Τι συνέβη στον κόσμο του βιβλίου το 2022

Ποιος τα διαβάζει όλα αυτά τα βιβλία; Να μια εύλογη απορία για μία μικρή χώρα με μεγάλη εκδοτική παραγωγή, η οποία αντιστέκεται σαν γαλατικό χωριό απέναντι στους Ρωμαίους του e-publishing. Με μία σύντομη αναζήτηση στη βάση της Βιβλιονέτ βλέπει κανείς ότι κάθε χρόνο εκδίδονται πάνω από 5.000 βιβλία. (Ναι, ανάμεσά τους είναι και οι αυτοεκδόσεις, χωρίς όμως να αποτελούν τη μερίδα του λέοντος). Το 2022 δεν ήταν μία εξαίρεση στον κανόνα του βιβλίου για την Ελλάδα. Το αντίθετο.

Είναι προφανές ότι υπάρχει ένα σταθερό αναγνωστικό κοινό, για το οποίο τα βιβλία είναι κάτι παραπάνω από χόμπι· είναι τρόπος ζωής. Αρκεί όμως αυτή η κοινότητα για να ατενίσουμε με αισιοδοξία το μέλλον; Η αλήθεια βρίσκεται όπως πάντα κάπου στη μέση.

Εκτός από τους φανατικούς αναγνώστες υπάρχουν και άλλες δύο κατηγορίες: οι «πρώην» αναγνώστες (άνθρωποι που αγαπούν το βιβλίο, συνεχίζουν να αγοράζουν, αλλά λόγω φόρτου εργασίας δεν προλαβαίνουν πια να διαβάσουν, φτιάχνοντας απλά όλο και μεγαλύτερες στοίβες με αδιάβαστα) και όσοι κυνηγούν το βιβλιοφιλικό clout στο ίντερνετ, μετατρέποντας το βιβλίο πρώτα σε αντικείμενο για likes και ύστερα για διάβασμα.

Για να μην παρεξηγηθούμε: δεν υπάρχει τίποτα κακό με αυτές τις δύο κατηγορίες, αφού είναι εν δυνάμει νέοι φανατικοί αναγνώστες. Είναι πολύ πιο πιθανό να ανοίξεις ένα βιβλίο όταν υπάρχει ένα μυθιστόρημα πάνω στο τραπεζάκι του σαλονιού παρά όταν δεν υπάρχει.

Με κάποιον παράξενο τρόπο, στα χρόνια της καραντίνας το βιβλίο έγινε πάλι cool, έγινε τάση, μπήκε στα trends. Το 2022 ήταν μία χρονιά που ακολούθησε το κύμα των δύο προηγούμενων χρόνων. Τελικά, το βασικό ζητούμενο είναι σχετικά απλό: να φύγουμε από την επιφάνεια του «αγοράζω και ποστάρω βιβλία» και να φτάσουμε στην πηγή, στην ουσία του διαβάσματος.

Τι συνέβη όμως τη χρονιά που μας αφήνει στον κόσμο του βιβλίου και των ελληνικών εκδόσεων; Ακολουθούν όλα όσα ξεχωρίσαμε σε μία χρονιά με ευχάριστες εκπλήξεις, δυσάρεστες εξελίξεις και χιλιάδες νέα βιβλία.

Βραβεία, τάσεις και μεγάλες απώλειες

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΑΣΗ, πόλεμος λέγεται. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία προκάλεσε, όχι άδικα, αναταράξεις σε κάθε μήκος και πλάτος της ανθρώπινης δραστηριότητας. Το βιβλίο δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Έτσι, η συζήτηση για το αν το φετινό Νόμπελ Λογοτεχνίας θα -ή μάλλον αν θα έπρεπε να- δοθεί σε κάποια/ον συγγράφει από την Ουκρανία φούντωσε. Παράλληλα εμφανίστηκαν ξανά στο προσκήνιο παλιότερες εκδόσεις από τη δοκιμαζόμενη χώρα ενώ δεν έλειψαν και οι τυπωμένες γεωπολιτικές αναλύσεις επί του θέματος.

Αν όμως υπήρξε μία «λογοτεχνική στιγμή» που έδειξε καλύτερα από κάθε άλλη τη φρίκη του πολέμου αυτή ήταν τα στοιβαγμένα βιβλία στα παράθυρα των ουκρανικών σπιτιών. Βιβλία που υπήρχαν σε πληθώρα στα περισσότερα σπίτια, μιας και την περίοδο της Covid-19 οι ουκρανικές αρχές τα χάριζαν αφειδώς στους κατοίκους της χώρας σε μία προσπάθεια να τους πείσουν να εμβολιαστούν.

Τελικά, όχι, το Νόμπελ δε δόθηκε σε κάποιον/κάποια συγγραφέα ουκρανικής καταγωγής. Η μεγάλη νικήτρια ήταν η Γαλλία και η 82χρονη Annie Ernaux. Έτσι, η λογοτεχνία πήγε ξανά στη θέση της – όπως και η καρδιά πολλών οι οποίοι φοβούνταν κάποια φοβερή και τρομερή «πρωτοτυπία» από πλευράς της Ακαδημίας. Αυτή ήταν μία βράβευση που φαίνεται να μην έγινε με βάση τα πολιτικά κριτήρια, αλλά με βάση την πορεία της συγγραφέας. Όχι, φυσικά, ότι η Ernaux είναι απολιτίκ. Η νέα κάτοχος του Νόμπελ είναι δηλωμένη οπαδός του σαφέστατα αριστερού Jean-Luc Mélenchon, ενώ ο απόηχος του Μάη του ’68 είναι συχνός στο έργο της.

To βραβείο Booker πάλι συνέχισε την πορεία του σε λιγότερο προβεβλημένες λογοτεχνικά χώρες. Μετά τη Νότια Αφρική και τον Damon Galgut, ήταν η σειρά της Σρι Λάνκα και του Shehan Karunatilaka. Ο 47χρονος συγγραφέας αναδείχθηκε νικητής με το The Seven Moons of Maali Almeida, ένα τρομερά πρωτότυπο μυθιστόρημα όπου ένας φωτορεπόρτερ προσπαθεί να λύσει το μυστήριο της δικής του δολοφονίας. Μία ιστορία για φαντάσματα στο περιθώριο του εμφυλίου ο οποίος ταλάνισε τη χώρα για σχεδόν 30 χρόνια. Λογικό, λοιπόν, να επιστρατεύεις το παράλογο καθώς και το χιούμορ για να αντιμετωπίσεις ως συγγραφέας τη φρίκη που έχεις δει με τα ίδια σου τα μάτια.

