Το πιο συγκλονιστικό ημερολόγιο που έχω διαβάσει, το έγραψε ο προπάππους μου
Πώς μια ανατριχιαστική μαρτυρία από την καταστροφή της Σμύρνης βρέθηκε από ένα ξεχασμένο χειρόγραφο στα βιβλιοπωλεία.
- 6 ΔΕΚ 2022
Ήταν πριν από περίπου ένα χρόνο, όταν η μητέρα μου με πήρε τηλέφωνο για να μου πει ότι ανακάλυψε μια επιστολή-ημερολόγιο που είχε γράψει ο προπάππους μου ο Νάσος προς την αγαπημένη του Μπία, την προγιαγιά μου, όσο ο πρώτος βρισκόταν εν πλω στο θρυλικό καταδρομικό Έλλη, ως δόκιμος σημαιοφόρος του πολεμικού ναυτικού, το 1922.
«Κατευθυνόταν για μια τυπική εκπαίδευση στην Σμύρνη και τελικά βίωσε την καταστροφή της. Τα περιγράφει όλα στο χειρόγραφο» μου διηγήθηκε και αμέσως της ζήτησα να το φωτοτυπήσει και να μου δώσει να το διαβάσω. Πριν το πάρω στα χέρια μου, ήμουν έτοιμος να αντικρίσω κάτι πολύ δυνατό, λόγω του ιστορικού του context. Τελικά βρέθηκα αντιμέτωπος με ένα πραγματικό αριστούργημα για το οποίο δεν ήμουν καθόλου προετοιμασμένος.
Ένα χειρόγραφο εξαιρετικά καλογραμμένο, με μια ανατριχιαστική αλλά και εντελώς ανθρώπινη και ειλικρινή αποτύπωση του πολέμου, από έναν άνθρωπο 22 ετών που δεν είχε ιδέα τι τον περιμένει όταν επιβιβαζόταν στο Έλλη. Φυσικά, το βράδυ που το πήρα στα χέρια μου το διάβασα μονορούφι, κάνοντας μικρά διαλείμματα για να συνέλθω από το βάρος των συναισθημάτων όσων διάβαζα, γιατί δεν μπορούσα να το αντιμετωπίσω και σαν ένας τυπικός αναγνώστης.
Μέχρι τότε, ήξερα λίγα πράγματα για τον προπάππου μου, ο οποίος πέθανε το 1989, τρία χρόνια μετά τη γέννησή μου. Ήξερα ότι υπήρξε αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού αλλά και πιλότος της πολεμικής αεροπορίας στη συνέχεια, ότι μετά την αποστρατεία του εργάστηκε ως πιλότος στην Ολυμπιακή Αεροπορία του Αριστοτέλη Ωνάση, ότι έζησε μια γεμάτη ζωή και ότι αγαπούσε σαν τρελός τη γυναίκα του.
Την αγαπούσε τόσο πολύ που πέθαναν την ίδια ημέρα, με μερικές ώρες διαφορά. Πρώτα έφυγε η Μπία και στη συνέχεια πήγε να τη βρει κι ο Νάσος, 67 ολόκληρα χρόνια μετά το ημερολόγιο που ξεκινούσε με τη φράση «Λατρευτή μου Μαρία».
Τέτοιες ιστορίες αγάπης συνήθως τις βλέπεις μόνο στο σινεμά κι όμως εγώ μεγάλωσα με μία τέτοια, αλλά και την έκδηλη αδυναμία της γιαγιάς, της μητέρας και της θείας μου προς τον Νάσο.
Αυτό που δε γνώριζα, είναι πως μόλις στα 22 του, ο προπάππους μου είχε τέτοιο εξαιρετικό ταλέντο στο γράψιμο και τέτοια σπάνια ωριμότητα, ώστε να βρεθεί κατάφατσα με τη φρίκη του πολέμου, τον θάνατο, τις σφαγές των αμάχων και να έχει την ψυχραιμία να τα αποτυπώσει στο χαρτί, όχι απλά εύγλωττα αλλά και με μια σοφία ιστορικού που τα καταγράφει από χρονική και γεωγραφική απόσταση.
Το ημερολόγιο που μόλις είχα διαβάσει, ήταν κάτι πολύ παραπάνω από μια επιστολή ενός ερωτευμένου προς τον άλλο, κάτι πολύ πιο σημαντικό ακόμη κι από μια σπάνια ιστορική πηγή. Έννοιες όπως το καλό και το κακό, η αγωνία αλλά και η συνειδητοποίηση απέναντι στο ενδεχόμενο της απώλειας και του θανάτου, η φρίκη και η ματαιότητα του πολέμου, εξαιρετικά αποτυπωμένες στο χαρτί, γραμμένες κάτω από τις πιο δύσκολες συνθήκες, από ένα παιδί 22 ετών.
