Τι συνέβη στον κόσμο του βιβλίου το 2021

Βραβεία,  βραβεία, βραβεία

Όλα τα φλας άστραψαν για την Αφρική. Το Νόμπελ Λογοτεχνίας πήγε στoν Abdulrazak Gurnah από την Τανζανία, το Booker Prize στον Νοτιοαφρικανό Damon Galgut. O πρώτος είναι μαύρος με αραβικές ρίζες, ο δεύτερος λευκός. Ο πρώτος ξεριζώθηκε από την πατρίδα του σε νεαρή ηλικία εξαιτίας των βίαιων διωγμών που συγκλόνιζαν τη χώρα του, ο δεύτερος αναλογίζεται στο The Promise που του χάρισε το βραβείο αν, τελικά, οι κληρονόμοι μίας κραταιάς γυναίκας θα δέχονταν την τελευταία επιθυμία της: να δωρίσει ένας μέρος της περιουσίας της σε μία μαύρη οικονόμο ως δώρο για τις υπηρεσίες της.

Ο Galgut, όπως έχει δηλώσει σε συνέντευξή του, θεωρεί ότι μπορεί το Απαρτχάιντ να μην υπάρχει πια, η οικονομία όμως της χώρας του το κρατά ζωντανό. Οι ανισότητες ζουν και βασιλεύουν. Όσο για τον Νομπελίστα από την Τανζανία; Εκείνος αφιέρωσε τη λογοτεχνική ζωή για να δώσει φωνή σε χαρακτήρες που βίωσαν την εξορία τόσο σε πραγματικό όσο και μεταφορικό επίπεδο.

Η Σουηδική Ακαδημία είναι φανερό πως προσπαθεί μέσα από τις βραβεύσεις της να διορθώσει πολλά λάθος κείμενα και ηθελημένες αστοχίες δεκαετιών. Αντιλαμβάνεται, λοιπόν, ότι πρέπει να ανοίξει τη βεντάλια των βραβεύσεων, να συμπεριλάβει σιγά-σιγά όλες εκείνες τις φωνές που συνήθως άφηνε στο περιθώριο: γυναικείες πένες, λογοτέχνες από πάμπτωχες χώρες, βιβλία που καταπιάνονται με queer αφηγήσεις.

Κάπως έτσι, εμείς οι αναγνώστες βρεθήκαμε μπροστά σε αφηγήσεις που ρίχνουν φως σε ξεχασμένες γωνιές του κόσμου. Εκεί όπου η ανθρώπινη ζωή είναι, δυστυχώς, πολύ πιο φτηνή από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Αν τώρα αυτό ήταν μονάχα ένα φιλικό χάδι των κριτικών επιτροπών προς την αδικημένη για δεκαετίες αφρικανική λογοτεχνία ή μία κίνηση ουσίας θα φανεί με το πέρασμα των χρόνων. Η ιστορία θα έχει -όπως πάντα- τον τελευταίο λόγο.

Κλείνοντας, ήταν μία χρονιά που και η ελληνική λογοτεχνία έζησε μία πρόσκαιρη δόξα. Ο Χρήστος Χωμενίδης  κέρδισε το διόλου ευκαταφρόνητο Βραβείο Ευρωπαϊκού Μυθιστορήματος για τη Νίκη (εκδ. Πατάκη), μία οικογενειακή saga που διατρέχει τη ραχοκοκαλιά της Ελληνικής Αριστεράς. Έτσι, μπήκε σε ένα κλειστό γκρουπ συγγραφέων με σημαντικά ονόματα όπως ο Ιταλός Roberto Saviano και ο Ισπανός Javier Cerkas.

Καθόλου άσχημα, όχι μόνο για εκείνον αλλά και για το σύνολο της ελληνικής λογοτεχνίας, η οποία είχε άλλη μία στιγμή λάμψης: στις 14 Δεκεμβρίου ο Ανδρέας Καρκαβίτσας έγινε ο πρώτος Έλληνας συγγραφέας που μπήκε στη θρυλική σειρά των εκδόσεων Penguin Classics με τη συλλογή που τιτλοφορήθηκε The Archeologist and Selected Sea Stories στα Αγγλικά.