Στα πλαίσια του Booker, μάλιστα, είχαμε και την ίσως μεγαλύτερη λογοτεχνική απώλεια της χρονιάς. H Hilary Mantel, αυτή η ιδιοφυΐα του ιστορικού μυθιστορήματος, δεν είναι πια μαζί μας. Ήταν η πρώτη γυναίκα συγγραφέας που κατάφερε να κερδίσει το βραβείο δύο φορές. Κάτι που σε μεγάλο βαθμό το χρωστά στον βασικό της πρωταγωνιστή, τον Thomas Cromwell, έναν πολιτικό του 16ου αιώνα. Ήταν μία λογοτεχνική φωνή στην οποία δεν μπορούσες παρά να υποκλιθείς – ακόμα και αν δε σου άρεσε ο τρόπος που έγραφε.

Τι συνέβη όμως με τις τάσεις της χρονιάς; Στο εξωτερικό η συμπερίληψη συνέχισε, όχι άδικα, να είναι βασικό ζητούμενο. Το Bookstagram καθώς και το BookTok έπαψαν να αποτελούν καινά δαιμόνια και έγιναν ρυθμιστές των charts και των best-sellers. Η ελληνική αγορά δε λειτούργησε διαφορετικά σε αυτόν τον τομέα. Εκείνο, όμως, που είδαμε να αλλάζει είναι η σχέση της με τα audiobooks.

Μέσα στο 2022 έγινε φανερό ότι τα τελευταία ήρθαν για να μείνουν και στην Ελλάδα. Άλλωστε, στο εξωτερικό αποτελούν θεσμό εδώ και πολλά χρόνια – αν όχι δεκαετίες. Συνεχώς ξεπηδούν νέες ελληνικές προσπάθειες στο είδος και νέα apps υπόσχονται μία μαγική εμπειρία.

Οι ενδείξεις ότι τα audiobooks είναι το νέο μεγάλο trend στην αναγνωστική Ελλάδα είναι πολλές. Μία από αυτές; Οι εκδόσεις Anubis ανακοίνωσαν τα πρώτα τρία audiobooks του με ήρωα τον Drizzt Do’Urden, το «σκοτεινό» ξωτικό από τον κόσμο των Forgotten Realms. Μία εμβληματική τριλογία για το fantasy, η οποία όμως πολύ δύσκολα θα απασχολήσει κάποιον που δεν είναι αναγνώστης της λογοτεχνίας του φανταστικού. Αν, λοιπόν, υπάρχει χώρος για τόσο «εξειδικευμένα» audiobooks, είναι φανερό ότι κάτι καινούργιο έρχεται προς το μέρος. Και ελπίζουμε να έρθει με φόρα.

Γράφοντας αυτό, ας ρίξουμε μία αναλυτική ματιά στο τι έγινε στον πιο παραδοσιακό χώρο των τυπωμένων σελίδων.

Ελληνική Λογοτεχνία

ΟΤΑΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΕΝΑ ΑΝΕΚΔΟΤΟ μέχρι σήμερα μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, είναι πολύ εύκολο για εκείνο να βρεθεί στην κορυφή της λίστας των νέων ελληνικών εκδόσεων και τρομερά δύσκολο για οποιοδήποτε άλλο να το ξεπεράσει. Ο Ανήφορος (εκδ. Διόπτρα) έφερε ξανά στο προσκήνιο τον σπουδαίο Κρητικό, μέσα από μία ιστορία που κουβαλά όλη τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και παρότι γράφτηκε πολύ κοντά χρονικά με τον Ζορμπά είναι τελείως διαφορετική από αυτόν· διαθέτει μία βαθιά μελαγχολία με έναν λυτρωτικό όμως τρόπο. (Σημαντική σημείωση: Οι εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφόρησαν εκ νέου όλα τα βιβλία του Καζαντζάκη δίνοντας τρομερό βάρος στη γραφιστική των εκδόσεων – το αποτέλεσμα τις δικαιώνει απόλυτα).

Ο Θωμάς Κοροβίνης, πιστός στο σχεδόν ετήσιο ραντεβού του, επέστρεψε με τον Μπέμπη (εκδ. Άγρα), ένα βιογραφικό κείμενο γύρω από τη ζωή ενός τρομερά ταλαντούχου αλλά και τρομερά αυτοκαταστροφικού μπουζουκτσή, γραμμένο -όπως πάντα- μέσα από τη δεινή ικανότητα του συγγραφέα να γίνεται ένα με τους ήρωές του· ο Γιάννης Ξανθούλης κατάφερε να κάνει τους αναγνώστες να γελάσουν με το Ονειρεύτηκα τη Σανγκάη (εκδ. Διόπτρα) και το πώς ένα ελληνικό χωριό αναστατώνεται από την τελευταία επιθυμία ενός πρωταγωνιστή ερωτικών ταινιών· η Μαρία Ηλιού, γνωστή από το ντοκιμαντέρ Σμύρνη, η Καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, επέστρεψε σε αυτήν με το Μία φιλία στη Σμύρνη (εκδ. Μίνωας), ένα μυθιστόρημα για την ιστορία τεσσάρων φίλων από διαφορετικές θρησκείες και εθνότητες στην κοσμοπολίτικη πόλη λίγο πριν τη Μεγάλη Καταστροφή.

Λογοτεχνικές επιστροφές είχαμε και από τρεις μεγάλες κυρίες της ελληνικής λογοτεχνίας: Η Μάρω Δούκα στο Να είχα, λέει, μία τρομπέτα (εκδ. Πατάκη) μίλησε για το εδώ και τώρα της Αθήνας καθώς και το τότε της Κρήτης με επίκεντρο τις φοβερές και τρομερές γιαγιάδες των παιδικών της χρόνων· η Ρέα Γαλανάκη στο Εμμανουήλ και Κατερίνα (εκδ. Καστανιώτη) αναμετρήθηκε με τους γνωστούς-άγνωστους γονείς της ενώ η Ιωάννα Καρυστιάνη διέτρεξε περίπου 70 χρόνια νεοελληνικής ιστορίας στηριζόμενη πάνω στους ώμους αντιηρώων για να αφηγθεί τα Ψιλά γράμματα (εκδ. Καστανιώτη).

Πόσο δύσκολο είναι άραγε να γράφεις ένα μυθιστόρημα με κεντρικό ήρωα κάποιον με τον οποίο δε μοιράζεστε το ίδιο φύλο; Δύσκολο σίγουρα, όχι όμως ακατόρθωτοόπως όπως μας έδειξε η Ανδρωμάχη (εκδ. Μεταίχμιο) του Κώστα Ακρίβου και το Να θυμηθώ να παραγγείλω (εκδ. Μεταίχμιο) του Στέλιου Μάινα. Στο πρώτο παρακολουθήσαμε από κοντά την πορεία της μυθικής αυτής ηρωίδας και το πώς λατρεύτηκε από τους άντρες πριν γίνει χίλια κομμάτια από τις πράξεις τους, ενώ στο βιβλίο του διάσημου Έλληνα ηθοποιού είδαμε από κοντά γιατί η ιατρική είναι η μητέρα όλων των επιστημών καθώς η ηρωίδα του έθιξε μέσα από τη μοναξιά της ένα θέμα ταμπού: το δικαίωμα στην ευθανασία.

