Food Politics: Τελικά το φαγητό είναι και αυτό πολιτική;
Η Dr. Marion Nestle, συγγραφέας του βιβλίου Food Politics, αναλύει το πώς λειτουργεί η αγορά τροφίμων και πώς επηρεάζει την υγεία μας.
- 24 ΝΟΕ 2022
Όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο της Rachel Carson Silent Spring το 1962, στο οποίο αποκάλυπτε τους κινδύνους του φυτοφαρμάκου DDT, η διάσημη συγγραφέας και πρώην θαλάσσια βιολόγος της υπηρεσίας Ιχθύων και Άγριας Ζωής των ΗΠΑ αμφισβήτησε την πίστη της ανθρωπότητας στην τεχνολογική πρόοδο και βοήθησε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για το περιβαλλοντικό κίνημα.
Το εκρηκτικό αυτό βιβλίο χρειάστηκε τέσσερα χρόνια για να ολοκληρωθεί. Μέσα στις σελίδες του Silent Green, η Carson περιέγραφε με σχολαστικότητα πώς το DDT εισήλθε στην τροφική αλυσίδα και συσσωρεύτηκε στους λιπώδεις ιστούς των ζώων, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, και προκάλεσε καρκίνο και γενετικές βλάβες.
Η Carson κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το DDT και άλλα φυτοφάρμακα είχαν βλάψει ανεπανόρθωτα τα ζώα και είχαν μολύνει τον παγκόσμιο εφοδιασμό τροφίμων. Το κεφάλαιο A Fable for Tomorrow, ίσως είναι το πιο στοιχειωτικό του βιβλίου, απεικόνιζε μια ανώνυμη αμερικανική πόλη όπου όλη η ζωή – από τα ψάρια μέχρι τα πουλιά, από τα άνθη των μήλων μέχρι τα παιδιά – είχε «φιμωθεί» από τις ύπουλες συνέπειες του DDT.
Μισό αιώνα μετά την επανάσταση της Carson, έρχεται η ακαδημαϊκός Dr. Marion Nestle με το Food Politics, ένα σύγχρονο, αποκαλυπτικό βιβλίο για το πώς λειτουργεί η αγορά τροφίμων και πώς επηρεάζει την υγεία μας.
Dr. Marion Nestle / NEILSON BARNARD/GETTY IMAGES NORTH AMERICA/AFP
Όπως η βιομηχανία τσιγάρων και όπλων, έτσι και η παραγωγή τροφίμων είναι μια μεγάλη επιχείρηση. Σύμφωνα με το βιβλίο, το 2000, οι εταιρείες τροφίμων πραγματοποίησαν πωλήσεις σχεδόν 900 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Έχουν να ικανοποιήσουν τους ενδιαφερόμενους, τους μετόχους και τους κυβερνητικούς κανονισμούς.
Παρ’ όλα αυτά, είναι συγκλονιστικό να μαθαίνει κανείς πώς ακριβώς οι εταιρείες τροφίμων ασκούν πιέσεις σε αξιωματούχους, συνεταιρίζονται με εμπειρογνώμονες και επεκτείνουν τις πωλήσεις τους προωθώντας τα προϊόντα τους σε παιδιά, μέλη μειονοτήτων και ανθρώπους στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Μαθαίνουμε ότι η βιομηχανία τροφίμων παίζει πολιτική εξίσου καλά ή και καλύτερα από άλλες βιομηχανίες, κυρίως γιατί ένα μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς της λαμβάνει χώρα μακριά από τη δημοσιότητα.
Το φαγητό είναι πολιτική
Από τις αποκαλύψεις της Carson μέχρι την έρευνα της Dr. Nestle που ρίχνει φως στο τι συμβαίνει σήμερα, τα πράγματα μάλλον δεν έχουν πάει και πολύ καλά. Όπως μας λέει η ίδια, αρκεί να εξετάσουμε την αυξανόμενη επικράτηση της παχυσαρκίας και τις ασθένειες που μπορεί να προκαλέσει.
«Ο διαβήτης τύπου 2, για παράδειγμα, είναι πλέον συχνός ακόμη και μεταξύ των παιδιών. Και αυτό συμβαίνει σε μια εποχή που πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να τρέφονται υγιεινά» τονίζει.
Λέμε συχνά ότι το φαγητό είναι πολιτική. Αυτός είναι μάλιστα και ο τίτλος του βιβλίου της. Κάτι που εξηγείται εύκολα όταν μιλάμε για το σύστημα τροφίμων, αφού η πολιτική έχει να κάνει με την εξουσία.
«Ποιος έχει την εξουσία στο τι τρώμε; Γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι είναι παχύσαρκοι και υποφέρουν από τις συνέπειες που έχει στην υγεία τους; Τεράστια χρηματικά ποσά εμπλέκονται στο τι τρώνε οι άνθρωποι: Ποιος παίρνει αυτά τα χρήματα; Ποιος κερδίζει και ποιος χάνει όταν οι άνθρωποι τρώνε υγιεινά; Όταν αναρωτιέμαι όλα αυτά δεν μπορώ να σκεφτώ την ουσία του φαγητού».