Νέες τάσεις: Social Media και διαφορετικότητα

Φέτος συμπληρώθηκαν 150 χρόνια από την πρώτη έκδοση του Μόμπι Ντικ. Σημαδιακή χρονιά, αν σκεφτεί κανείς ότι την ίδια στιγμή η Γη κινδυνεύει να μεταμορφωθεί σε έναν υδάτινο κόσμο εξαιτίας της κλιματικής κρίσης και των πάγων που λιώνουν. Φυσικά, επειδή ζούμε σε ένα τρελό, θεότρελο ψηφιακό σύμπαν το είδαμε και αυτό: ναυτικά τραγούδια του 18ου αιώνα, σαν και αυτά που τραγουδούσαν ο Ίσμαελ και ο Κουίκουεγκ του εμβληματικού μυθιστορήματος, έγιναν viral μέσω του TikTok.

Ναι, το κινεζικό κοινωνικό δίκτυο που διεκδικεί με αξιώσεις τον τίτλο του πιο τοξικού social medium στον πλανήτη πολλές φορές μετατρέπεται σε λογοτεχνική όαση. Έτσι, η νέα τάση που ακούει στο όνομα BookTok ήταν υπεύθυνη -καταργώντας κάθε marketing κανόνα- για την επιστροφή βιβλίων που είχαν εκδοθεί ακόμα και 10 χρόνια πριν στη λίστα με τα best sellers . Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα; To τραγούδι του Αχιλλέα (εκδ. Διόπτρα) της Madeline Miller.

Τα βιβλία αντίστοιχα βρήκαν χώρο να λάμψουν και στο ελληνικό Instagram – ιδιαίτερα όσο ο κόσμος βρισκόταν σε καραντίνα. Αργά αλλά σταθερά, οι bookstagrammers κατάφεραν να δημιουργήσουν μία κοινότητα που ζει και αναπνέει για τις τυπωμένες σελίδες. Κάπως έτσι, εκεί που δεν το περίμενε κανείς, το διάβασμα έγινε cool στα κοινωνικά δίκτυα. (Το κατά πόσο, βέβαια, κάθε ποστάρισμα σημαίνει και ένα διαβασμένο βιβλίο από την αρχή μέχρι το τέλος είναι μία άλλη πικρή ιστορία).

Ίσως, τελικά, όλο αυτό σε συνδυασμό με την όλο και αυξανόμενη ζήτηση για audiobooks και λογοτεχνικά podcasts να δείχνει ότι στο τέλος της μέρας δεν μπορεί να φταίει ποτέ το μέσο (εν προκειμένω τα social media) αλλά πάντα η χρήση τους.

Επίσης, σε μία χρονιά όπου το μείζον πρόβλημα της έμφυλης βίας και της σεξουαλικής παρενόχλησης έγινε περισσότερο φανερό από ποτέ, είδαμε -επιτέλους- πλήθος εκδόσεων που ασχολήθηκαν με αυτό: φεμινιστικά μανιφέστα, ποίηση με ξεκάθαρα γυναικείο πρόσημο χωρίς «αλλά» και υποσημειώσεις, ιστορικά κείμενα που προσπάθησαν να αποκαταστήσουν την αλήθεια απέναντι σε μία αδικία που διαρκεί αιώνες τώρα.

Όσο για το ποια βιβλία εκδόθηκαν στο εξωτερικό και περιμένουμε πώς και πώς την ελληνική τους μετάφραση; Το How Beatiful We Were της Αμερικάνικης με ρίζες από το Καμερούν Imbolo Mbue, το οποίο φιγουράρισε στη λίστα των New York Times με τα βιβλία της χρονιάς και πραγματεύεται τη διαχρονική αποικιοκρατία, είναι σίγουρα ένα από αυτά. Ένα άλλο είναι το κύκνειο άσμα του John Le Carre που ακούει στο όνομα Silverview και αναμένουμε να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Bell. 

Fiction Επιλογές

Το 2021 δεν ήταν το έτος μηδέν του κορονοϊού. Ήταν όμως άλλη μία χρονιά που μία πανδημία η οποία υποτίθεται ότι επιτέλους θα τέλειωνε, συνέχισε δριμύτερη την πορεία της. Έτσι, σε έναν δυστοπικό κόσμο όπου δικαιώματα και ελευθερίες συρρικνώνονται -καλώς ή κακώς- μπροστά στην προτεραιότητά της υγειονομικής ασφάλειας, ο George Orwell είχε για άλλη μία φορά την τιμητική του.