Σε άλλες πολύ σπάνιες επιλογές για την ελληνική λογοτεχνία, είχαμε δύο βιβλία που φλέρταραν με την επιστημονική φαντασία: στο Ήσυχα να πας (εκδ. Κίχλη) η Ούρσουλα Φώσκολου μας σύστησε το ταξίδι της Ολίβια και του Θάνου προς τον πλανήτη Γκλιζέ, σε μία ιστορία γεμάτη παράξενα όνειρα, υπόγειες διαδρομές και προσωπικές αναζητήσεις, και ο Μιχάλης Μακρόπουλος μας έδωσε για άλλη μια φορά τη δικιά του ματιά για τη «μελλοντική ιστορία» -η οποία όμως μιλά, επί της ουσίας, για το σήμερα- μέσα από τη συλλογή διηγημάτων Ιστορίες από ένα περασμένο μέλλον (εκδ. Κίχλη).

Και από τις sci-fi ματιές σε γενναίες επιστροφές προς το παρελθόν από δύο κορυφαίους Έλληνες συγγραφείς της νεότερη γενιάς. Μέσα στη χρονιά, ο Νίκος Α. Μάντης μας παρέδωσε μία νέα προσέγγιση για τις Βάκχες με τον Κιθαιρώνα (εκδ. Καστανιώτης) όπου η μυθολογία και η ιστορία συναντούν τη λογοτεχνία του φανταστικού, τον σωματικό τρόμο, τον ακραίο ερωτισμό, την ψυχανάλυση και τον φεμινισμό. Πριν λίγες μέρες, είχαμε την έκδοση του λιμπρέτου της Ειρήνης του Αριστοφάνη (εκδ. Πατάκη) δια χειρός Δημοσθένη Παπαμάρκου, μίας μουσικής παράστασης του Νίκου Κυπουργού την οποία είδαμε επί σκηνής πριν κάποια χρόνια.

Ας κάνουμε για λίγο στην άκρη τα υπόλοιπα, ώστε να μιλήσουν δύο συλλογές διηγημάτων οι οποίες έπαιξαν με το παράλογο στοιχείο: Ο Σάλτος (εκδ. Ίκαρος) του Ανδρέα Νικολακόπουλου περιείχε 13 διηγήματα γεμάτα από τη λοξή ματιά των ηρώων του, ανθρώπων που φέρνουν στον νου τους σαλούς Μεσαίωνα να πλέουν στις θάλασσες με καράβια δίχως κουπιά, ενώ ο Κυριάκος Χαρίτος αναμετρήθηκε στη Μικρή εγκυκλοπαίδεια του θανάτου (εκδ. Στερέωμα) με -τι άλλο;- αυτό που λέει ο τίτλος του βιβλίου. Μας χάρισε, δηλαδή, 39 σύντομα κείμενα για τις διαφορετικές εκδοχές που παίρνει το τέλος (μας).

Μεταφρασμένη Λογοτεχνία

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ από ένα βραβείο Booker ή ακόμα και από ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας; Η επιστροφή του ίσως κορυφαίου Αμερικανού συγγραφέα σήμερα -λέγε με Cormac McCarhty– ύστερα από 16 χρόνια σιωπής, με ένα διπλό μυθιστόρημα· μία είδηση που ακούστηκε σαν κανονιοβολισμός από τη Νέα Υόρκη μέχρι την Αθήνα. Όσο για το Επιβάτης και τη συνέχειά του (;) Stella Maris που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Gutenberg; Αποτελούν ένα μεγαλεπήβολο αφηγηματικό αρχιτεκτόνημα το οποίο μεταχειρίζεται από παράλογα στοιχεία μέχρι συνομιλίες περί μαθηματικών για να ζωγραφίσει μία ανίερη έλξη ανάμεσα σε δύο αδέρφια.

Έτσι, μπορεί η επανεμφάνιση του 89χρονου συγγραφέα να επισκίασε κάθε άλλη μεταφρασμένη έκδοση, τα Νόμπελ και τα Booker όμως έδωσαν βροντερό εκδοτικό παρών το 2022. Πρώτος και καλύτερος ο Νοτιοαφρικανός Damon Galgut (Booker 2021) και το συγκλονιστικό Η υπόσχεση (εκδ. Διόπτρα), μία οικογενειακή saga που διατηρεί εκλεκτικές συγγένειες με το Καθώς ψυχορραγώ (εκδ. Κέδρος) του σπουδαίου William Faulkner χωρίς όμως ποτέ να γίνεται στρυφνή για τον αναγνώστη. Δεύτερος, και σίγουρα όχι καταϊδρωμένος, ο Abdulrazak Gurnah με το Άλλες ζωές (εκδ. Ψυχογιός), μία σπαρακτική ιστορίας αγάπης στην αυγή του 20ου αιώνα. Ναι, προφανώς το έργο του Τανζανού Νομπελίστα διαδραματίζεται -πού αλλού;- στην τυραννισμένη Ήπειρο της Αφρικής.

Οφείλουμε όμως μία συγγνώμη στην Annie Ernaux, καθώς οι κυρίες θα έπρεπε πάντα να προηγούνται. Η Γαλλίδα κάτοχος του φετινού Νόμπελ είχε το 2022, όχι άδικα, την τιμητική της. Κυκλοφόρησαν περισσότερα από ένα βιβλία της, αλλά αν πρέπει να επιλέξουμε ένα αυτό είναι το Ένας νεαρός άνδρας (εκδ. Μεταίχμιο). Για ποιον λόγο; Επειδή η Ernaux καταφέρνει σε μόλις 40 σελίδες να μιλήσει για τον έρωτά της για κάποιον μικρότερο, δημιουργώντας παράλληλα τις ιδανικές συνθήκες ώστε να γνωρίσουμε τη γραφή της αλλά και το είδος όπου διαπρέπει, το autofiction.

Συνεχίζοντας σε κλίμα Νόμπελ, συναντήσαμε στις Νύχτες Πανούκλας (εκδ. Πατάκη) τον μόνιμα κυνηγημένο από το καθεστώς Erdogan, Orhan Pamuk, να πλάθει μία ιστορία για ένα «φανταστικό» νησί της Μεσογείου και το πώς αυτό παλεύει με μία πανδημία· ανεβήκαμε πάνω στο πλοίο του Βρετανού William Golding, πιο γνωστό από τον Άρχοντα των Μυγών, στο Μύησις Ταξιδευτού (εκδ. Διόπτρα) για να ζήσουμε μία επική, θαλασσινή περιπέτεια· γνωρίσαμε τη συλλογή διηγημάτων του Kazuo Ishiguro με τίτλο Νυχτωδίες (εκδ. Ψυχογιός) και κεντρική θεματική τη μουσική, πριν έρθουμε αντιμέτωποι με το ίσως πιο «παράξενο» έργο της Πολωνίδας Olga Tokarczuk με τίτλο Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών (εκδ. Καστανιώτη), λίγο πριν φτάσει στα χέρια μας το δικό της magnum opus: τα Βιβλία του Ιακώβ (εκδ. Καστανιώτη), μία πολυσέλιδη και πολυπρόσωπη αφήγηση που διευρύνει τα όρια του ιστορικού μυθιστορήματος μιλώντας για τα δίπολα της ζωής με φόντο τη μυστικιστική ατμόσφαιρα του 18ου αιώνα.

