Σωτήρας ή εφιάλτης; 10 σκέψεις μετά την παγκόσμια πρεμιέρα του ‘Joker’ στη Βενετία
- 2 ΣΕΠ 2019
Διαβάσατε για το 8λεπτο standing ovation(*), ακούσατε για τις τεράστιες ουρές, διαπιστώνετε πως το ίντερνετ είναι γεμάτο φλογισμένες απόψεις για μία ταινία ανάμεσα σε άλλες, αλλά κάπως διαφαίνεται ήδη, εκείνη που θα κυριαρχήσει στις συζητήσεις για τους επόμενους μήνες.
(*Αυτό είναι γενικά κάτι αρκετά συνηθισμένο στις μεγάλες πρεμιέρες στα Φεστιβάλ, απλά δεν αποτελεί αντικείμενο ρεπορτάζ για τις περισσότερες ταινίες. Το “Neon Demon” είχε λάβει 17 λεπτά standing ovation στις Κάννες, κι ενώ με χαρά θα δεχτώ πως το “Neon Demon” είναι 2,12 φορές καλύτερο από το “Joker”, θα ομολογήσω πως για κανένα λόγο δεν αξίζει να στέκεσαι όρθιος και να βαράς τα χέρια σου για 10+ λεπτά. Βγείτε από την αίθουσα και πηγαίντε να πιείτε κανά άπερολ, άνθρωποι!)
Το “Joker” του Τοντ Φίλιπς, σκηνοθέτη των “Hangover” έκανε πρεμιέρα στο 76ο Φεστιβάλ Βενετίας εν μέσω μιας σαρωτικής υποδοχής- ακόμα κι όσοι το αντιπάθησαν, χρειάζεται να φωνάξουν για να ακουστούν, κι αυτό δημιουργεί ένα νέο κύκλο φωνών και online πανικού. Είναι αυτό που ο Τζόκερ θα ήθελε.
Στην ταινία ο Χοακίν Φοίνιξ -ένας από τους πιο χαρισματικούς ηθοποιούς της γενιάς του- υποδύεται μια βερσιόν του Τζόκερ, του εμβληματικού villain της DC που έχουν ενσαρκώσει στο παρελθόν θρύλοι όπως ο Τζακ Νίκολσον, ο Χιθ Λέτζερ και ο βραβευμένος με Όσκαρ Τζάρεντ Λέτο. Η ταινία του Φίλιπς φαντάζεται τον Τζόκερ σε μια διαφορετική του γένεση, χωρίς χημικά απόβλητα, χωρίς το υπόλοιπο κόμικ σύμπαν τριγύρω του, χωρίς -ακριβώς- Μπάτμαν.
Ο Άρθουρ/Τζόκερ του Φοίνιξ δεν είναι γκάνγκστερ, δεν είναι τσιράκι του υποκόσμου, είναι ένας μοναχικός άντρας που νιώθει προδομένος από την κοινωνία. Να μια ιδέα!
Είδαμε την ταινία και, άνθρωποι είμαστε, έχουμε σκέψεις.
1. Διαδραματίζεται στην Γκόθαμ των ‘80s, με τον τρόπο που πολλές από τις κόμικ διασκευές παραμένουν πιστές σε μια διαρκή ανασύσταση του παρελθόντος ακόμα κι όταν επιχειρούν να πούν κάτι σύγχρονο. (Η αφοσίωση φτάνει μέχρι και την ίδια την έναρξη της ταινίας, για την οποία η Warner έβγαλε από το αρχείο το κλασικό λογότυπο που θα συναντήσει, για παράδειγμα, στο “Κουρδιστό Πορτοκάλι”.) Μια πρόσφατη ενδιαφέρουσα ενδιάμεση έκφραση: το σύμπαν των Netflix Marvel σειρών συμβαίνει στο σήμερα αλλά μοιάζουν -ιδίως το “Daredevil” και το “Luke Cage”- ασαφώς τοποθετημένα στην παλιά Νέα Υόρκη των κόμικς του Φρανκ Μίλερ. Μια αντίστοιχη χωροχρονική ασάφεια χαρακτηρίζει και το “Joker”: Διαδραματίζεται σε κάποια βερσιόν των ‘80s, αλλά μιλάει για κάποια βερσιόν του σήμερα. Γιατί αυτό; Γιατί εκείνη ήταν η εποχή που βγήκαν οι ταινίες που το “Joker” επαναδιατυπώνει, και εκείνη ήταν η εποχή που τα υπερηρωικά κόμικς έγιναν Σοβαρή Υπόθεση Για Ενήλικες.
2. Η ταινία δίνει στον Άρθουρ μια σπάνια νευρολογική πάθηση που εξηγεί εξαρχής το μανιακό του γέλιο, η ένταση και η χροιά του οποίου αποτελούν οπωσδήποτε μια #επιλογή από τον Φοίνιξ, σαν ένα κακόφωνο ρεφρέν διαμέσου της ταινίας που πετυχαίνει το σκοπό του: για ώρες μετά την προβολή, άκουγα άνθρωπο να γελά γύρω μου και ένιωθα άβολα.