Επανεκδόσεις, αυτοβιογραφικά graphic novels (από τις εκδόσεις Μίνωας), μεταφορές σε παιδικά παραμύθια (από τις εκδόσεις Διόπτρα), αλλά και κείμενα που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στα Ελληνικά -όπως το Ανάσες (εκδ. Αίολος)- ξανασύστησαν τον σπουδαίο και «προφητικό» Βρετανό στο κοινό. Λογικό και αναμενόμενο.

Τι άλλο όμως συνέβη στον κόσμο των εκδόσεων; Συγκεντρώσαμε μερικές πολύ δυνατές εκδοτικές στιγμές με βάση τις γεωγραφικές συντεταγμένες και το genre fiction.

ΗΠΑ: Σύγχρονη πεζογραφία, κλασικά αριστουργήματα

Τι είδους κείμενα έφερε από τη Γη της επαγγελίας το πλοίο της μετάφρασης φέτος; Η λέξη κλειδί είναι η «διαφορετικότητα». Ας ξεκινήσουμε με εκείνον τον Αμερικανό συγγραφέα που ίσως μας απασχολήσει περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον τα επόμενα χρόνια: το Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι (εκδ. Gutenberg) του μόλις 33 ετών Ocean Vuong είναι η ωμή αλλά βαθιά λυρική, πεζογραφική εξομολόγηση ενός queer ποιητή προς τη Βιετναμέζα μητέρα του. Και μία υπόσχεση για μελλοντικά λογοτεχνικά μεγαλεία.

Σε παρόμοια μονοπάτια κινήθηκε και Ο χορευτής του νερού (εκδ. Ίκαρος) του Ta-Nehisi Coates. Περιμέναμε καιρό το πρώτο μυθιστόρημα ενός από τους πιο σημαντικούς γραφιάδες των ΗΠΑ (σενάριο Black Panther, δοκίμια, άρθρα) και αυτό που πήραμε ήταν μία επαν-αφήγηση της απάνθρωπης περιπέτειας της αφροαμερικανικής σκλαβιάς με «μαγικό» όμως τρόπο.  

Με τη σκοτεινή πλευρά της αμερικανικής ιστορίας καταπιάστηκε και το Neverhome (εκδ. Πόλις) του Laird Hunt, το οποίο κατάφερε να μιλήσει για μία γυναίκα που θέλει να επιστρέψει σαν άλλος Οδυσσέας στον άνθρωπό της. Μόνο που ντύθηκε άντρας, πολέμησε στον αμερικανικό Εμφύλιο, και περπάτησε δίπλα στην απελπισία και τους χιλιάδες νεκρούς. Εδώ αξίζει να σημειωθεί -με τα σχόλια να περιττεύουν- και η ελληνική έκδοση του Αμερικάνα (εκδ. Gutenberg), του πρώτου μυθιστορήματος του Don DeLillo.

Αυτά όσον αφορά τη σύγχρονη πεζογραφία. Όχι, ότι έλειψαν οι σημαντικές κλασικές εκδόσεις – το αντίθετο. Αν, λοιπόν, το Μπίλλυ Μπάντ, Νάυτης (εκδ. Αντίποδες) είναι το κύκνειο άσμα του Herman Melville και ιδανικό σφηνάκι για όσους ήπιαν το τεράστιο μπουκάλι με την αλήθεια του Μόμπι-Ντικ, τότε Το πέρασμα του μακελάρη (εκδ. Gutenberg) δια χειρός John Williams είναι ένα επιβλητικό γουέστερν που μένει πιστό στις διδαχές του προαναφερθέντος αριστουργήματος, θυμίζοντας παράλληλα το Revenant του Alejandro González Iñárritu.

Όσο για τα Κόκκινα Φύλα(εκδ. Κίχλη) του William Faulkner; Αποτελούν ιδανική αφορμή για μία πρώτη γνωριμία με το έργο του κορυφαίου αλλά και τρομερά απαιτητικού συγγραφέα. Τι διαπραγματεύεται; Ένα ανθρωποκυνηγητό που θυμίζει ιεροτελεστία γραμμένο τόσο άρτια ώστε αδυνατείς να το πιστέψεις.