 Μισό λεπτό όμως, υπήρξαν και δύο εκδόσεις από δύο διάσημους συγγραφείς που σχεδόν κανείς δεν έχει καταλάβει πώς και γιατί το Νόμπελ τους διαφεύγει ακόμη. Από τη μία ο Salman Rushdie έφερε τον μύθο του Δον Κιχώτη στο σήμερα -τολμηρό ή μάλλον παράτολμο εγχείρημα- με τη μορφή ενός αποτυχημένου συγγραφέα κατασκοπικών μυθιστορημάτων στο Κισότ (εκδ. Ψυχογιός), και από την άλλη ο Haruki Murakami έστησε -όπως μόνο εκείνος ξέρει- ένα δίτομο μυθιστόρημα 1000 και πλέον σελίδων με τίτλο Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε (εκδ. Ψυχογιός), για την προσωπική αναζήτηση ενός ζωγράφου πορτρέτων μετά την προδοσία της γυναίκας του.

Αφήνοντας στην άκρη τα βραβεία, είχαμε πολλές και σημαντικές εκδόσεις από σπουδαίους συγγραφείς που όμως δεν είναι εστεμμένοι. Έτσι, ο Jonathan Franzen σκιαγράφησε μία ολόκληρη γενιά -εκείνη των 70s- μέσα από μία όχι και τόσο συνηθισμένη οικογένεια στα Σταυροδρόμια (εκδ. Ψυχογιός), το Ο Ρότζερ Φέντερερ ως θρησκευτική εμπειρία (εκδ. Πλήθος) μας έδωσε τη δυνατότητα να δούμε με διαφορετικό μάτι το μεγαλείο του David Foster Wallace, η Hanya Yanagihara μας έδωσε -άλλο ένα- μεγαλεπήβολο μυθιστόρημα με το Προς τον Παράδεισο (εκδ. Μεταίχμιο) το οποίο εκτείνεται σε  εκτείνεται σε τρεις αιώνες και σε τρεις διαφορετικές και εναλλακτικές εκδοχές των ΗΠΑ, ενώ το Γεμάτη ζωή (εκδ. Δώμα) του John Fante, για έναν άντρα που τα βρίσκει μπαστούνια ακριβώς όταν νομίζει ότι τα έχει καταφέρει, απέδειξε γιατί ο τελευταίος είναι πολλά περισσότερα από απλά πρόγονος του Charles Bukowski.

Τι μας έδωσε τώρα η νέα γενιά της αμερικανικής λογοτεχνίας; Το συναρπαστικό και πρωτότυπο Οι μεταφορές του βασιλιά (εκδ. Gutenberg) δια χειρός Joshua Cohen για τις περιπέτειες δύο πρώην στρατιωτών του Ισραήλ που μεταφέρουν τα «ταλέντα» τους από τη Γάζα στη Νέα Υόρκη ξεσπιτώνοντας ανεπιθύμητους ενοικιαστές για να βγάλουν τα προς το ζην, το Ο νυχτερινός δρόμος (εκδ. Πόλις) του Laird Hunt που γυρνά το ρολόι στη δεκαετία του 1930 και την αμερικανική κοινωνία που σπαρασσόταν από -τι άλλο;- φυλετικό μίσος, καθώς και το H Mercury παρουσιάζει (εκδ. Ίκαρος) του Anthony Marra. Μία ιστορία αγάπης, ενοχών και ψευδαισθήσεων στις χρυσές εποχές του μεταπολεμικού Χόλιγουντ από τον συγγραφέα που μας έδωσε τον εντυπωσιακό Αστερισμό ζωτικών φαινομένων (εκδ. Ίκαρος) πριν κάποια χρόνια.

Παράλληλα είχαμε δύο εξαιρετικά μεταφρασμένα δείγματα από το παρελθόν και το παρόν της Αφροαμερικανικής λογοτεχνίας. Γνωρίσαμε την Gayl Jones μέσα από το Κορετζιντόρα (εκδ. Κλειδάριθμος), ένα μυθιστόρημα-καταπέλτη γραμμένο το 1975 με πρωταγωνίστρια μία τραγουδίστρια των μπλουζ που έχει ζήσει στο πετσί της κάθε είδους κακοποίηση, πριν παρακολουθήσουμε την οικογενειακή saga του Colson Whitehead με τίτλο Μπερδέματα στο Χάρλεμ (εκδ. Ίκαρος) και φόντο την πιο ζόρικη συνοικία της Νέας Υόρκης κατά τη δεκαετία του ‘60. 

Ας αφήσουμε όμως τις ΗΠΑ για να μεταφερθούμε λίγο πιο κοντά σε εμάς. Ήταν απόλυτα λογικό και αναμενόμενο ο Πόλεμος στην Ουκρανία να φέρει ξανά στο προσκήνιο τη λογοτεχνίας της μεγάλης αυτής ευρωπαϊκής χώρας. Έτσι, οι Γκρίζες Μέλισσες (εκδ. Καστανιώτη) του Andrej Kurkow -τον οποίο έχουν χαρακτηρίσει Κάφκα της μετασοβιετικής εποχής- μιλούν για έναν μελισσοκόμο που έπαψε να εμπιστεύεται τις ίδιες του τις μέλισσες ενώ την ίδια στιγμή δείχνουν με σχεδόν προφητικό τρόπο το πώς είναι να ζει κανείς στην Ανατολική Ουκρανία λίγο καιρό πριν τη ρωσική εισβολή. Αντίστοιχα, το Με καταγωγή από τη Μαριούπολη (εκδ. Gutenberg) της Γερμανίδας με ουκρανική καταγωγή Natascha Wodin είναι μία καταγραφή των βασάνων που έχουν ζήσει διαχρονικά οι άνθρωποι της πόλης, καθώς η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν αιματηρή φάρσα.

Σε μία ιδιαίτερα αγαπημένη κατηγορία τώρα του ελληνικού κοινού, αυτή του γαλλικού μυθιστορήματος, είχαμε πολλές, διαφορετικές και ενδιαφέρουσες εκδόσεις: το νέο τρομερό παιδί της γαλλικής λογοτεχνίας, Edouard Louis, μας έδωσε άλλη μία βαθιά προσωπική αφήγηση στο Αλλαγή: Μέθοδος (εκδ. Αντίποδες) για τις δυσκολίες του να είσαι αποσυνάγωγος στη βαθιά γαλλική επαρχία, o Gerard Delteil μας χάρισε ένα σκληρό πολιτικό θρίλερ για τη μεταπολεμική εποχή και τον πόλεμο της Αλγερίας που σμίλεψε τη Γαλλία στο Κόκκινα και μαύρα χρόνια (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου), ενώ ο βραβευμένος με Goncourt Mathias Enard κατάφερε στο Το ετήσιο συμπόσιο της συντεχνίας των νεκροθαφτών (εκδ. Στερέωμα) να δώσει μία συνολική εικόνα του γαλλικού λαϊκού πολιτισμού – άλλοτε κωμική, άλλοτε πληθωρική αλλά πάντοτε ουσιώδη.

