Μπορείς να ευχαριστήσεις τους αρχαίους Ρωμαίους για το street food

Δεν βαριέσαι μόνο εσύ να μαγειρέψεις. Και ο αρχαίος Ρωμαίος βαριόταν και είχε μάλιστα και ένα πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα. Αν ανήκε στην κατώτερη τάξη – και ανήκαν οι περισσότεροι – δεν είχε καν κουζίνα. Αντικειμενικές δυσκολίες όπως αυτή, και φυσικά ο φόβος των αυτοκρατόρων για τις εξεγέρσεις που μπορούσε να προκαλέσει η ανεπάρκεια προμηθειών (ο Αύγουστος για παράδειγμα που κυβέρνησε από το 27 π.Χ. ως το 14 μ.Χ. είχε βάλει την εισαγωγή σίτου, λαδιού, κρασιού και άλλων τροφίμων πρώτη στις προτεραιότητές του για να μην το ρισκάρει) άλλαξαν για πάντα τη μορφή του ρωμαϊκού γεύματος. Και το όνομα της αλλαγής, θερμοπωλεία.

Μόλις τον περασμένο Φλεβάρη ανακαλύφθηκε ένα ακόμη τέτοιο στην Πομπηία, διακοσμημένο με μία Νηρηίδα ή άλλη νύμφη της θάλασσας καβάλα σε ένα άλογο, μαζί με μία ακόμη τοιχογραφία που απεικονίζει κίνηση μέσα στο ίδιο το μικρό, ας πούμε, εστιατόριο. Ίσως χρησίμευε ως πινακίδα του. Το θερμοπωλείο αυτό είναι 1 μόνο απ’ τα 80 που έχουν έρθει στο φως στην αρχαία μεγαλούπολη, μέσα σε δύο αιώνες ανασκαφών.

Τα θερμοπωλεία ήταν σημεία ταχείας εστίασης, με μεγάλες τοιχοδομημένες επιφάνειες σε σχήμα λατινικού L, όπου κεραμικά σκεύη, τα dolia, αποθήκευαν ξηρές τροφές ή κρασί. Είχαν και έναν μικρό φούρνο για να ζεσταίνονται τα σνακ και το νερό που ανακατευόταν με το κρασί.

Τώρα, τι σνακ.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα του ‘Food and Drink in Antiquity: A Sourcebook: Readings from the Graeco-Roman World’ John Donahue, σερβίρονταν σίγουρα φακές, κρέας, τυρί και ένας ζεστός τύπος κρασιού με καρυκεύματα που ονομαζόταν calida. Ο ιστορικός James Ermatinger στο ‘World of Ancient Rome’ εικάζει επίσης ότι παρέχονταν ξηροί καρποί και, κατά πάσα πιθανότητα, το garum. Μία σως με βάση το ψάρι που πρέπει να μοιάζει με τις αντίστοιχες σημερινές που χρησιμοποιούνται κατά κόρον στα πιάτα της Νοτιοανατολικής Ασίας. Ήταν κι αυτή ήταν φτιαγμένη από εντόσθια ψαριού ζυμωμένα με αλάτι. Τη χρησιμοποιούσαν είτε μόνη της, είτε αναμεμειγμένη με πιπέρι (garum piperatum), ξύδι (oxygarum), κρασί (oenogarum), λάδι (oleagarum), ή και πόσιμο νερό (hydrogarum). Το αγνότερο garum, της καλύτερης ποιότητας δηλαδή, έφτανε σε πολύ υψηλές τιμές, αν και δεν μιλάμε γι’ αυτό που προσέφεραν τα θερμοπωλεία. Σύμφωνα με το Atlas Obscura, ίσως δινόταν και το γνωστό ρωμαϊκό επιδόρπιο από ψημένο τυρί, αλειμμένο με παχιά στρώση μελιού.

Αν έπρεπε να παρομοιάσουμε τα θερμοπωλεία με κάτι σημερινό, ο ειδικευμένος στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία ακαδημαϊκός Stephen Dyson περιγράφει κάτι μεταξύ «Burger King και μια βρετανική pub ή ισπανικό tapas bar». Με τη διαφορά ότι, παρότι υπήρχαν εξαιρέσεις χώρων με ένα πολύ μικρό δωμάτιο που φιλοξενούσε τραπέζια, ο στόχος ήταν να καταναλώσεις κάτι στο χέρι και να φύγεις.