Κάνοντας ένα διάλειμμα από τις τρομερά απαιτητικές αναγνώσεις, γνωρίσαμε λίγο καλύτερα τον John Fante, ο οποίος -καλώς ή κακώς- είναι γνωστός ως ο πρόδρομος του Charles Bukowski. Κι όμως, το Όργιο (εκδ. Δώμα) -μία σύντομη διήγηση μαύρου χιούμορ για τη δύσκολη είσοδο ενός παιδιού στον ακατανόητο πολλές φορές κόσμο των μεγάλων- δείχνει ότι είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό.

Ευρώπη: Εξεγέρσεις, αυτοβιογραφίες και cli-fi

Αν υπήρξε φέτος ένα μεταφρασμένο κείμενο που υπενθύμισε ότι η λογοτεχνία μπορεί -και ενίοτε οφείλει- να είναι επικίνδυνη, αυτό ήταν σίγουρα το υποψήφιο στη shortlist του International Booker, Ο πόλεμος των φτωχών (εκδ. Πόλις). H ιστορία του ριζοσπάστη θεολόγου Thomas Muntzer από τον 16ο αιώνα ζωντάνεψε από την πένα του Eric Vuillard βάζοντας φωτιά σε σελίδες και συνειδήσεις με κεντρική ιδέα την εξής: οι εξαθλιωμένοι πρέπει να πάρουν τα όπλα ενάντια στους αφέντες του.

Με μεγάλες φουρτούνες και μεγάλες καταστροφές καταπιάστηκε και ο νεαρός Γάλλος συγγραφέας Anton Beraber στο Η μεγάλη ιδέα (εκδ. Πόλις) δίνοντας ένα δυνατό μυθιστόρημα στη σκιά των γεγονότων που ταλαιπώρησαν το νεαρό ελληνικό κράτος.

Πατώντας σε βρετανικό έδαφος τώρα, το Βραβείο Booker για το 2020 πήγε σε έναν Σκοτσέζο σχεδιαστή μόδας που εργάζεται στη Νέα Υόρκη. Το αυτοβιογραφικό Σάγκι Μπέιν (εκδ. Μεταίχμιο) που μεταφράστηκε φέτος στα Ελληνικά αποτελεί τον άθλο ενός πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα καθώς ο Douglas Stuart αφηγείται την παιδική του ηλικία στη Μεγάλη Βρετανία της Margaret Thatcher.

Τα παιδιά βρίσκονται στο επίκεντρο και του Άμνετ (εκδ. Ψυχογιός) της βραβευμένης Maggie O’Farrell – ή αλλιώς τη συγκινητική ιστορία για τον γιο του William Shakespeare, ο οποίος μπορεί να έφυγε νωρίς, έζησε όμως αιώνια μέσα από το ίσως πιο διάσημο θεατρικό όλων των εποχών. 

Ολοκληρώνοντας το υποκεφάλαιο του british invasion, η rock n’ roll επιστροφή του David Mitchell με τη μεγαλειώδη αφήγηση 720 (!) σελίδων του Utopia Avenue (εκδ. Μεταίχμιο) για μία «φανταστική» βρετανική μπάντα των 60s που όμως δεν υπήρξε ποτέ, αποτέλεσε ένα από τα εκδοτικά γεγονότα της χρονιάς.

Ένα, τώρα, από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της χρονιάς ήταν το Κατάλογος απολεσθέντων (εκδ. Αντίποδες) της βραβευμένης Γερμανίδας Judith Salansky η οποία μίλησε λογοτεχνικά για πράγματα που δεν υπάρχουν πια: ένα εξαφανισμένο νησί του Ειρηνικό, ένα είδος τίγρης που δεν υπάρχει πια, ένα ποίημα της Σαπφώς που χάθηκε.  

Κλείνοντας, ας επιστρέψουμε στην ωμή πραγματικότητα της κλιματικής κρίσης: Η ιστορία των αλόγων (εκδ. Κλειδάριθμος) της Νορβηγίδας Maja Lunde -αποτελούμενη από τρεις διαφορετικές αφηγήσεις σε τρεις διαφορετικές εποχές- αποτέλεσε το καλύτερο δείγμα cli-fi (climate fiction) που έφτασε φέτος στα χέρια μας.

Υπόλοιπος Κόσμος: Μία ματιά στη λογοτεχνία του κόσμου

Ναι, όντως, η τελευταία γεωγραφική κατηγορία είναι κάπως παράξενη και ίσως άδικη. Οι ταμπέλες όμως μπαίνουν για να μπορούμε να συνεννοηθούμε πιο γρήγορα. Σε κάθε περίπτωση οι πάντως ο «υπόλοιπος κόσμος» μόνο μικρή λογοτεχνία δεν παράγει.