Μικρή παύση εδώ για το καλύτερο πολιτικό θρίλερ που μεταφράστηκε το 2022 και ακούει στο όνομα Ο νόμος του μίσους (εκδ. Πόλις) δια χειρός Albero Garlini, το οποίο μας μεταφέρει στα ταραγμένα ιταλικά 60s και 70s, όταν η πολιτική βία είχε γίνει δεύτερη φύση της χώρας, τολμώντας μάλιστα να δει τα πράγματα από τη σκοπιά των νεοφασιστών. Τρομερά ή μάλλον τρομακτικά επίκαιρο μετά τις τελευταίες εξελίξεις -βλέπε Giorgia Meloni- στη γειτονική χώρα.

Αν τώρα αναζητήσουμε τα δύο πιο «ιδιαίτερα» μεταφρασμένα μυθιστορήματα της χρονιάς, θα τα βρούμε στο Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο (εκδ. Δώμα) του 42χρονου Benjamin Lababut, ένα υβριδικό μυθιστόρημα -λίγο αυτοβιογραφία, λίγο δοκίμιο, λίγο μυθοπλασία- που σπάει τα όρια ανάμεσα στην τέχνη και την επιστήμη αλλά και το Σανταράμ (εκδ. Κυψέλη) δια χειρός Gregory David Roberts. Τι να περιμένεις από αυτό; Μία τεράστια, γεμάτη αληθινές ιστορίες αφήγηση για έναν larger than life άνθρωπο ο οποίος ήταν πολιτικός ακτιβιστής και έγινε ηρωινομανής, ήταν φιλόσοφος και έγινε εγκληματίας, ήταν χίλια πράγματα και άλλα τόσα – σε μία διαδρομή από την Αυστραλία μέχρι την Ινδία και από τη φυλακή μέχρι την ελευθερία.

Μιλώντας για ανθρώπους που τρέχουν τώρα, το Ζάτοπεκ (εκδ. Καστανιώτη) σε σενάριο Jan Novak και εικονογράφηση του Jaromir 99 ήταν ένα graphic novel-ευχάριστη έκπληξη για τον σπουδαίο δρομέα. Ευανάγνωστο, ευχάριστο, ειλικρινές και -κυρίως- συγκινητικό. Όσο για έναν από τους πιο διάσημους συγγραφείς της Μεγάλης Βρετανίας; O Julian Barnes επέστρεψε με το Ελίζαμπεθ Φιντς (εκδ. Μεταίχμιο), ένα μυθιστόρημα όπου ένας μαθητής αφηγείται το πώς μία καθηγήτρια τον έκανε να βλέπει με τελείως διαφορετικό μάτι τον κόσμο.

Περνώντας τον Ατλαντικό, συναντήσαμε ξανά τον Leonardo Padura με το Σαν σκόνη στον άνεμο (εκδ. Καστανιώτη), ένα βιβλίο με επίκεντρο τους Κουβανούς που ζουν μακριά από το νησί τους ως μία σπουδή στη διασπορά και στη ρήξη των σχέσεων, το Πώς έγινα καλόγρια (εκδ. Carnivora) του Αργεντινού César Aira που θίγει το θέμα της ταυτότητας ανατρέποντας συνεχώς τις προσδοκίες του αναγνώστη μέσα από τον/την κεντρικό χαρακτήρα που είναι μόλις 6 ετών, καθώς και τον σπουδαίο Roberto Bolano μέσα από το Συμβουλές από έναν μαθητή του Μόρρισον σε έναν φανατικό του Τζόυς (εκδ. Άγρα), στην πρώτη ελληνική μετάφραση του πρώτου μυθιστορήματος του. 

Πριν κλείσουμε την ενότητα της μεταφρασμένης λογοτεχνίας, πρέπει να γίνει ειδική αναφορά στον Osamu Dazai: ο Ιάπωνας συγγραφέας εξέδωσε το 1948 ένα μυθιστόρημα που έμελλε να γίνει ένα από τα πιο επιτυχημένα βιβλία της μεταπολεμικής περιόδου στη χώρα του, μιλώντας για έναν άνθρωπο που τρέμει να είναι ο εαυτός του μπροστά σε άλλους ανθρώπους. Φέτος, λοιπόν, το είδαμε να μεταφράζεται από δύο διαφορετικούς εκδοτικούς: ως Όχι πια άνθρωπος (εκδ. Διόπτρα) και Δεν ήμουν πια άνθρωπος (εκδ. Gutenberg).

Κλείνοντας, ας μην ξεχάσουμε μία επανέκδοση ενός βιβλίου με θρυλικές σχεδόν διαστάσεις. Για αρκετά χρόνια ήταν σχετικά δύσκολο να βρεις το Οι πόλεις της κόκκινης νύχτας (εκδ. Τόπος) του William Burroughs. Πέρα όμως από τη μέχρι πρότινος σπανιότητα αυτού του τρελού και παλαβού μυθιστορήματος -εμφανίζονται από πειρατές μέχρι εξερευνητές του Θιβέτ- υπάρχει κάτι πιο σημαντικό: μας θυμίζει μία εποχή όπου η λογοτεχνία μπορούσε να είναι «επικίνδυνη».

Non Fiction Βιβλία

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΔΙΑΝΟΗΣΗ ΘΑ ΗΤΑΝ πολύ πιο φτωχή χωρίς τον Σωκράτη, τον πιο αινιγματικό από όλους τους Έλληνες φιλοσόφους, μιας και δε μας άφησε καθόλου δικά του γραπτά. Έτσι, η Απολογία του Σωκράτους (εκδ. Gutenberg) σε νεοελληνική μεταφορά από τον φιλόλογο με «φ» κεφαλαίο Στάντη Αποστολίδη αποτέλεσε, αναμφισβήτητα, ένα σημαντικό εκδοτικό γεγονός της χρονιάς. Σε πολύ πιο κοντινά σε εμάς γεγονότα, είχαμε το Η Ελλάδα από τη χούντα στην κρίση (εκδ. Gutenberg) του Δημήτρη Τζιόβα που έριξε φως στον τρόπο με τον οποίο μετατοπίστηκε το ενδιαφέρον από την πολιτική στην κουλτούρα στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. 

