είναι το 2020 μια χρονιά που θα στραφούν οι εγχώριοι εκδοτικοί σε αυτά; Μόνο ο χρόνος θα δείξει.

Τα μικρά βιβλιοπωλεία αντεπιτίθενται

 

Μπαίνοντας στα 2010s τα πράγματα δε φαινόταν καθόλου καλά για τα μικρά, ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία παγκοσμίως. Η πίεση από τις μεγάλες αλυσίδες, αλλά και κυρίως από τον κολοσσό που ονομάζεται Amazon, ήταν τόση που εκατοντάδες βιβλιοπωλεία έκλεισαν τον κύκλο τους, με τις αγγλόφωνες χώρες του κόσμου να βιώνουν τη μεγαλύτερη πτώση.

Το ίδιο συνέβη και στην Ελλάδα, όπου η οικονομική κρίση και η άνοδος της αλυσίδας πολυκαταστημάτων Public μίκρυνε κατά πολύ το κομμάτι της πίτας που αναλογούσε στα μικρά βιβλιοπωλεία, με αποτέλεσμα το κλείσιμο αρκετών από αυτά.

Κάτι όμως άρχισε να αλλάζει στο δεύτερο μισό της δεκαετίας, με αρκετούς πλέον αναγνώστες να στρέφονται προς τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία της πόλης ή της γειτονιάς τους και να αναζητούν τη θαλπωρή αυτών των χώρων, επιλέγοντας πλέον συνειδητά τις αγορές τους από όμορφους, μικρούς, παρεΐστικους χώρους, αφήνοντας πίσω τους το online shopping και τις μεγάλες, απρόσωπες αλυσίδες.

Στο εξωτερικό αλλά και την Ελλάδα τα μικρά βιβλιοπωλεία βρίσκουν σιγά σιγά το ένα το άλλο και συνεργάζονται αρκετά συχνά, με όπλο τα social media και την αγάπη τους για το βιβλίο, ξεκινώντας την προσπάθεια να βρουν το δικό τους χώρο μέσα στον εκδοτικό και αναγνωστικό κόσμο που παρέδωσε στο 2020 η περασμένη δεκαετία.

Η Atwood, η Ferrante και τα άλλα παιδιά

 

Σε μια δεκαετία που σηματοδοτήθηκε από τα κινήματα του #MeToo και του Time’s Up, η λογοτεχνία δεν έμεινε πίσω. Συγγραφείς όπως η Margaret Atwood και η Elena Ferrante βρέθηκαν στο επίκεντρο των συζητήσεων μεταξύ αναγνωστών, αποτελώντας δύο από τα σημαντικότερα ονόματα στο χώρο του βιβλίου μέσα στα 2010s και συνδέονται απευθείας με τα θέματα που άνοιξαν τα παραπάνω κινήματα. Η πρώτη με το ‘The Handmaid’s Tale’, βιβλίο του 1985 που αποτέλεσε βασικό κομμάτι των φεμινιστικών και αντισεξιστικών κινημάτων των τελευταίων χρόνων, ενώ η δεύτερη με την ‘Τετραλογία της Νάπολης’, λογοτεχνικό σύμβολο της γυναικείας φιλίας στα 2010s, αλλά και με την “αποκάλυψη” της πραγματικής της ταυτότητας από τον Ιταλό δημοσιογράφο Claudio Gatti.

Μαζί τους βρέθηκαν αρκετές ακόμα γυναίκες συγγραφείς που με τα έργα τους άγγιξαν τα θέματα που απασχόλησαν ολόκληρο τον κόσμο μέσα στα προηγούμενα χρόνια, όπως οι Sally Rooney, Jennifer Egan, Ottessa Moshfegh, Chimamanda Ngozi Adichie, Carmen Maria Machado, Roxane Gay, Zadie Smith, Jesmyn Ward.

Το θρίλερ στην κορυφή και η έκρηξη της δυστοπίας

 

Τα ψυχολογικά θρίλερ και η crime λογοτεχνία βρίσκεται στην κορυφή των αναγνωστικών επιλογών της περασμένης δεκαετίας. Το Nordic Noir, όρος που χρησιμοποιήθηκε ευρέως για τη Σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία κατά τη διάρκεια των 2010s, το νέο Βρετανικό αστυνομικό, το Αμερικανικό ψυχολογικό θρίλερ των ‘Gone Girl’ και ‘The Girl on the Train’, η επιστροφή του cosy mystery, διαβάστηκαν εκτεταμμένα σε ολόκληρο τον κόσμο αλλά και στην Ελλάδα.