Έτσι, και καθώς η Τουρκία παραμένει ένα καζάνι που βράζει, είχαμε την ευκαιρία να ρίξουμε μία πιο κοντινή ματιά στη γείτονα χώρα μέσα από Το σπίτι της σιωπής (εκδ. Πατάκη) του Νομπελίστα Orhan Pamuk, ένα μυθιστόρημα που μιλά -μέσα από την ιστορία μιας κατάκοιτης μάνας και του νάνου γιου της- για την ταραγμένη πολιτική κατάσταση της χώρας μετά το πραξικόπημα του 1980. 

Παράλληλα, μας δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουμε τον Cesar Aira, έναν από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς της Αργεντινής (σ.σ: τον οποίο εκτιμούσε πολύ ο Roberto Bolano) μέσα από ξεκάθαρα λατινοαμερικάνικο Τα φαντάσματα και άλλες νουβέλες (εκδ. Καστανιώτη).

Αστυνομικά, πολιτικά θρίλερ και whodunit

Φτάνοντας στην ενότητα του αστυνομικού μυθιστορήματος, τελείως διαφορετικά κείμενα μεταξύ τους άφησαν φέτος το στίγμα τους. Καταρχάς, η (επαν)έκδοση του εμβληματικού Pop.1280 (εκδ. Οξύ) συμπλήρωσε ένα κενό στη μεταφρασμένη crime βιβλιογραφία. Το γουέστερν του παραγνωρισμένου Jim Thompson θυμίζει Quentin Tarantino σε τυπωμένη έκδοση: ακραία βία, ακραίο χιούμορ και τρομερά εύστοχη κριτική στον υποβόσκοντα αμερικανικό ρατσισμό.

Περνώντας τον Ατλαντικό, Το κόκκινο και το φαιό (εκδ. Πόλις) δια χειρός Maurice Attia αποτέλεσε εκδοτικό highlight για την αστυνομική λογοτεχνία. Ο Γάλλος μετρ του νουάρ μας μετέφερε -με εξαιρετικό και ιδιαίτερα πολιτικοποιημένο τρόπο- στην ταραγμένη για την Ιταλία δεκαετία του ΄70 και την απαγωγή του Aldo Moro.

Αν πάντως επιβεβαιώθηκε κάτι για άλλη μία χρονιά, είναι πως στον κόσμο των page turners ο Sebastian Fitzek παραμένει αδιαμφισβήτητος βασιλιάς. Ο καταιγισμός από νέα θρίλερ του Γερμανού συγγραφέα (Αναλφάβητος, Ο συλλέκτης, Ο κυνηγός) στις εκδόσεις Διόπτρα βρήκε, καθόλου άδικα, πολλά πρόθυμα ζευγάρια μάτια να ενθουσιάσει.

Όσο για τη Lucy Fowley και το Η λίστα (εκδ. Μίνωας); Η 35χρονη Βρετανίδα απέδειξε για άλλη μία φορά, μέσα από ένα story που εκτυλίσσεται -που αλλού;- σε ένα απομονωμένο μέρος (και πιο συγκεκριμένα ένα μικρό ιρλανδικό νησάκι), τον λόγο που θεωρείται μία από τις βασικές ανανεωτές του whodunit αλλά και διάδοχος της Agatha Christie.

Sci-Fi και Λογοτεχνία του Τρόμου

Δικαιωματικά την πρώτη θέση της κατηγορίας καταλαμβάνει ο Kazuo Ishiguro. Ο Βρετανοιάπωνας Νομπελίστας του 2017 αποφάσισε να κάνει μία sci-fi στροφή με το Η Κλάρα και ο ήλιος (εκδ. Ψυχογιός), μία ιστορία για ένα τρομερά παρατηρητικό αλλά και πολύ «ανθρώπινο» ρομπότ. Το αποτέλεσμα τον δικαίωσε – αν και δεν είμαστε σίγουροι ότι θα μείνει κλασικό.