Γυρνώντας το ημερολόγιο μερικές δεκαετίες πιο πριν, αλλά σε ένα γεγονός που παραμένει -δυστυχώς- λόγω εντάσεων στο Αιγαίο και προσφυγικής κρίσης πιο επίκαιρο από ποτέ, διαβάσαμε και μείναμε άφωνοι στο Εν πλω: Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από το ημερολόγιο ενός δόκιμου σημαιοφόρου (εκδ. Κυψέλη) τα συγκλονιστικά απομνημονεύματα ενός αυτόπτη μάρτυρα που έζησε το ανθρώπινο δράμα από πρώτο χέρι. Αντίστοιχα, αλλά από τελείως διαφορετική σκοπιά το Η σιδηρά δεκαετία:1912-1922 (εκδ. Μίνωας) του Σπυρίδωνα Πλουμίδη εξέτασε το πώς μία γενιά Ελλήνων βρισκόταν συνεχώς σε πόλεμο γνωρίζοντας μεγάλες ήττες αλλά και σημαντικότατες εδαφικές νίκες. 

Επιστρέφοντας τώρα στο πολλές φορές δραματικό παρόν, αφού γνωρίσαμε στο Facebook τις πάντα ψύχραιμες θέσεις και απόψεις του Γιώργου Παππά, παθολόγου και διδάκτορα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, για τη δημόσια υγεία και την πανδημία, τις είδαμε τυπωμένες με τον χαρακτηριστικό τίτλο Οι επόμενες δύο εβδομάδες θα είναι κρίσιμες (εκδ. Διόπτρα) και προβληματιστήκαμε με το πόσο εύκολα πέφτουμε θύματα των «στοχευμένων ειδήσεων» όπως τις αποκαλύπτει ο Άρης Χατζηστεφάνου στο Προπαγάνδα και παραπληροφόρηση (εκδ. Τόπος).

Με τον πόλεμο να κάνει ξανά την εμφάνισή του στην Ευρώπη το 2022, βιβλία όπως το Μία σύντομη ιστορία του πολέμου (εκδ. Ψυχογιός) της Margaret MacMillan αλλά και οι Θεωρίες συνωμοσίας για τον Χίτλερ (εκδ. Αλεξάνδρεια) του Richard J. Evans έπαψαν να έχουν μονάχα ιστορικό ενδιαφέρον, αφού έριξαν φως στα πώς και τα γιατί των πολεμικών συρράξεων αλλά και των τρομακτικά επικίνδυνων fake news. Μάλιστα, μίας και μιλάμε για πόλεμο και «τέρατα», Το βιβλίο της Κόλασης (εκδ. Αλεξάνδρεια) του Scott Bruce υπήρξε μία πάρα πολύ ενδιαφέρουσα έκδοση για το πώς ακριβώς βλέπουμε – από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα- τα καζάνια του Κάτω Κόσμου καθώς και τις τιμωρίες που περιμένουν τους αμαρτωλούς.

Επειδή όμως μπορεί  η ιστορία να μας διδάσκει τι να αποφύγουμε στο μέλλον, η οικονομία όμως είναι εκείνη η οποία κάνει τον κόσμο μας να κινείται, με χαρά πήραμε στα χέρια μας το πρώτο μεταφρασμένο στα ελληνικά βιβλίο του Adam Tooze με τίτλο Πολιτική οικονομία μίας κατάρρευσης (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Ποιος είναι ο κύριος; Ένας καθηγητής οικονομικών που λατρεύεται ευλαβικά από τους οπαδούς στο εξωτερικό και γίνεται πρώτο θέμα σε μερικά από τα μεγαλύτερα Μέσα του πλανήτη. Όσο για το εν λόγω κείμενό του; Μας εξήγησε τον τρόπο που οι χρηματοοικονομικές κρίσεις άλλαξαν τον κόσμο (τσαλαπατώντας στην πορεία οικονομίες όπως η Ελλάδα ερχόμαστε να προσθέσουμε).

Αντίστοιχα, το Η οικονομική επιστήμη στην υπηρεσία του καλού (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) του Γάλλου Νομπελίστα, Jean Tirole, μίλησε για το πώς η «ζοφερή επιστήμη» οφείλει να μην κοιτά μόνο τα παχιά πορτοφόλια και τα υπερκέρδη των αηδιαστικά πλούσιων και προνομιούχων αλλά να δίνει λύσεις για όλα τα κοινωνικά στρώματα.

Φυσικά, όλα αυτά δεν έγιναν από τη μία μέρα στην άλλη. Έτσι, το Η αυτοκρατορία του βαμβακιού (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) του Sven Beckert μας εξήγησε πως το συγκεκριμένο αγαθό καθόρισε τις καπιταλιστικές σχέσεις -υπενθυμίζοντάς τραγικές ιστορίες, όπως για παράδειγμα το ότι οι εργάτες αναγκάζονταν να δίνουν όπιο στα μωρά τους για να μπορούν να είναι πιο αποδοτικοί στη δουλειά τους- ενώ το Οι δρόμοι του μεταξιού (εκδ. Αλεξάνδρεια) του Peter Francopan επανέφερε τη συζήτηση γύρω από τις νοητές γραμμές που όχι μόνο ένωσαν τη Δύση με την Ανατολή αλλά και έχουν παίξει και τρομερά σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Κάτι, δηλαδή, που έκανε και graphic novel του Yuval Noah Harari με τίτλο Εμείς οι ασταμάτητοι: Πώς κατακτήσαμε τον κόσμο (εκδ. Μεταίχμιο-Αλεξάνδρεια) αναζητώντας τη λύση στο μυστήριο για την απόλυτη κυριαρχία μας πάνω στον πλανήτη με μία βουτιά μέχρι την προϊστορία. Ο Θεόδωρος Παπακώστας aka Archaiostoryteller πάλι, άφησε για λίγο το πολύ επιτυχημένο του podcast για να μας δώσει 79 ιστορίες οι οποίες πετάγονται από τη μία άκρη της αρχαιότητας έως την άλλη στο Αρχαιολογία αγάπη μου… έλα πάρε με από εδώ (εκδ. Key Books), όσο ο Charles Seife έριχνε φως στον αληθινό και γεμάτο ατέλειες άνθρωπο πίσω από τον μύθο του διάσημου αστροφυσικού Stephen Hawking στο Ο πραγματικός Χόκινγκ (εκδ. Μεταίχμιο).

Μικρό διάλειμμα από τις οικουμενικές ανησυχίες για μερικές μαρτυρίες από κάτι καθαρά τοπικό: με το Αυτή η νύχτα μένει (εκδ. Κάκτος), το οποίο φέτος παρακολουθούμε τηλεοπτικά μετά την προ 20ετίας κινηματογραφική του μεταφορά, ο Θάνος Αλεξανδρής μας έδωσε μία γερή γεύση από τη μυσταγωγία των νυχτερινών κέντρων της επαρχίας.