Εντός των τειχών ο Νορβηγός Jo Nesbø αναδείχθηκε σε κυρίαρχη μορφή που όρισε τη δεκαετία της ξενόγλωσσης λογοτεχνίας στη χώρα μας, με χιλιάδες αντίτυπα των βιβλίων του να πωλούνται και κάθε νέα έκδοση έργο του να αντιμετωπίζεται ως event από εκδοτικό και αναγνωστικό κοινό. Στο αστυνομικό βιβλίο συνολικά οφείλεται ένα εξαιρετικά ευμεγέθες κομμάτι του εκδοτικού τζίρου των μεγάλων εκδοτικών, με αρκετούς από αυτούς να ψάχνουν συνεχώς το επόμενο μεγάλο bestseller, ενώ ονόματα όπως ο Βαγγέλης Γιαννίσης και η Ευτυχία Γιαννάκη σημείωσαν αρκετή επιτυχία στο ελληνόφωνο αστυνομικό μυθιστόρημα.

Ένα μεγάλο ανοδικό trend είδε στα 2010s η δυστοπία, το υποείδος της επιστημονικής φαντασίας που φαντάζεται έναν κόσμο με δυσάρεστες και προβληματικές καταστάσεις, πράγμα που έκανε τον New Yorker να μιλήσει για τη “χρυσή εποχή της δυστοπίας”. Με κυρίαρχο και εδώ το ‘The Handmaid’s Tale’ της Margaret Atwood και σπρωγμένο από τη στροφή προς τον αυταρχισμό και την άνοδο της  ρατσιστικής ρητορικής σε όλο τον κόσμο, η δυστοπία απασχόλησε συγγραφείς όπως ο Michel Houellebecq και ο Thomas Pynchon, ενώ παρέδωσε και σε μας ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα ξενόγλωσσα βιβλία της δεκαετίας, το ‘Σταθμός Έντεκα’ της Emily St. John Mandel.

Με μπροστάρηδες τους Cassandra Clare, Rainbow Rowell, Leigh Bardugo, Maggie Stiefvater, John Green, Rick Riordan και Veronica Roth, η Young Adult λογοτεχνία έκανε επίσης το μεγάλο μπαμ μέσα στην προηγούμενη δεκαετία. Τα βιβλία που εμείς εδώ στην Ελλάδα ονομάζουμε “εφηβικά” (ενώ θα ήταν ίσως πιο σωστό το “νεανικά”) αγαπήθηκαν από μικρούς αλλά κυρίως από μεγάλους. Το κομμάτι εκείνων των αναγνωστών που μεγάλωσαν με τον Χάρι Πότερ και έψαξαν αντίστοιχα αναγνώσματα, όχι απλά στην κατηγορία του φανταστικού αλλά και στις contemporary ιστορίες, βρήκαν αγάπη, δράση, αγωνία, μαγεία και περιπέτεια στα χιλιάδες YA βιβλία που βρήκαν κοινό μέσα στα 2010s.

Οι αναγνώστες αλλά και οι άνθρωποι του βιβλίου που ασχολούνται με την YA λογοτεχνία υπήρξε μάλιστα από τις vocal βιβλιοφιλικές ονλάιν κοινότητες και αποτελούν μέχρι και σήμερα την πλειοψηφία των booktubers, των δημιουργών περιεχομένου του YouTube δηλαδή, εκεί που ο John Green (μαζί με τον αδερφό του Hank) έχουν περισσότερους από 3,300,000 συνδρομητές στο κανάλι τους. Η κοινότητα τελειοποίησε την από στόμα σε στόμα προώθηση των βιβλίων και έσπρωξε όσο κανείς άλλος το diversity στη λογοτεχνία, ειδικά μέσω του Twitter και των σχετικών blogs.

Η απομάγευση του Χάρι Πότερ

 

Μας χωρίζουν κάτι περισσότερα από 12 χρόνια από την έκδοση του τελευταίου βιβλίου της σειράς και περισσότερα από 8 χρόνια από την έξοδο στους κινηματογράφους της τελευταίας ταινίας και όλα μοιάζουν να έχουν αλλάξει για τον ‘Χάρι Πότερ’ και τη συγγραφέα του J.K. Rowling.