Εκείνος πάντως που τάραξε τα νερά είναι ένας άλλος Δυτικός συγγραφέας με ρίζες από την Άπω Ανατολή. Ο Ted Chiang κατάφερε να στοχαστεί φιλοσοφικά στο Εκπνοή (εκδ. Ίκαρος) -για ζητήματα όπως ο χρόνος και η ελεύθερη βούληση- μέσα από εννιά διηγήματα επιστημονικής φαντασίας χωρίς διαστημόπλοια και τερατώδεις εξωγήινους, επιβεβαιώνοντας γιατί θεωρείται κορυφή στο είδος.

Μία στάση εδώ στο σύμπαν του Dune που, όχι άδικα, είχε φέτος την τιμητική του από τις εκδόσεις Anubis με αφορμή το σκοτεινό, διαφορετικό blockbuster του Denis Villeneuve. Επανεκδόσεις, νέα κεφάλαια, κόμικς για μία επική επιστροφή στον πλανήτη Αράκις.

Κλείνοντας, για το μεγάλο και πολύ φανατικό κοινό του Stephen King ήταν (άλλη) μία καλή χρονιά: πέρα από την επανέκδοση του θρυλικού Μίζερι, διαβάσαμε την κάπως ρομαντική και σίγουρα αγωνιώδη Ιστορία της Λίσι, και χειροκροτήσαμε όρθιοι το τελευταίο πόνημα του «Βασιλιά» που τιτλοφορείται Αργότερα (εκδ. Κλειδάριθμος) και αφηγείται το πώς ένα διαφορετικό πιτσιρίκι χάνει απότομα την αθωότητά του.

Ελληνική Λογοτεχνία

Τι γνωρίζουμε για την εμπειρία των μεταναστών από την Αλβανία στην Ελλάδα των 90s; Σχεδόν τίποτα. Το Χάθηκε βελόνι (εκδ. Μεταίχμιο) του Χρήστου Αρμάντο Γκέζου είναι ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που ξεκινά από την Αλβανία των αρχών του προηγούμενου αιώνα, διατρέχει την Ελλάδα της ύστερης μεταπολίτευσης και καταλήγει στην καρδιά της αμερικανικής ηπείρου δίνοντας φωνή σε αυτούς τους ανθρώπους. Δεν κάνει όμως μόνο αυτό, αφού πρόκειται μάλλον για την κορυφαία στιγμή ελληνικής λογοτεχνίας για το 2021 γεμάτο αφηγηματικές αρετές και ζόρικες αλήθειες.

Μιλώντας για μικρές ή και μεγαλύτερες κορυφές, η επιστροφή του Δημοσθένη Παπαμάρκου έγινε με τη μορφή graphic novel αυτή τη φορά. Ένωσε τις δυνάμεις του με τον εξαιρετικό κόμιστα Kanello Cob και μας παρουσίασε τα Γυμνά Οστά (εκδ. Polaris): ένα ψυχεδελικό, sci-fi έπος με πολύ ανθρώπινες στιγμές που διεκδικεί με αξιώσεις μία θέση στα καλύτερα ελληνικά κόμικς όλων των εποχών. 

Πιστός στο καθιερωμένο του ετήσιο ραντεβού, ο Αύγουστος Κορτώ μας παρέδωσε άλλο ένα μυθιστόρημα ή μάλλον πιο σωστά ένα σκληρό μυστήριο/θρίλερ. Το Μισό Παιδί (εκδ. Πατάκη) έπεσε σαν δυναμίτης πάνω σε ξερά κλαδιά στηριζόμενο σε μία πρωτότυπη και άγρια ιδέα: κι αν υπάρξει ένα σχολικό μακελειό κατά τα αμερικάνικα πρότυπα στην ελληνική επαρχεία;

Σε πολύ πιο απαλές αποχρώσεις, οι Μικρές Αυτοκρατορίες (εκδ. Πόλις) του Χρήστου Αστερίου έκλεψαν και αυτές την παράσταση με την πρωτοτυπία τους. Fiction και non-fiction που παίρνει αφορμή από την ιστορία μίας θρυλικής καπνοβιομηχανίας σε μία ευσύνοπτη, απολαυστική, υβριδική νουβέλα. Επιστρέφοντας σε πιο μουντά χρώματα, η Μούτα (εκδ. Κίχλη) της Δήμητρας Λουκά ήταν μία από τις ευχάριστες εκπλήξεις τη χρονιάς, καθώς τα 15 διηγήματα με βασικό άξονα τη σιωπή ήταν πραγματικά υψηλού επιπέδου.