Κλείνοντας, και επειδή ήταν και χρονιά Μουντιάλ, ο αθλητισμός είχε την τιμητική του: Στο Πύρρος, με το μικρό μου όνομα (εκδ. Παπαδόπουλος) ο Νίκος Ευσταθίου αφηγήθηκε τη μυθιστορηματική ζωή του μεγάλου μας αρσιβαρίστα, η Ελληνοαμερικανίδα δρομέας Alexi Pappas μίλησε για τη μάχη της με την κατάθλιψη στο Γενναία (εκδ. Key Books), ο Claude Boli θυμήθηκε τα έργα και τις ημέρες του Eric Cantona στο Ο βασιλιάς και εγώ (εκδ. Δίχτυ) ενώ ο Δημήτρης Ραπίδης έδειξε με τον καλύτερο τρόπο το πόσο στενά είναι συνδεδεμένο το ποδόσφαιρο με την κοινωνία, την πολιτική αλλά και τις επαναστάσεις στο More than a game! (εκδ. Απρόβλεπτες).

Αστυνομικά, Sci-Fi και Τρόμος

Η ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΚΛΕΙΝΕΙ με τα τελευταία στη σειρά αλλά σε καμία περίπτωση λιγότερο σημαντικά page turners της χρονιάς. Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, δικαιωματικά από τον James Ellroy, και το Πανικός (εκδ. Κλειδάριθμος) που τον επανέφερε σε γνώριμα εδάφη· όπου ντίβες, αλκοολικοί και διεφθαρμένοι αστυνομικοί συγκρούονται μέχρι τελικής πτώσης στο Χόλιγουντ της δεκαετίας του ‘50. Αφηγητής μας είναι ο Φρέντι Ότας, αρχιτραμπούκος του περιοδικού Confidential, σε ένα crime novel πολύ πιο ευανάγνωστο από τις τελευταίες προηγούμενες προσπάθειες του μετρ του νουάρ.

Άλλη μία μεγάλη επιστροφή έγινε με το Νησί των αρουραίων (εκδ. Μεταίχμιο). Ο Jo Nesbo μας έδωσε τη δεύτερη συλλογή διηγημάτων του με ιστορίες που ταξιδεύουν στο κοντινό μέλλον, από την Αμερική μέχρι την Αφρική, και συναντούν ζάπλουτους Κροίσους να ζουν στις κορυφές πανύψηλων κτιρίων ενώ οι μάζες λιμοκτονούν την ίδια ώρα που ειδικά gadgets καταστρέφουν τη μνήμη των ανθρώπων.

Όσο για Το σκοτάδι παραμένει (εκδ. Μεταίχμιο); Εδώ έχουμε με έναν σμπάρο δύο τρυγόνια : τον πατριάρχη του tartan noir William McIlvanney και τον Ian Rankin. Για μισό λεπτό όμως, τι δουλειά έχουν οι ζωντανοί με τους νεκρούς; Είναι καθαρά λογοτεχνικό: ο Rankin βοήθησε ώστε να ολοκληρωθεί και να εκδοθεί το τελευταίο έργο του μέντορά του.

Παραμένοντας στη Σκωτία, η Val McDermit μας χάρισε με το 1979 (εκδ. Διόπτρα) ένα ατμοσφαιρικό ταξίδι στο παρελθόν λίγο πριν το δημοψήφισμα για τη σκοτσέζικη ανεξαρτησία εκείνη τη χρονιά, αλλά και μία ακροδεξιά συνωμοσία που αποκαλύπτεται εξαιτίας των δύο πρωταγωνιστών της ιστορίας. Όχι, δεν είναι αστυνομικοί, είναι μαχόμενοι ρεπόρτερ. Φεύγοντας τώρα από το Νησί και πηγαίνοντας προς τις πρώην αποικίες διαβάσαμε με μεγάλο ενδιαφέρον το Η επιστροφή του Φαράζ Αλί (εκδ. Κλειδάριθμος) της Aamina Ahmad για το σκληρό δίλημμα ενός αστυνομικού της Λαχόρης καθώς αντί να διαλευκάνει μία δολοφονία καλείται να τη συγκαλύψει. 

Αντίστοιχα, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσίασε Η δίκη του Ματάν (εκδ. Διόπτρα) της Σομαλοβρετανής Nadfifa Mohammed, η οποία εκτυλίσσεται με φόντο τις αποβάθρες του Κάρντιφ, εκεί όπου η πολυπολιτισμικότητα εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Μεγάλη Βρετανία, έχοντας για κεντρική θεματική το πόσο εύκολο είναι ένας μετανάστης να γίνει αποδιοπομπαίος τράγος. Συνεχίζοντας τις αναφορές στη crime fiction από γυναίκες, η Laura Lippman και Το ωραίο μου πτώμα (εκδ. Δώμα) μας πήραν από το χέρι και μας οδήγησαν από την κουζίνα μέχρι τη γυναικεία χειραφέτηση των 60s, και από τον κόσμο των εφημερίδων στην εξιχνίαση ενός φόνου. 

Σε τελείως διαφορετικό κλίμα, ο Rafael Reig συνδύασε την αγωνία των Ισπανών για την ποδοσφαιρική τους ομάδα με ένα θρησκευτικό έγκλημα στο Τα πάντα συγχωρούνται (εκδ. Carnivora), ο Pierre Lemaitre μας παρουσίασε μία πολύ πρωτότυπη ηρωίδα στο πρόσωπο μίας 63χρονης δολοφόνου υπεράνω πάσης υποψίας στο Φίδι με κεφαλαία (εκδ. Μίνωας), ενώ ο Luis Bayard αποφάσισε στο Βλέμμα από γαλάζιο (εκδ. Μίνωας) να μας χαρίσει μία μοναδική ιστορία με κεντρικό ήρωα -ας πέσει ήχος από τύμπανα- τον Edgar Allan Poe (!) και βασική θεματική έναν αποτρόπαιο φόνο σε ένα αμερικανικό στρατόπεδο του 19ου αιώνα.

Για όσους αγαπούν τα κατασκοπικά μυθιστορήματα, ήταν η χρονιά τους: διαβάσαμε το κύκνειο άσμα του κορυφαίου John Le Carre που τιτλοφορήθηκε Σίλερβιου (εκδ. Bell) καθώς και το ψυχροπολεμικό Απόρρητος Φάκελος Ίπκρες (εκδ. Κλειδάριθμος) του Len Deighton, του αιώνιου νο.2 των spy novels, για το πως η απαγωγή ενός επιστήμονα φαίνεται να είναι δουλειά των μυστικών υπηρεσιών.