Ένα από τα πιο σημαντικά πολιτιστικά έργα του 21ου αιώνα μοιάζουν να έχουν ήδη γεράσει πολύ περισσότερο από όσο υποδεικνύει ο χρόνος που έχει περάσει ανάμεσα σε εμάς και σε αυτά. Μια νέα γενιά αναγνωστών αντιμετωπίζει το σύνολο του έργου της Rowling πολύ πιο κριτικά από ό,τι στο παρελθόν, ενώ ακόμη και εκείνοι που αγαπούν τις περιπέτειες που διαδραματίζονται στο Hogwarts επισημαίνουν τα προβληματικά σημεία των βιβλίων.

Την ίδια στιγμή οι συνεχείς προσπάθειες της συγγραφέα να επεκτείνει το μαγικό της σύμπαν, κυριότερα μέσα από το θεατρικό ‘Harry Potter and the Cursed Child’, το site Pottermore και την πενταλογία ταινιών ‘Fantastic Beasts’ (από την οποία έχουμε δει ήδη τις δύο πρώτες), αλλά και την παρουσία της Rowling στο Twitter, έφεραν επιλογές και ιδέες που δεν αντιμετωπίστηκαν θετικά από το κοινό. Η ίδια η Rowling μοιάζει να προκαλεί τους φανς των βιβλίων της, έργα που μιλούσαν και για την αποδοχή των άλλων ανθρώπων, σχεδόν με κάθε δήλωση και με κάθε tweet της, από την απόλυτα αδύναμη υπεράσπιση του κάστινγκ του Johnny Depp στο ‘Fantastic Beasts’ μέχρι την πολύ πρόσφατη υπεράσπιση μιας αντι-τρανς ακτιβίστριας.

Τα εκατομμύρια αναγνωστών του ‘Χάρι Πότερ’, μιας σειράς βιβλίων που άλλαξε τη ζωή πολλών από εμάς, νιώθουν μια συνεχή απογοήτευση από την J.K. Rowling, που με τις πράξεις και τα λόγια της έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση με τα όσα πρεσβεύει για το κοινό ο διάσημος ήρωάς της. Μένει να δούμε στην τρέχουσα δεκαετία ποια κληρονομία θα αφήσει πίσω του.

Η ανάγνωση πιο diverse

Όπως είπαμε και πιο πάνω, τα φεμινιστικά και αντι-ρατσιστικά κινήματα των τελευταίων ετών, αλλά και η μεγαλύτερη από ποτέ επιθυμία των αναγνωστών να δουν χαρακτήρες που να ανταποκρίνονται στη δική τους πραγματικότητα, έχουν οδηγήσει σε μια πιο diverse ανάγνωση.

Οι μαύροι και οι ασιάτες, οι γκέι και οι τρανς, τα άτομα με αναπηρία δε βρίσκονται πια μόνο σε συγκεκριμένες ιστορίες, σύμβολα για να αγγίξουν οι συγγραφείς συγκεκριμένα θέματα. Από τους “δυνατούς γυναικείους χαρακτήρες” των περασμένων χρόνων έχουμε προχωρήσει στα “κορίτσια που μπορούν να σώσουν τον κόσμο”. Κι αν ακόμα το “κορίτσι” βρίσκεται σε πολλούς τίτλους βιβλίων και η αστυνομική λογοτεχνία στο σύνολό της συνεχίζει να χρησιμοποιεί νεαρά κορίτσια ως θύματα χωρίς φωνή, με μπροστάρη τη YA λογοτεχνία το σύνολο του εκδοτικού κόσμου βρίσκεται προς τη σωστή κατεύθυνση.

Diversity όμως υπάρχει και στην αναγνώριση των γυναικών συγγραφέων, που αυτή την περασμένη δεκαετία κέρδισαν περισσότερα σημαντικά λογοτεχνικά βραβεία παρά ποτέ, από το International Booker Prize της Han Kang μέχρι το Pulitzer της Donna Tartt και από το Neustadt της Dubravka Ugresic μέχρι τα τρία συνεχόμενα Hugo της N. K. Jemisin που έσπασε κάθε ρεκόρ. Φυσικά οι λευκοί, στρέιτ άντρες συνεχίζουν να βασιλεύουν στα λογοτεχνικά βραβεία, κάτι που δεν προβλέπεται να αλλάξει ούτε τη νέα δεκαετία.