Προχωρώντας στα μονοπάτια της αστυνομικής λογοτεχνίας, το Κβάντι (εκδ. Ίκαρος) του Μίνου Ευσταθιάδη ενθουσίασε με την απρόβλεπτη ιστορία του, τις εικόνες από την άγρια Αφρική, το μυστικιστικό κλίμα και -κυρίως- με το γράψιμο που φέρνει στον νου πραγματικούς αρτίστες του νουάρ.

Περισσότερο hard boiled ήταν η επιστροφή της πολυγραφότητας Σοφίας Νικολαΐδου με το VOR Πέρα από τον νόμο (εκδ. Μεταίχμιο), η οποία αποφάσισε να ρίξει φως στις ιστορίες γύρω από τη γεωργιανή μαφία. Και πιο συγκεκριμένα τι συμβαίνει όταν η τελευταία απλώνει τα νύχια της στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.

Ολοκληρώνοντας το υποκεφάλαιο, η ιδέα του Βαγγέλη Γιαννίση να αφήσει στην άκρη το fiction, να ανοίξει φακέλους αληθινών εγκλημάτων (όπως για παράδειγμα τον φριχτό φόνο ενός τοξικοεξαρτημένου που βρέθηκε σταυρωμένος σε ένα δάσος) και να καταγράψει τα ευρήματά του στο Λεωφόρος Αλεξάνδρας 173 (εκδ. Διόπτρα) κρίνεται κάτι παραπάνω από επιτυχημένη.

Όσο για την ποίηση που κακώς παραμελούμε συνήθως; «Έχω έναν κόμπο στο λαιμό / δεν μπορώ να πω ευχαριστώ» διαβάσαμε στην τελευταία συλλογή με τίτλο Ενδεχόμενα Τοπία (εκδ. Αντίποδες) της Δανάης Σιώζιου, ενώ το υποχθόνιο χιούμορ και η τεχνικές ακροβασίες του Θωμά Τσαλαπάτη βρήκαν καταφύγιο σε στίχους όπως «σκύψε, απλώς σκύψε για όλους όσους πέρασαν / τη ζωή τους σε ύψος κάτω του 1,60» στη συλλογή Η ομορφιά των όπλων μας (εκδ. Αντίποδες).

Non Fiction Βιβλία

Μπορεί στον υπόλοιπο πλανήτη το 2021 να μη σηματοδοτούσε απαραίτητα κάτι σημαντικό, για ένα μικρό κράτος των Βαλκανίων αποτέλεσε όμως την 200η επέτειο από την ίδρυσή του. Έτσι, είχαμε έναν μικρό καταιγισμό από εκδόσεις που αφορούσαν την Ελληνική Επανάσταση. Ή μάλλον το κουβάρι που έχουμε στο μυαλό μας αναφορικά με το 1821. Ας σταθούμε, λοιπόν, σε δύο κείμενα που ξεχώρισαν. 

Ο Γιώργος Μαργαρίτης, καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, έριξε φως στο θέμα βάζοντας πολλά πράγματα στη θέση τους μέσα από το Η υπεράσπιση της ελεύθερης Ελλάδας (εκδ. Διόπτρα), το δεύτερο βιβλίο του για την Ελληνική Επανάσταση μετά το 1821: Ενάντια σε φρούρια και τείχη.

Αντίστοιχα, η συλλογή κειμένων Κατάλοιπα του ΄21 (εκδ. Άγρα) αποτέλεσε μία ευκαιρία για να δούμε τι είχε να πει ο Κωστής Παπαγιώργης, ένας από τους πιο σημαντικούς διανοητές των τελευταίων δεκαετιών, επί του θέματος. Ήταν μια λαϊκή επανάσταση ή μια δυτικοθρεμένη εξέγερση; Υπήρχαν «καλοί» και «κακοί»; Τι ισχύει τελικά;

Προσπερνώντας 150 χρόνια ιστορίας, μεταφερθήκαμε στη Βόρεια Ιρλανδία των 70s με το Μην πεις λέξη (εκδ. Μεταίχμιο)του Patrick Radden Keefe και μάθαμε για την κρυφή δράση του IRA μέσα από μία πραγματική ιστορία φόνου. Από εκεί, ταξιδέψαμε στον Ψυχρό Πόλεμο με το Ρουά Mατ στο Βερολίνο (εκδ. Μίνωας), όπου ο Giles Milton άνοιξε ένα παράθυρο στον χρόνο και φώτισε το σκληρό κατασκοπικό παιχνίδι που παιζόταν από όλες τις πλευρές στη μεταπολεμική γερμανική πρωτεύουσα.

