Χαράλαμπε Μαργαρίτη, πώς είναι να γυρίζεις ένα animation για την ιστορία της Σύρου;

Κάτι τέτοιες ημέρες, φθινοπωρινές, που ο βοριάς είναι δυνατός και ο ήλιος πότε κρύβεται και πότε λάμπει, βρέθηκα να περπατώ στο ζωντανό λιμάνι της, να χάνομαι στα δαιδαλώδη σοκάκια με τα επιβλητικά κτίρια που παντρεύουν τη μεσαιωνική με την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική και να καταλήγω στο ιστορικό Θέατρο Απόλλων. Εκεί, όπου για 17 λεπτά και 25 δευτερόλεπτα ζωντάνεψε η ιστορία του νησιού και της Ερμούπολης.

Το animated documentary του Animasyros 2021 για την Ερμούπολη

Αφορμή για το ταξίδι στην Αρχόντισσα των Κυκλάδων αποτέλεσε o πολιτιστικός θεσμός με τον οποία τα τελευταία δεκατέσσερα χρόνια είναι άρρηκτα συνδεδεμένη, το Animasyros. Το Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων πραγματοποιήθηκε φέτος από τις 22 έως τις 26 Σεπτεμβρίου, σε phygital μορφή -σε φυσικούς χώρους στην Σύρο και ψηφιακά μέσω ειδικής πλατφόρμας-, συγκεντρώνοντας περισσότερες από 4.000 ταινίες καταξιωμένων και νέων δημιουργών από όλο τον κόσμο.

Η επίσημη έναρξή του έγινε στις 23 του μήνα στο Θέατρο Απόλλων. Η ταινία που άνοιξε την αυλαία της διοργάνωσης ήταν ένα animated documentary που εξερευνούσε την ιστορία της Ερμούπολης και της Σύρου μέσα στα χρόνια, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Το Τόποι Ελληνισμού: Ερμούπολη σε παραγωγή του Animasyros σκηνοθέτησε ο Κύπριος εικαστικός, animator και σκηνοθέτης, Χαράλαμπος Μαργαρίτης.

«Μέσα σε 17 λεπτά και 25 δευτερόλεπτα είναι αδύνατον να χωρέσεις την ιστορία ενός τόπου, τόσο ιστορικού όσο είναι η Σύρος. Προσπαθήσαμε όμως μαζί με τον Βασίλη Καραμητσάνη (πρόεδρος του Animasyros και του ΑΣΙΦΑ ΕΛΛΑΣ) που έγραψε το σενάριο και την Μαρία Σαμπατακάκη που έκανε την ιστορική έρευνα και επιμέλεια, να χωρέσουμε τους πιο σημαντικούς σταθμούς και νομίζω το καταφέραμε», αναφέρει. Σκοπός άλλωστε δεν ήταν να δημιουργήσουν ένα ιστορικό αφήγημα, αλλά να εξάψουν τη φαντασία του θεατή ώστε να εμβαθύνει στη γνώση, να σκεφτεί και να ερευνήσει περαιτέρω τον πολιτισμό και την ιστορία, όχι μόνο της Σύρου και της Ερμούπολης, αλλά και του τόπου καταγωγής του.

Όσον αφορά τη διαδικασία του σχεδιασμού, της δημιουργίας του animation, ο ίδιος εξηγεί ότι τα δύο βασικά εργαλεία της δουλειάς του είναι το παραδοσιακό σχεδιαστικό animation, το συνηθισμένο δυσδιάστατο animation και το stop motion. «Για το Τόποι Ελληνισμού: Ερμούπολη συνδύασα ωστόσο το 2D με το 3D animation με τέτοιο τρόπο όμως ώστε να θυμίζει σχέδιο. Χρησιμοποίησα επίσης και μία ακόμα σχεδιαστική τεχνική, το rotoscoping. Πρόκειται για μία τεχνική κατά την οποία χρησιμοποιείς σκηνές ζωντανής δράσης από κάποιο βίντεο ή φιλμ για να αντιγράψεις καρέ προς καρέ την κίνηση που θέλεις – κάτι που πρώτον, προσφέρει ταχύτητα στη δουλειά και δεύτερον, χαρίζει μία αίσθηση πραγματικής κίνησης που με άλλους τρόπους δεν είναι εφικτή».

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισε ήταν να αποφύγει να γίνει πολύ εικονογραφικός. «Στο ντοκιμαντέρ μας υπάρχει λόγος και εικόνα. Πότε αναλαμβάνει τα ηνία της αφήγησης ο λόγος και πότε η εικόνα. Συνεπώς, αν αυτό που ακούς, το βλέπεις κιόλας, σημαίνει ότι οι δημιουργοί πλεονάζουν. Πρέπει να υπάρχει μία απόσταση, να αφήνουμε τον θεατή να συμπληρώσει με τη φαντασία του το κενό.

Για παράδειγμα, υπάρχει μια σκηνή που μιλάει για το γεγονός ότι στην Ερμούπολη εισήχθη πολύ νωρίς το μοντέλο αστικού τύπου οικονομικής ανάπτυξης. Αντί να συμπληρώσω την αφήγηση δείχνοντας σπίτια, ένα αστικό τοπίο, προτίμησα να δείξω μόνο ανθρώπους ντυμένους με ρούχα της αστικής τάξης της εποχής να περπατούν».