Πριν, λοιπόν, ο Βεζούβιος κάνει την Πομπηία στάχτη και μπούρμπερη, η πόλη είχε περί τα 150 θερμοπωλεία. Ο αριθμός καταδεικνύει πόσο επιτακτική ήταν η ανάγκη για βολικό, γρήγορο φαγητό. Τα θερμοπωλεία, μάλιστα, δεν ήταν ο μόνος τύπος χώρου fast food στην αρχαία Ρώμη.

Υπήρχαν οι ταβέρνες που εμφανίστηκαν αρχικά στην Ελλάδα και αυξήθηκαν στην Ευρώπη με την επέκταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, χώροι όπου έβρισκες γρήγορο φαγητό αλλά και προϊόντα όπως κοσμήματα. Υπήρχαν και οι popinae (ενικός: popina). Μπαράκια για κρασί ουσιαστικά, με ένα απλοϊκό μενού συνοδευτικών όπως ψωμί και ελιές, συνδεδεμένα με τον τζόγο και την πορνεία. Ίσως όμως οι τρεις αυτοί προσδιορισμοί – θερμοπωλείο, ταβέρνα και popina – να ήταν εναλλάξιμοι στην εποχή τους. Ο όρος ‘θερμοπωλείο’, για παράδειγμα, βρίσκεται πολύ σπάνια σε ορίτζιναλ ρωμαϊκές πηγές, ενώ οι κακές φήμες δεν συνόδευαν μόνο τις popinae, αλλά κι αυτά εξαιτίας του κόσμου που συχνά μάζευαν.

Πέρα από τους φτωχούς Ρωμαίους που περιφρονούσαν ούτως ή άλλως οι πλουσιότεροι, δεν ήταν σπάνιες οι φορές που κλέφτες και άλλου τύπου εγκληματίες, ή ορισμένες φορές κάποια πολύ γερά ποτήρια, δημιουργούσαν φασαρίες. Ο κωμωδιογράφος Πλαύτος είχε γράψει χαρακτηριστικά ότι πετύχαινε ληστές να πίνουν εκεί όταν είχαν κλέψει κάτι, ενώ σύμφωνα με τον Donahue είχε απορρίψει τα θερμοπωλεία ως «σημείο συγκέντρωσης για χαμηλού επιπέδου Έλληνες». Ο ίδιος ο αυτοκράτορας Κλαύδιος είχε κάποια στιγμή απαγορεύσει τη λειτουργία τους, με στόχο να μειωθεί η εγκληματικότητα στην πόλη.

Παρά το κακόφημο προφίλ του όμως, το θερμοπωλείο έπαιζε νευραλγικό ρόλο για τη σίτιση του πληθυσμού και φαίνεται μάλιστα πως ήταν πρόσφορο περιβάλλον για ευχάριστες συγκεντρώσεις και, συχνά, επαγγελματικές συμφωνίες. Κάπως έτσι μεταφέρθηκαν και στην Αγγλία, στο ρωμαϊκό Londinium – το σημερινό City του Λονδίνου. Και γι’ αυτή την τοπική χαμηλή τάξη η κουζίνα ήταν πολυτέλεια, οπότε βουρ για street food. Δεν ξέρουμε λεπτομέρειες για το φαγητό που προσφερόταν εκεί, σχεδόν όλες ωστόσο οι ρωμαϊκές ανασκαφές στο City περιλαμβάνουν όστρακα στρειδιού. Για τον Ρωμαίο ιστορικό Πλίνιο μάλιστα, το μοναδικό καλό πράγμα στη Βρετανία ήταν τα στρείδια της. Τρόφιμο που μπορεί να έτρωγαν τα χαμηλότερα στρώματα επειδή ήταν παντού στα νερά τους, αλλά εκτιμήθηκε τόσο από τους Ρωμαίους ώστε να τα πάρουν πίσω μαζί τους στη Ρώμη. Την παράδοση του Λονδρέζικου street food θα την έχεις ακουστά και την παράδοση του σάντουιτς από καντίνα ξημερώματα την έχεις βιώσει στο πετσί σου.

Ίσως δεν ήταν και τόσο τρελοί αυτοί οι Ρωμαίοι τελικά.

Πηγές: Smithsonian/National Geographic/Business Insider/History.com/Atlas Obscura

***

Και μην ξεχνάς! Αν κι εσύ δεν έχεις βγει ακόμα από το μυαλό του John Malkovich, άκου το POP για τις Δύσκολες Ώρες με καλεσμένο τον ίδιο τον θρυλικό ηθοποιό.