Τι έγινε όμως με τα τέρατα των Ναζί που επέζησαν; Τα συγκλονιστικά ρεπορτάζ του Ολλανδού Harry Mulisch από την περιβόητη δίκη επί ισραηλινού εδάφους συγκεντρώθηκαν σε έναν τόμο και κυκλοφόρησαν με τίτλο Υπόθεση 40/61: Η δίκη του Άιχμαν (εκδ. Καστανιώτη). Ένα συγκλονιστικό, με άλλα λόγια, ντοκουμέντο.

Από τα τέρατα του παρελθόντος στα τέρατα του σήμερα και τη μαρτυρία Η μεγάλη οικογένεια (εκδ. Κάκτος) της Camille Kouchner που σόκαρε τη Γαλλία. Η 45χρονη επιτυχημένη δικηγόρος «πάγωσε το αίμα» του αναγνωστικού κοινό δημοσιεύοντας ένα δριμύ κατηγορώ ενάντια στον κακοποιητή πατριό της.

Αφήνοντας για λίγο τα βάσανα της Γης, ταξιδέψαμε παρέα με τον επίτιμο διευθυντή του Πλανητάριου Διονύση Σιμόπουλο μέσα από κείμενα εκλαϊκευμένης επιστήμης και εντυπωσιακό αρχειακό φωτογραφικό υλικό στο Μεγάλη περιπέτεια στο Διάστημα (εκδ. Οξύ), ενώ διαβάσαμε με πάρα πολύ προσοχή το Airbnb στην πόλη. Ευκαιρία ή απειλή (εκδ. Πόλις) των Δημήτρη Μπαλαμπανίδη, Εύα Παπατζανή και Δημήτρη Πέττα προσπαθώντας να καταλάβουμε γιατί η εύρεση στέγης έχει γίνει ένα πραγματικό μαρτύριο για τους Αθηναίους.

Φυσικά, αν υπήρξε μία βιογραφία που μίλησε στην καρδιά μας αυτή δεν ήταν άλλη από τη βιογραφία Γιάννης Αντετοκούνμπο, γράφοντας ιστορία (εκδ. Κάκτος). Η εξαιρετική δουλειά του Ισπανού αθλητικογράφου Jose Manuel Portes ζωντάνεψε με τα πιο αδρά χρώματα την πορεία του Greek Freak από τα Σεπόλια μέχρι την κορυφή του NBA.

Σε τελείως διαφορετικά μονοπάτια, τώρα, προβληματιστήκαμε πολύ με το μανιφέστο της Γαλλίδας Pauline Harmange. To Μισώ τους άντρες (εκδ. Οξυ) που παραλίγο -αν είναι ποτέ δυνατόν!- να απαγορευτεί στη Γαλλία είναι υπερβολικά προβοκατόρικο για τα περισσότερα γούστα, σίγουρα όμως άνοιξε συζητήσεις που πρέπει πέσουν επιτέλους στο τραπέζι. Όπως, δηλαδή, έκανε και το Στον καθρέφτη του Δαρβίνου (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτη) του καθηγητή βιοποικιλότητας Σπύρου Σφενδουράκη που διαλεύκανε τις πιο κοινές παρανοήσεις στη θεωρία της εξέλιξης.

Κλείνοντας, γνωρίσαμε μία διαφορετική πλευρά του τεράστιου Gabriel Garcia Marquez ξεφυλλίζοντας Το σκάνδαλο του αιώνα (εκδ. Ψυχογιός) όπου φιλοξενούνται 50 δημοσιογραφικά κείμενα από την εποχή που ο Gambo έβγαζε το ψωμί του κάνοντας ρεπορτάζ, ενώ παρακολουθήσαμε τη βαθιά υπόκλιση της σύγχρονης διανόησης (Αλεξάνδρος Βούλγαρης, Θωμάς Τσαλαπάτης) στους στίχους του σημαντικότερου Έλληνα ράπερ σήμερα στο αφιερωματικό Λεξ: Ένα αστέρι από τσιμέντο (εκδ. Κυψέλη).

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

ENTERTAINMENT

Τελικά, τα βιβλία μπορούν να σου σώσουν τη ζωή;