Αυτό που τον εντυπωσίασε μαθαίνοντας την ιστορία της Σύρου κατά τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ, είναι το πόσο μπροστά σχεδόν σε όλους τους τομείς ήταν η Ερμούπολη στην Ελλάδα. «Στη Σύρο λειτούργησε το πρώτο Γυμνάσιο του ελληνικού έθνους. Ήταν επίσης το κέντρο της τυπογραφίας του νεοελληνικού κράτους. Κι αυτές είναι μόνο δύο από τις πολλές πρωτιές του νησιού. Είναι φοβερό γιατί συνέβησαν εκεί και όχι σε κάποιο άλλο μέρος της χώρας – σίγουρα υπάρχουν ιστορικοί λόγοι, που το αιτιολογούν. Προσωπικά, κρατώ αυτό που έχει γράψει και ο Βασίλης (Καραμητσάνης) στο σενάριο: ότι η ιστορία της Σύρου αποτελεί τη σύνοψη όλης της ελληνικής ιστορίας».

Πώς βρέθηκε όμως, ένας Κύπριος animator να σκηνοθετεί ένα ντοκιμαντέρ κινουμένων σχεδίων για την Σύρο;

Από την Πάφο στο Παρίσι και στην Ερμούπολη

Ο Χαράλαμπος Μαργαρίτης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πάφο, όπου ζει και εργάζεται σήμερα. Βρέθηκε στο Παρίσι για να σπουδάσει χαρακτική και σχέδιο στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της γαλλικής πρωτεύουσας. Εκεί, κατά τη διάρκεια των σπουδών του, ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με το animation ως εικαστικός.

Όσο περνούσε όμως ο καιρός τόσο περισσότερο έδαφος κέρδιζε στη δουλειά του η τέχνη των κινουμένων σχεδίων, μέχρι που πέρασε από το εικαστικό, στο κινηματογραφικό animation.

Επέστρεψε στην Κύπρο το 2015 και ίδρυσε μαζί με τρεις φίλους του εικαστικούς το Κέντρο Τεχνών Κίμωνος. Από το 2017, διευθύνει το διεθνές φεστιβάλ animation με τίτλο The Animattikon Project. Παράλληλα, διδάσκει animation, σχέδιο και Ιστορία της Τέχνης στο Τμήμα Πολυμέσων και Γραφικών Τεχνών του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου.

Η συνεργασία του με το Animasyros ξεκίνησε το 2017, όταν η Πάφος ήταν Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και είχε ανοίξει ένα δίαυλο επικοινωνίας και δημιουργίας με το διεθνές φεστιβάλ κινουμένων σχεδίων. «Η καλλιτεχνική διεύθυνση του Πάφος 2017 με έφερε σε επαφή με τον Βασίλη Καραμητσάνη. Συνεργαστήκαμε και βρέθηκα για πρώτη φορά στην πανέμορφη Σύρο. Την ερωτεύτηκα. Φανταζόμουν ότι θα έμοιαζε στην αρχιτεκτονική και στην αισθητική της με τις υπόλοιπες Κυκλάδες, με το ξερό τοπίο και τα λευκά σπίτια με τα μπλε παραθυρόφυλλα. Μέχρι που αντίκρισα έναν άλλο κόσμο. Έναν τόπο που έμοιαζε με την Ιταλία. Θυμάμαι τότε ότι η αυλαία του φεστιβάλ άνοιγε με μία παράσταση όπερας στο θέατρο Απόλλων. Χωρίς υπερβολή, νόμιζα ότι βρισκόμουν στη Σκάλα του Μιλάνου».

Η αγάπη του για την Σύρο, η δουλειά του στο animation και η καλή συνεργασία που είχε με το Animasyros, τον οδήγησαν να σκηνοθετήσει τη φετινή, εναρκτήρια ταινία της διοργάνωσης.

«Το animated documentary είναι μία κατηγορία του animation που αναπτύσσεται τελευταία πάρα πολύ. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι ιστορικά το πρώτο ντοκιμαντέρ ήταν animation. Γυρίστηκε αν δεν κάνω λάθος το 1917 από τον Winsor Mckay, ο οποίος επιχείρησε να εξιστορήσει  τη βύθιση ενός πλοίου κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου για το οποίο δεν υπήρχε κανένα ντοκουμέντο», υπογραμμίζει και επαναφέρει τη συζήτηση στο Animasyros. «Αν παρακολουθήσει κάποιος την ανάπτυξη που έχει το ελληνικό animation μέσα στις τελευταίες δύο δεκαετίες, θα διαπιστώσει ότι συμβαδίζει με την ανάπτυξη του Animasyros. Του θεσμού που έκανε οικείο το animation, έδωσε χώρο και χρόνο σε επαγγελματίες και ερασιτέχνες του είδους και παράλληλα, χάρισε διεθνή εμβέλεια στην ελληνική παραγωγή».