Όσο ένα μεγάλο μέρος του αναγνωστικού κοινού συνεχίζει να αναζητά ήρωες και δημιουργούς που τους αντιπροσωπεύει, διαβάζοντας βιβλία γυναικών και μειονοτήτων και ξεφυλλίζουν ιστορίες μιας μεγαλύτερης γκάμας ανθρώπων από ό,τι στο παρελθόν, τόσο ο κόσμος των βιβλίων θα γίνεται καλύτερος και πιο ανεκτικός.

Η πτώση του Νόμπελ

 

Μια δεκαετία που ξεκίνησε με τη βράβευση του Mario Vargas Llosa αλλά συνεχίστηκε με αμφιλεγόμενες επιλογές και ολοκληρώθηκε με ένα σκάνδαλο, σίγουρα δεν ήταν μια καλή δεκαετία για το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Τα προβλήματα όμως είναι ακόμη μεγαλύτερα για τον κάποτε πιο δυνατό θεσμό της λογοτεχνίας. Το Νόμπελ και η επιτροπή που το απονέμει, η Σουηδική Ακαδημία, έφτασαν στα 2010s να συμβολίζουν την αδυναμία ενός κομματιού του κόσμου του βιβλίου να προχωρήσει στο σήμερα. Κολλημένο σε ένα παρελθόν που βασίλευαν το λογοτεχνικό canon των “μεγάλων συγγραφέων” που κανείς δεν τολμούσε να αμφισβητήσει, των λευκών ανδρών που επέτρεπαν στο λογοτεχνικό Hall of Fame σχεδόν αποκλειστικά μόνο άλλους λευκούς άνδρες, το Νόμπελ πέρασε τη δεκαετία μέσα σε συνεχείς αντιδράσεις, αποδεικνύοντας τα ίδια του τα ελαττώματα.

Η βράβευση του Κινέζου Mo Yan αντιμετωπίστηκε αρνητικά από μερίδα λογοτεχνών, κριτικών και κοινού για τον καθόλου κριτικό τρόπο που ο συγγραφέας αντιμετώπιζε το καθεστώς της χώρας του και την άρνησή του να υπογράψει υπέρ της απελευθέρωσης συγγραφέων και ακτιβιστών όπως ο Liu Xiaobo, κρατουμένων από την κυβέρνηση. Η βράβευση του Bob Dylan προκάλεσε μαζικές αντιδράσεις και αποτέλεσε πιθανότατα την πιο ριζοσπαστική επιλογή της Σουηδικής Ακαδημίας σε ολόκληρη την ιστορία της, ενώ τα εσωτερικά σκάνδαλα που έπληξαν το Νόμπελ και ο απόηχός τους που ακολουθεί το βραβείο ακόμα κατέληξε στη διπλή φετινή βράβευση και μια ακόμη λανθασμένη επιλογή στο πρόσωπο του αρνητή της Σερβικής γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα και απολογητή του Slobodan Milošević, Peter Handke.

Ίσως η πτώση του Νόμπελ Λογοτεχνίας να ήταν προφανής όσο απομακρυνόμαστε περισσότερο από το λογοτεχνικό canon του παρελθόντος, όμως οι αμφιλεγόμενες επιλογές και τα σκάνδαλα επιτάχυναν την αδιαφορία του αναγνωστικού κοινού από ένα θεσμό που μοιάζει όλο και πιο πολύ με ένα λογοτεχνικό δεινόσαυρο.

Το Game of Thrones στο θρόνο

 

Το μεγαλύτερο τηλεοπτικό σόου της δεκαετίας υπήρξε το ‘Game of Thrones’, η μεταφορά της ημιτελούς σειράς βιβλίων ‘A Song of Ice and Fire’ του George R. R. Martin. Χωρίς να έχει αντίπαλο, η τηλεοπτική σειρά ανέβασε κατακόρυφα το ενδιαφέρον για τα βιβλία του Martin αλλά και για ολόκληρο το είδος του φανταστικού, με τρόπο που θα μπορούσε να συγκριθεί με την ανταπόκριση στην κινηματογραφική τριλογία ‘The Lord of the Rings’ του Peter Jackson, αρκετά χρόνια νωρίτερα.

Με το κλείσιμο της σειράς του HBO μέσα στο 2019 και με το τελευταίο βιβλίο του συγγραφέα να έχει βγει πίσω στο 2011, το έκτο βιβλίο του ‘A Song of Ice and Fire’ με τίτλο ‘The Winds of Winter’ μπαίνει στη νέα δεκαετία ως το πιο πολυαναμενόμενο βιβλίο του εκδοτικού κόσμου, με άγνωστη ακόμη ημερομηνία εξόδου στα βιβλιοπωλεία.