«Ἀλήθεια τί κτῆνος πού εἶναι ὁ ἄνθρωπος! Ἔχει μέσα του ἔνστικτα θηρίου τά ὁποῖα γυρεύουν ἀφορμή γιά νά ξεπηδήσουν! Εἶναι χειρότερος ἀπό τά θηρία, γιατί εἶναι ἐπιπροσθέτως καί ὑποκριτής καί διαρκῶς προσπαθεῖ μέ τήν μορφή τοῦ ἀγγέλου νά καλύψῃ τήν ψυχή τοῦ Σατανᾶ!… Μέ ὡραῖα λόγια καί γιά νά ὑποστηρίξῃ δῆθεν ὡρισμένες μεγάλες ἀρχές, θῦμα ὅπως ὁρκίζεται τῶν ἄλλων, δέν ἔχει ἄλλον σκοπό, παρά μόνο πῶς νά τούς καταστρέψῃ, δέν γνωρίζει ἄλλην ἰδεολογία ἐκτός ἀπό τό ψέμμα καί τήν κλεψιά… Διαρκής του ἀγών ἡ ἐξόντωσις τοῦ πλησίον του καί μόνη κατεύθυνσίς του τό συμφέρον του… Στήν εἰρήνη ὅπλα του, ἡ συκοφαντία, τό ψεῦδος, ἡ ἀπάτη, ἡ παλῃανθρωπιά. Στόν πόλεμο – τά μέσα τά ὁποῖα ἡ ἐπιστήμη τοῦ παρεχώρησε! Δηλαδή τό κανόνι, ἡ βόμβα, τό δηλητήριο, ὁ θάνατος, ἡ καταστροφή!… Ἀλλά καί ἡ ἐπιστήμη τί εἶναι! Ἔργον ἀνθρώπινο. Ἑπομένως καλύτερα μέσα δέν ἠμποροῦσε νά παραχωρήσῃ. Ἔξω ἀπό τό συμφέρον καί τόν μικροεγωισμό κανένα ἄλλο αἴσθημα δέν ὑπάρχει ’στόν ἄνθρωπο! Τά πάρα ’πάνω, τά ὡραῖα λόγια, οἱ δῆθεν θυσίες, οἱ ὡραῖες ἀρχές, εἶναι ψεύδη, ὑποκρισίες, μουτσοῦνες γιά νά σκεπάσουν τήν ἀλήθεια, τήν πραγματικότητα, δηλ. τό αἶσχος, τήν θηριωδία, τήν ποταπότητα. Ἐσιχάθηκα τόν ἑαυτό μου! Γιατί κ’ ἐγώ εἶμαι δυστυχῶς ἄνθρωπος!».
Τα παραπάνω λόγια είναι ένα μικρό μόνο δείγμα, όχι μόνο του εξαιρετικού του ταλέντου στη συγγραφή, αλλά της σπάνιας φιλοσοφικής του ωριμότητας. Και η αξία του παραπάνω ημερολογίου, που έγινε πλέον βιβλίο από τις εκδόσεις Κυψέλη με τον τίτλο Εν πλω: Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από το ημερολόγιο ενός δόκιμου σημαιοφόρου και την πολύτιμη εισαγωγή-ιστορική επιμέλεια του Κώστα Κατσάπη, είναι εκτός από συναισθηματική και ιστορική, τολμώ να πω και πανανθρώπινη και οικουμενική, ως μια σπουδή στη φύση και στα όριά μας.
Όπως και να ‘χει, για μένα είναι χαρά και περηφάνια, αλλά και κάπως βάρος και ευθύνη, το γεγονός ότι οι πρόγονοί μου ήταν άνθρωποι με τέτοιο ταλέντο, συναισθηματικό εύρος και βαθιά ικανότητα για αγάπη. Και όσο κι αν χαίρομαι φυσικά που θα έχει κι άλλος κόσμος να διαβάσει τη συγκλονιστική μαρτυρία του προπάππου μου, η χαρά μου θα ήταν ίδια μόνο και μόνο που έγραψε κάτι τόσο αληθινό, όμορφο και ανθρώπινο.
Κι αν ο ίδιος γράφει στο ημερολόγιο ότι σιχάθηκε τον εαυτό του, στην πραγματικότητα κάθε λέξη σε κάνει να αγαπήσεις και τον ίδιο και τον άνθρωπο με όλες του τις ευαισθησίες και τις αδυναμίες του. Γιατί για κάθε άνθρωπο που είναι ικανός να σκοτώσει και να κάνει ακρότητες, υπάρχει κι ένας άλλος άνθρωπος, ικανός να αγαπήσει τόσο βαθιά και τόσο αληθινά, που δεν θα αντέξει παρά μερικές ώρες μακριά από την αγαπημένη του.
Η μαγεία της ζωής είναι πως καμιά φορά, αυτός μπορεί να είναι κι ο ίδιος άνθρωπος.
Εν πλω: Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από το ημερολόγιο ενός δόκιμου σημαιοφόρου (Εισαγωγή-Ιστορική επιμέλεια: Κώστας Κατσάπης)