Ας δούμε όμως και μερικές επιλογές από τον κόσμο του ελληνικού αστυνομικού, όπου για άλλη μία χρονιά έγινε ένας εκδοτικός χαμός: ο Κώστας Φασουλόπουλος μας έδωσε ένα ξεκάθαρα pulp αστυνομικό με χαρακτήρες βγαλμένους από b-movie στο Τρεις μύγες σε κόκκινο βελούδο (εκδ. Αλεξάνδρεια), σε αντίστοιχα pulp μονοπάτια κινήθηκε ο Λευτέρης Μπούρος με το Ο κλήρος πέφτει στα κορίτσια (εκδόσεις Bell), το τρίτο βιβλίο της σειράς Drifter, ο Νεοκλής Γαλανόπουλος έστησε την πλοκή του στο Βάσει σχεδίου (εκδ. Καστανιώτη) γύρω από ένα θανατηφόρο τροχαίο που φέρνει κοντά έναν τηλεοπτικό ιδιωτικό ερευνητή και την ιδιοκτήτρια μίας έπαυλης στην Κηφισιά, ο Δημήτρης Μαμαλούκας έκανε την έκπληξη και μας σύστησε τον ντετέκτιβ Νετούνο με το ιδιαίτερο χάρισμα στο Τα πτώματα δεν πληρώνουν (εκδ. Κέδρος), ενώ ο Βασίλης Δανέλλης άφησε για λίγο την αστυνομική πλοκή στην άκρη στη συλλογή διηγημάτων Ο άνθρωπος που έχασε τον εαυτό του και άλλες αληθινές ιστορίες (εκδ. Καστανιώτη) για να μας δώσει αφηγήσεις με «φανταστικά» στοιχεία – όπως, για παράδειγμα, έναν αυτόματο πωλητή διηγημάτων ο οποίος κλέβει τη δουλειά ενός πραγματικού συγγραφέα.

Όχι, δεν ήταν μόνο αυτά, ήταν πολύ περισσότερα. Ας δούμε όμως μερικά ακόμη που ξεχωρίσαμε από τον καταιγισμό: Ο Μίνως Ευσταθιάδης με τα Σχέδια του χάους (εκδ. Ίκαρος) έμπλεξε μία πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία γύρω από ένα δολοφονημένο πτώμα που βρέθηκε να χαμογελά, η Ευτυχία Γιαννάκη με το Ναυαγοί του Αυγούστου (εκδ. Ίκαρος) τόλμησε να ενώσει κουκίδες ανάμεσα στη δολοφονία Ταχτσή και τις πρόσφατες φωτιές στη Βαρυμπόμπη, και ο Βαγγέλης Γιαννίσης έβαλε τους ήρωές του να κυνηγούν έναν κατά συρροή βιαστή στο Ίνκουμπους (εκδ. Διόπτρα). 

Αυτά, λίγο έως πολύ, συνέβησαν στο ελληνικό εκδοτικό σύμπαν των crime novels. Τι ξεχωρίσαμε αντίστοιχα από την πολύ παρεξηγημένη στη χώρα μας λογοτεχνία του φανταστικού – ή άλλιως sci-fi, fantasy και horror; 

Ας ξεκινήσουμε με μία σειρά βιβλίων που φιλοδοξεί να αλλάξει το τοπίο της επικής φαντασίας (σ.σ: εκδόθηκε στα τέλη του Δεκέμβρη του 2021, οπότε κατά κάποιο τρόπο ανήκει και στις δύο χρονιές). Το Μαύρος Πάνθηρας, Κόκκινος Λύκος (εκδ. Αίολος) του βραβευμένου με Booker Marlon James μας έδωσε μία τελείως διαφορετική εκδοχή του fantasy: αντί για λευκούς ιππότες γνωρίσαμε μαύρους πολεμιστές, αντί για τους μύθους της Σκανδιναβίας ταξιδέψαμε στους θρύλους της Αφρικής, αντί για ρομαντικά straight πάθη γνωρίσαμε δυνατούς και τρομερά αληθινούς gay έρωτες. 

Σε πιο κλασικά μοτίβα κινήθηκε το prequel για Τα παιδιά του ουρανού και της γης (εκδ. Anubis) με τίτλο Κάποτε ένα φως (εκδ. Anubis) του θρυλικού Guy Gavriel Kay μπλέκοντας το fantasy με στοιχεία ιστορίας. Μιλώντας, τώρα, για κλασικές ιστορίες γνωρίσαμε το αγγλοσαξωνικό έπος του Μπέογουλφ (εκδ. Αίολος) όπως το μετέφρασε ο J.R.R. Tolkien, ενώ ο George R.R. Martin μας έδωσε άλλο ένα εντυπωσιακό εγκυκλοπαιδικό και εικονογραφημένο έργο με το Ή άνοδος του δράκου (εκδ. Anubis) για τη δυναστεία των Ταργκάρυεν (σ.σ: ναι, θα πρέπει να περιμένεις κι άλλο για την ολοκλήρωση του Game of Thrones την οποία «χρωστά» ο συγγραφέας).

Μικρό διάλειμμα εδώ για την απαραίτητη αναφορά στις επανεκδόσεις των έργων του Φώτη Κόντογλου. Τι δουλειά όμως έχει σε αυτό το τμήμα της ανασκόπησης; Το Ο κουρσάρος Πέδρο Καζάς (εκδ. Μεταίχμιο) είναι -ξεκάθαρα- πειρατική λογοτεχνία ενώ Ο Θεός Κόνανος και το μοναστήρι του το λεγόμενο καταβύθιση (εκδ. Μεταίχμιο) κλείνει το μάτι στη horror λογοτεχνία του H.P. Lovecraft. Χρειάζεται να γράψουμε κάτι περισσότερο;

Βέβαια, δεν μπορεί να υπάρχει pulp τμήμα σε ανασκόπηση της χρονιάς και να λείπει ο «Βασιλιάς», έτσι δεν είναι; Για αυτό είχαμε όχι μία αλλά δύο αξιόλογες εκδόσεις του Stephen King: Το Μπίλι Σάμερς (εκδ. Κλειδάριθμος), μία ιστορία για έναν hitman που γίνεται τυχαία συγγραφέας καθώς προσπαθεί να αποβάλλει από πάνω του τις τραυματικές εμπειρίες που είχε στον πόλεμο του Ιράκ, και το non fiction Μακάβριος χορός (εκδ. Κλειδάριθμος) όπου ο μετρ του τρόμου αναλύει με τον δικό του μοναδικό τρόπο το πώς και το γιατί το horror αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ποπ κουλτούρας παγκοσμίως.

Πώς λοιπόν θα κλείσουμε τη φετινή ανασκόπηση; Με τη συλλογή διηγημάτων Ανταποκρίσεις από άλλες διαστάσεις (εκδ. Αίολος) από τη μεγάλη κυρία του sci-fi Ursula Le Guin, η σκωπτική διάθεση των οποίων σου βγάζει αυθόρμητα τη διάθεση να πεις «sci-fi αγάπη μου, έλα και πάρε με από εδώ» αλλά και O Ψαράς (εκδ. Αιόλος) του βραβευμένου John Langan, ένα από τα πιο συγκλονιστικά μυθιστορήματα τρόμου των τελευταίων ετών αλλά και ένα βιβλίο που -πέρα από το σκοτεινό μυστήριο- κρύβει μεγάλες αλήθειες για το θέμα της απώλειας.

Αυτή ήταν ανασκόπηση του 2022. Χωρίς περαιτέρω καθυστερήσεις, λοιπόν, έμεινε ένα μόνο πράγμα να πούμε: Καλή αναγνωστική χρονιά να έχουμε!

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

ENTERTAINMENT

Επιτρέπεται να αφήνουμε βιβλία στη μέση;