Αρκετές ακόμη επιτυχημένες μεταφορές είχαμε την ευκαιρία να δούμε στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη μας. Η τριλογία ‘The Hunger Games’, το ‘The Hobbit’, το ‘It’, το ‘Gone Girl’, το ‘The Girl With The Dragon Tattoo’, το ‘Story of Your Life’ του Ted Chiang, το ‘The Fault in Our Stars’ του John Green, το ‘Call Me By Your Name’ του André Aciman ήταν μόνο μερικά από τα βιβλία που βρέθηκαν στον κινηματογράφο, ενώ το ‘The Handmaid’s Tale’, το ‘The Haunting of Hill House’, το ‘The Man in the High Castle’, το ‘Big Little Lies’, το ‘Outlander’, το ‘Sharp Objects’ και το ‘Altered Carbon’ μερικά από εκείνα που είδαμε στις τηλεοράσεις μας.

Το κενό του ‘Game of Thrones’ θα προσπαθήσουν τώρα να γεμίσουν νέες μεταφορές βιβλίων του φανταστικού, με τα ‘His Dark Materials’ και ‘The Witcher’ να έχουν ολοκληρώσει ήδη τις πρώτες τους σεζόν και τα μεγάλα χαρτιά του Amazon, ‘The Lord of the Rings’ και ‘The Wheel of Time’ να ακολουθούν σε λίγο καιρό.

Το βιβλίο πεθαίνει (πάλι)

Τουλάχιστον μια φορά κάθε δεκαετία η αφήγηση μερίδας του εκδοτικού κόσμου είναι πως το βιβλίο (και μαζί του η κουλτούρα και ο πολιτισμός) πεθαίνει. Είναι αυτή η ίδια μερίδα που φωνάζει σε κάθε τόνο πως δε γράφουν βιβλία όπως παλιά, δε φτιάχνουν τραγούδια όπως παλιά, δε γυρίζουν ταινίες όπως παλιά, ενώ ταυτόχρονα λέει “δε διαβάζουν οι νέοι” με κάθε ευκαιρία που θα βρεθεί.

Η πραγματικότητα όμως είναι λιγάκι διαφορετική, παρόλα όσα ακούσαμε και στα 2010s: Οι πωλήσεις βιβλίων κατά την περασμένη δεκαετία βρέθηκαν συνολικά ανεβασμένες, μαζί με μια πενταετία συνεχής ανόδου από το 2014 μέχρι και το 2018. Οι νεαροί αναγνώστες χρησιμοποιούν περισσότερο τις δημόσιες βιβλιοθήκες από ποτέ στο παρελθόν, οι λέσχες ανάγνωσης έχουν κάνει επιστροφή, για τα μικρά βιβλιοπωλεία τα είπαμε παραπάνω.

Η ανάγνωση σήμερα, λόγω και των social media, είναι λιγότερη μοναχική από ποτέ, μιας και οι αναγνώστες αναζητούν ο ένας τον άλλο, συζητούν για τα βιβλία και ανταλλάσσουν προτάσεις και απόψεις. Τα βιβλία είναι ένα χόμπι στο οποίο επιστρέφουν όλο και περισσότεροι.

Τα ebooks δεν κατέστρεψαν την ανάγνωση, όπως πολλοί φωνάζανε πριν μια δεκαετία. Σημειώνουν μάλιστα πτώση τα τελευταία χρόνια, το χάρτινο βιβλίο δεν πάει πουθενά. Ακόμη σημαντικότερα όμως, ο κόσμος του βιβλίου κατάλαβε πως το φορμά δεν αλλάζει τις ιστορίες και πως ο φετιχισμός του χαρτιού δεν προσφέρει κάτι παραπάνω από ένα όχημα που θα μας μεταδώσει πληροφορία και ευχαρίστηση, εικόνες και σκέψεις.

Για άλλη μια φορά οι προβλέψεις για το θάνατο του βιβλίου, της κουλτούρας και του πολιτισμού χωρίς καμία αμφιβολία θα γραφτούν από την ίδια μερίδα ανθρώπων και για την επόμενη δεκαετία. Εμείς όμως κοιτώντας γύρω μας τον σύγχρονο κόσμο της ανάγνωσης είμαστε σίγουροι πως και τα 2020s το βιβλίο θα είναι εδώ κι είμαστε έτοιμοι να δούμε όλα όσα συναρπαστικά μας περιμένουν. Και να τα καταγράψουμε, φυσικά.