Τα σταφύλια ήταν το πρώτο φρούτο που καλλιέργησαν οι άνθρωποι το 9.000 π.Χ.
Μία διακρατική έρευνα ρίχνει φως στο πώς τα σταφύλια και το κρασί αποτέλεσαν βασικούς τροχούς στην άμαξα του ανθρώπινου πολιτισμού.
- 13 ΙΟΥΝ 2023
Πότε έβαλαν για πρώτη φορά κρασί στο στόμα τους οι άνθρωποι; Σύμφωνα με τις έρευνες και χρησιμοποιώντας τη ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα-14 αυτό συνέβη κάπου ανάμεσα στο 5400 με 5000 π.Χ. στον Καύκασο. Χρειάστηκαν δηλαδή περισσότερες από τρεις χιλιετίες μέχρι η ανθρωπότητα να ανακαλύψει το ρητό «οίνος ευφραίνει καρδίαν». Αρχικά, τα σταφύλια λειτουργούσαν μόνο ως ένα νόστιμο φρούτο – και τίποτα άλλο.
Γιατί όμως κάνουμε λόγο για 3500 χρόνια διαφορά; Διότι σύμφωνα με μία νέα και διακρατική έρευνα οι άνθρωποι ξεκίνησαν να καλλιεργούν αμπέλια περίπου το 9.000 π.Χ. Μάλιστα αυτό δε συνέβη σε μία μόνο περιοχή αλλά σε δύο, και σχεδόν ταυτόχρονα. Σημαντικό ρόλο έπαιξε το λιώσιμο των πάγων κατά τη Νεολιθική εποχή, ένα συμβάν που άλλαξε λίγο έως πολύ το μέλλον την ανθρωπότητας.
Οι δύο περιοχές, λοιπόν, οι οποίες μπορούν να καυχιούνται ότι υπήρξαν οι γεννέτηρες της αμπελουργίας, μίας γεωργικής διαδικασίας (ή μήπως τέχνης;) η οποία και μας έδωσε αργότερα το πολυπόθητο κρασί είναι η Μέση Ανατολή (Ισραήλ, Λίβανος, Ιορδανία) και ο Νότιος Καύκασος (Γεωργία, Αρμενία, Αζερμπαιτζάν). Δύο γειτονιές του πλανήτη, δηλαδή, που απέχουν περίπου 1000 χλμ. μεταξύ τους.
Στην εν λόγω έρευνα συμμετείχαν 89 επιστήμονες από 17 διαφορετικές χώρες και 23 διαφορετικά ιδρύματα χρησιμοποιώντας τη γενετική ως βασικό όχημα της δουλειάς τους. Το γονιδίωμα ενός άγριου σταφυλιού από την Τυνησία χρησιμοποιήθηκε ως βάση, αλλά χρειάστηκαν συνολικά 3.186 (!) διαφορετικά δείγματα από διαφορετικές περιοχές, 2.237 εξημερωμένες ποικιλίες και 844 άγρια είδη για να καταλήξουν σε σαφή συμπεράσματα. (Έχει μεγάλο ενδιαφέρον ότι μέσα από όλη αυτήν την καταγραφή προέκυψαν εξημερωμένες ποικιλίες από παμπάλαιους αμπελώνες, τις οποίες είχαμε «ξεχάσει» και οι επιστήμονες χρειάστηκε να τους δώσουν όνομα ξανά).
Σύμφωνα με την έρευνα, όλα τα σημερινά αμπέλια έχουν προκύψει από έναν κοινό πρόγονο, ένα άγριο αμπέλι που ευδοκιμούσε στην Ευρασία και τη Βόρεια Αφρική για περισσότερα από 400.000 χρόνια. Με βάση αυτό, προέκυψε και μία κατηγοριοποίηση: σταφύλια της Μέσης Ανατολής, του Καυκάσου, των Βαλκανίων, της Ιβηρικής χερσονήσου, της Δυτικής Ευρώπης και τα σταφύλια που είναι γνωστά ως μοσχάτα.
Εδώ όμως είναι που παρατηρείται και η βασική διαφορά ανάμεσα στις δύο γεννέτηρες της αμπελουργίας: τα σταφύλια του Νοτίου Καυκάσου φαίνεται ότι δεν επηρέασαν την εξέλιξη των ποικιλιών παραμένοντας σχετικά «εντός συνόρων» ενώ εκείνα της Μέσης Ανατολής έπαιξαν αντίθετα κομβικό ρόλο στη διαμόρφωση του οινικού χάρτη όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.
© Maja Petric / Unsplash
Τα τελευταία κατάφεραν, μέσα από το εμπόριο, να φτάσουν ως την Κίνα και την Ινδία αλλά και πιο κοντινές περιοχές όπως η Μικρά Ασία και τα Βαλκάνια. Ήταν, με άλλα λόγια, ο βασικός τροχός πίσω από την επανάσταση της αμπελουργίας. «Δείχνουμε τόσο μεγάλο ενδιαφέρον για το κρασί ώστε να δίνουμε διαφορετικό όνομα σε κάθε είδος σταφυλιού» σημειώνει επί του θέματος ο Wei Chen, εξελικτικός βιολόγος του Αγροτικού Πανεπιστημίου της Γιουνάν στην Κίνα, πριν συνεχίσει: «Δεν κάνουμε όμως το ίδιο για το στάρι».
Πόσο σημαντική ήταν όμως αυτή η επανάσταση; Σύμφωνα με τον Peter Nick, βοτανολόγο του Ιδρύματος Τεχνολογίας της Καρλσρούης: «Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η εξημέρωση των αμπελιών ήταν μία από τις γενεσιουργές δυνάμεις του ανθρώπινου πολιτισμού»
Όσο για εκείνους που αναρωτιούνται τι νόημα έχουν τέτοιες ιστορικές έρευνες σε σχέση με τη γεωργία; «Τα άγρια σταφύλια και οι πολύ αρχαίες ποικιλίες διαθέτουν εκείνα τα πολύ ανθεκτικά γονίδια, τα οποία θα μπορέσουν να κάνουν τα αμπέλια να αντέξουν απέναντι στην κλιματική κρίση» είναι η απάντηση του Peter Nick. Πολύ σημαντικό, αν σκεφτεί κανείς τι έχουμε να αντιμετωπίσουμε.
Σε κάθε περίπτωση, ένα είναι σίγουρο: τα αμπέλια είναι σχεδόν το ίδιο παλιά όσο και ο ανθρώπινος πολιτισμός. Είναι με άλλα λόγια κάτι που σε καμία περίπτωση δε θα θέλαμε να χάσουμε κάτω από το βάρος που φέρουν οι κατακλυσμιαίες αλλαγές της κλιματικής αλλαγής. Θα ήταν σαν να χάνουμε ένα κομμάτι από την ταυτότητά μας.