Τα πρώτα άρθρα ήδη άρχισαν να βγαίνουν και να μιλάνε για τη μεταμόρφωση του Φοίνιξ και το πώς έχασε 25 κιλά για να μπει στο πετσί του ρόλου, το πώς κόντεψε να οδηγηθεί στην τρέλα, κλπ. Θα είναι φυσικά οσκαρικό φαβορί.
3. Το κοινωνικό άγχος του Άρθουρ είναι εν μέρει δικαιολογημένη αγωνία που πηγάζει από την κοινωνική ανισότητα (μια βίαιη πράξη εμπνέει κοινωνική έκρηξη επειδή ο εκτός τόπου και χρόνου ζάπλουτος υποψήφιος δήμαρχος, δεν έχει ιδέα για το λαό τον οποίο θέλει να εκπροσωπήσει), και εν μέρει μια αίσθηση γενικότερου δικαιώματος που πηγάζει από την “γιατί δε με θέλουν / γιατί δε με καταλαβαίνουν / γιατί δε γελάνε” ανάγκη ενός λευκού άντρα στο περιθώριο. Η ταινία επιστρέφει διαρκώς στα ίδια αυτά points χωρίς να τα εξερευνά στα αλήθεια- μια διαρκής, επαναλαμβανόμενη παρατήρηση. Σε μια ταμπέλα που γράφει “μην ξεχνάτε να γελάτε”, ο Άρθουρ σβήνει τις μεσαίες λέξεις αφήνοντας πίσω του ένα “μην γελάτε”. Αληθινή σκηνή!
4. Σαν ανασύσταση των ‘80s μέσα από το πρίσμα των κόμικ στα οποία η ταινία αναφέρεται (όπως εξάλλου συμβαίνει με τα ‘80s σε κάθε κομμάτι του entertainment αυτή τη στιγμή), το “Joker” κάνει καλή δουλειά. Υπάρχει μια προσοχή και μια ένταση σε κάθε πλάνο και σε κάθε σκηνή, σε κάθε παραλήρημα του Άρθουρ, σε κάθε φορά που η κάμερα παραμένει επίμονα στο πρόσωπό του ή στο σώμα ή στις κινήσεις του. Είναι επιτηδευμένο, σίγουρα, αλλά είναι και αφοσιωμένο.
5. Το πρότζεκτ είχε ξεκινήσει στα πρώτα του στάδια διαφημίζοντας μια σύνδεση με τον Μάρτιν Σκορσέζε ως παραγωγό που ποτέ δεν έγινε πραγματικότητα, αλλά βλέποντας το τελικό προϊόν καταλαβαίνεις εύκολα γιατί η Warner θα ήθελε αυτή τη στάμπα έγκρισης. (Τουλάχιστον εξασφάλισαν τον Ρόμπερτ ΝτεΝίρο, αλλά για αυτόν θα τα πούμε παρακάτω.) Η ταινία δεν χρωστά απλά στον Σκορσέζε, αλλά σχεδόν αποτελεί ριμέικ του “King of Comedy”.
Είναι για έναν άντρα κυριευμένο από τα ψυχολογικά του προβλήματα που φαντασιώνεται πως η καριέρα του ως σταντ-απ κωμικού απογειώνεται μετά τη συνάντηση με έναν διάσημο κωμικό της late night τηλεόρασης. Οι φαντασιώσεις αυτές μετουσιώνονται σε αληθινό κοινωνικό εκνευρισμό, με την όλη του επικίνδυνη διαδρομή να αποτελεί μια ματιά στην εμμονή της σημερινής κουλτούρας της πληροφορίας με την ιδέα του στάρντομ και της διασημότητας.
Κάτι από την meme-οποιημένη ωμότητα του “Ταξιτζή” μπλέκεται με το “King of Comedy” ενώ ο σκελετός του φιλμ μοιάζει να παραπέμπει στον κοινωνικό νιχιλισμό της Gen X ανασφαλούς αρρενωπότητας από το “Fight Club”. Το “Joker” όμως δεν διαθέτει την πολυεπίπεδη ματιά του Σκορσέζε ούτε το χιούμορ του “Fight Club”. Είναι η στεγνή ανάγνωση εκείνων των κειμένων.
6. Δεν ξέρω γιατί χρειαζόταν οπωσδήποτε να υπάρξει ένα τέτοιο mash-up στην κουλτούρα μας αλλά τώρα στεναχωρήθηκα ξανά που ο Ζακ Σνάιντερ δε μπόρεσε να ολοκληρώσει το “Justice League – ως – Επτά Σαμουράι” πράγμα που είχε στο κεφάλι του πριν του το καταστρέψει το στούντιο (και ο Γουήντον). Ναι, είμαι απολογητής του Ζακ Σνάιντερ τώρα, εδώ μας έχει φέρει η ποπ κουλτούρα.