Η Dr. Marion Nestle έχει τα προσόντα να μας οδηγήσει μέσα στο λαβύρινθο των συμφερόντων και των επιρροών της βιομηχανίας τροφίμων. Στο Food Politics παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο την πολιτική των τροφίμων σε δράση: αποδυναμωμένες κυβερνητικές διατροφικές συμβουλές, σχολεία που προωθούν αναψυκτικά, συμπληρώματα διατροφής.
Όταν πρόκειται για τη μαζική παραγωγή και κατανάλωση τροφίμων, οι στρατηγικές αποφάσεις καθοδηγούνται από την οικονομία – όχι από την επιστήμη, όχι από την κοινή λογική και σίγουρα όχι από την υγεία. Δεν είναι περίεργο που οι περισσότεροι από εμάς είμαστε εντελώς μπερδεμένοι σχετικά με το τι πρέπει να τρώμε για να παραμείνουμε υγιείς.
Ο Henry Kissinger ο οποίος διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών και Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών υπό την προεδρία των Richard Nixon και Gerald Ford, είχε πει πώς όποιος ελέγχει την παραγωγή τροφίμων, ελέγχει και τους ανθρώπους.
Για τη Dr. Nestle δεν είναι τυχαίο ότι τα λιγότερο προνομιούχα άτομα φέρουν το βάρος της υποθρεψίας καθώς και το βάρος των χρόνιων ασθενειών που σχετίζονται με την παχυσαρκία. «Έχουν λιγότερες επιλογές σχετικά με το τι να φάνε, ειδικά όταν τα πιο υγιεινά τρόφιμα κοστίζουν περισσότερο. Πολλά στοιχεία αποδεικνύουν ότι οι πολυεθνικές εταιρείες τροφίμων στοχεύουν για μηνύματα πωλήσεων σε ομάδες με χαμηλό εισόδημα».
Ποιος ορίζει τι τρώμε
Στο φαινομενικά απλό ερώτημα «γιατί τρώμε αυτό που τρώμε», η απάντηση από όσους μελετούν τα τρόφιμα είναι εξαιρετικά περίπλοκη. Το φαγητό έχει να κάνει με πάρα πολλά πράγματα εκτός από τη διατροφή. Παράγοντες τόσο διαφορετικοί όσο η εθνικότητα, η θρησκεία, η εικόνα του σώματος και τα οικονομικά, όλα σχετίζονται με το τι ολοκληρώνει το ταξίδι από την αγορά μέχρι το στόμα μας.
«Σε κοινωνίες όπως η δική μας, ωστόσο, όπου η υπερκατανάλωση είναι ο κανόνας, η επιλογή είναι ίσως ο πιο ορατός παράγοντας για εμάς. Το φαγητό βρίσκεται παντού και εμείς, ως άτομα, είμαστε ελεύθερα να διαλέξουμε και να επιλέξουμε ό,τι επιθυμούμε από την πλούσια τροφή που μας περιβάλλει. Ποιος είναι, όμως, αυτός που καθορίζει τις επιλογές από τις οποίες έχουμε να επιλέξουμε; Έχουμε πραγματικά τόσες πολλές επιλογές όσο νομίζουμε ότι έχουμε;».
Στο Food Politics, η Dr. Nestle υποστηρίζει ότι είναι η βιομηχανία τροφίμων που όχι μόνο καθορίζει την προσφορά τροφίμων, αλλά επηρεάζει αρνητικά τη διατροφή και την υγεία μας με τρόπους που συχνά είναι αόρατοι για τον μέσο καταναλωτή.
Ακόμα όμως κι αν μπούμε στα παρασκήνια και θέλουμε να κάνουμε καλές επιλογές στη διατροφή μας – ειδικά όσοι ζούμε στα μεγάλα αστικά κέντρα – θα πρέπει να αντέχουμε το οικονομικό βάρος. Η επισιτιστική ασφάλεια δεν είναι δεδομένη (αρκεί να σκεφτούμε το πρόσφατο περιστατικό με τα κλειδωμένα βρεφικά γάλατα) και δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι πρόσβαση σε τρόφιμα, πόσο μάλλον σε ποιοτική τροφή.
Αν θέλουμε να κοιτάξουμε με κάποια αισιοδοξία το μέλλον, και να ενδιαφερθούμε για μια βιώσιμη διατροφή, η Dr. Nestle συνοψίζει: «Σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι οι καλύτερη διατροφή για την υγεία και τον πλανήτη θα είναι αυτή που περιλαμβάνει λιγότερο κρέας από ό,τι καταναλώνεται σήμερα στις βιομηχανικές χώρες και περισσότερα τρόφιμα από φυτικές πηγές».