7. Έχει τεράστιο ενδιαφέρον το πώς αλλάζει παντελώς μια συζήτηση και μια προσμονή για μια ταινία βάσει του κόντεξτ της παρουσίασής της. Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ, η Βενετία ήθελε το “Joker” στο πρόγραμμα και προσέφεραν μια θέση ανάλογη με του “A Star Is Born” πέρυσι, δηλαδή προσεγμένη πρεμιέρα, εκτός διαγωνιστικού. Η Warner ήθελε η ταινία να μπει. Ο Μπαρμπερα, διευθυντής του Φεστιβάλ, έλεγε κάτι στη λογική του “όχι, δεν χρειάζεται, θα σας παίξουμε, πραγματικά δεν χρειάζεται” κι η Warner έλεγε “όχι, μα *θέλουμε*”.
Η πρώτη υπερηρωική (εντός πολλών εισαγωγικών έστω, γιατί δεν υπάρχουν fantasy στοιχεία στο φιλμ) ταινία στο Διαγωνιστικό κινηματογραφικού Φεστιβάλ, το “Joker” αναγκαστικά θα τραβούσε έτσι περισσότερα βλέμματα και περισσότερες συζητήσεις. Θα το δει η Λουκρέσια Μαρτέλ του “Zama”, που είναι Πρόεδρος της Επιτροπής, και ο Σίνια Τσουκαμότο, που είναι μέλος της. Θα ασχοληθούν με αυτό αναγκαστικά άνθρωποι του χώρου που άφηναν την τάση να περνάει. Μίλησα με τον Κώστα Γαβρά χτες και ανέφερα το “Joker” στο πλαίσιο μιας ερώτησης και κούνησε έντονα το κεφάλι καταφατικά σμίγοντας τις εκφράσεις του προσώπου του, σα να λέει “ναι, ναι, φυσικά, το ξέρω διάολε, το ‘Joker’, όλοι για αυτό μιλάνε”. Ο Κώστας Γαβράς, 86 χρονών, έχει σίγουρα μιλήσει για το “Joker”.
Αυτό εντείνει, γιγαντώνει τη συζήτηση. Βλέπουν την ταινία άνθρωποι χωρίς πλαίσιο αναφοράς για αυτές τις ταινίες και πραγματικά δεν έχω ιδέα ποια μπορεί να είναι η αντίδραση. Θα πει κανείς σαν τη Μαρτέλ “μα αυτό είναι το ‘King of Comedy’, τι μου το δείχνουν;” ή θα πει “α, το ‘King of Comedy’, αλλά αυτός είναι μια κόμικ φιγούρα, αλλά όχι αυτές οι άλλες οι σαχλαμάρες, χμ, ενδιαφέρον”; Δεν έχω ιδέα. Είναι ένα τρομερά περίεργο πράγμα αυτό που έχει συμβεί αυτή τη στιγμή και κάνει τους πάντες να ασχολούνται πιο διεξοδικά με μια ταινία που -κατά τη γνώμη μου- δεν το σηκώνει, αναλύοντας και ξετινάζοντας τα πάντα μέσα της, και θα το κάνουν για τους επόμενους 5 μήνες. Τι ζούμε.
8. Ο Ρόμπερτ ΝτεΝίρο, παραδίδοντας φρικτά αστεία δίχως καν να επιχειρεί να τους δώσει κωμική χροιά, και αντιμετωπίζοντας τον Άρθουρ με έναν στεγνό διδακτισμό που έχει λιγότερη ζωή και χρώμα από συννεφάκι σκέψεων σε κόμικ καρέ, δίνει μια από τις πιο λάθος ερμηνείες της καριέρας του. Δεν ξέρει καν τι κάνει εκεί- βρίσκεται στην ταινία ως ποπ αναφορά, με τον ίδιο τρόπο που υπάρχει εκεί και το vintage λογότυπο της Warner στην αρχή.
9. Το ξανασκέφτηκα. Η ταινία αυτή άξιζε να υπάρχει μόνο για αυτό το ήδη μυθικό τουήτ. Εδώ και 3 μέρες το μισό του timeline στο τουίτερ είναι άνθρωποι που κάνουν πάρτυ με αυτό το τουήτ:
10. Έγραψα 10 στον τίτλο επειδή ήταν στρογγυλό αλλά τώρα προσπαθώ να σκεφτώ αν έχω 10η σκέψη για την ταινία. Δεν ξέρω. Μια γενικότερη σκέψη που έχω πάντως είναι ότι πήρα συνέντευξη από τον Τζουντ Λο χτες (για το “New Pope”) κι ήταν από τους πιο λαμπερούς κι αστραφτερούς ανθρώπους που έχω δει από κοντά στη ζωή μου.
Ναι, προφανώς κι εκείνος για το “Joker” ρώταγε.
*Το 76ο Φεστιβάλ Βενετίας συνεχίζεται ως τις 7 Σεπτεμβρίου με καθημερινές ανταποκρίσεις στο ΟΝΕΜΑΝ. Το “Joker” θα κυκλοφορήσει στις αίθουσες από την Tanweer.
ΚΙ ΑΛΛΗ ΒΕΝΕΤΙΑ: