Το κρασί που επιβίωσε από τρεις πολέμους, μία πολιορκία και μια επιδημία

Στην Πορτογαλία, όπως και σε ολόκληρη την Ιβηρική χερσόνησο, οι άνθρωποι έφτιαχναν κρασί από την αρχαιότητα. Στους κοσμοπολίτικους αιώνες της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο οίνος που παραγόταν στους δυτικότερους αμπελώνες της Ευρώπης, έγινε πολύ δημοφιλής στις τάξεις των αξιωματικών και των οπλιτών και χάρη στην αέναη κινητικότητα των λεγεώνων κυκλοφόρησε σε κάθε γωνιά της ηπείρου. Διόλου τυχαία, λοιπόν, όταν στα 1143 μ.Χ. ιδρύθηκε το πρώτο ανεξάρτητο Βασίλειο της Πορτογαλίας, οι ηγεμόνες της δυναστείας των Αλφοσινών φρόντισαν από νωρίς να αναδείξουν το κρασί της περιοχής σε βασικό εξαγώγιμο προϊόν της επικράτειάς τους.

(Αλφόνσο Α’, ο Κατακτητής, πρώτος βασιλιάς της Πορτογαλίας) 

Το 1386, μεσούντος του εκατονταετούς Πολέμου, η Αγγλία επέλεξε το βασίλειο της Πορτογαλίας ως στρατηγικό σύμμαχο και σφράγισε τη συμμαχία με τη συνθήκη του Ουίνσορ, που – ανάμεσα σε άλλα – προέβλεπε την ελεύθερη διακίνηση του οίνου από τη μία χώρα στην άλλη. Έκτοτε, το βορινό λιμάνι της Βιάνα Ντο Καστέλο, μετατράπηκε σε μια ανθηρή και σφύζουσα από ζωή εμπορική παροικία. Εκεί κατέληγαν τα περισσότερα βαρέλια του κρασιού που παραγόταν τους εύφορους πεδινούς αμπελώνες της Πορτογαλίας κι από εκεί φορτώνονταν στα πλοία που τα μετέφεραν στη Γηραιά Αλβιώνα. Το Πορτογαλικό κρασί ήταν ελαφρύ, κάπως στυφό κι άφηνε μια άξεστη αψάδα στην επίγευση. Ήταν ένα φτηνό, λαϊκό ποτό που σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να συγκριθεί με τους ευγενείς οίνους του Μπορντό. Για τους Άγγλους αριστοκράτες ήταν μια προσωρινή λύση ανάγκης. Στο τέλος του πολέμου, εκείνοι θα επέστρεφαν στα γαλλικά κρασιά οι εισαγωγές από την Πορτογαλία θα απευθύνονταν κυρίως στα λαϊκά στρώματα.

Η μοίρα του Πορτογαλικού οίνου και γενικώς η ιστορία του κρασιού άλλαξαν 300 χρόνια αργότερα, εξ’ αιτίας ενός ακόμα αγγλογαλλικού πολέμου. Στα 1667, ο Κολμπέρ, ο πανίσχυρος υπουργός οικονομικών του Λουδοβίκου ΙΔ, απαγόρευσε όλες τις εισαγωγές αγγλικών προϊόντων στη γαλλική επικράτεια. Ως αντίποινα, ο Κάρολος Β’ απαγόρευσε τις εισαγωγές γαλλικών κρασιών στην Αγγλία. Το εμπάργκο είχε ως αποτέλεσμα την επιστροφή των Άγγλων στους παλιούς, καλούς, Πορτογαλικούς αμπελώνες. Αυτή τη φορά, όμως, οι βρετανοί έμποροι δεν θα αρκούνταν στο χαμηλής ποιότητας κρασί των αμπελώνων του Μίνιο. Χτένισαν τη χώρα αναζητώντας πιο δυνατά, πιο αρωματικά και – τελικά – πιο ακριβά κρασιά, ικανά να ικανοποιήσουν τα πιο εκλεπτυσμένα γούστα της αριστοκρατίας της πατρίδας τους. Τα ανακάλυψαν στην δυσπρόσιτη, ορεινή περιοχή της κοιλάδας του ποταμού Δούρου. Εκεί, τα βουνά προστάτευαν τα αμπέλια από τους σαρωτικούς ανέμους του Ατλαντικού και δημιουργούσαν ένα μοναδικό μικροκλίμα.

(Αμπελώνας στην κοιλάδα του Douro, AP Photo / Armando Franca)

Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, οι Άγγλοι έμποροι μετακόμισαν από τη Βιάνα ντο Καστέλο στο Οπόρτο, στις εκβολές του Δούρου. Τα βαρέλια με το δυνατό, γεμάτο, αρωματικό κόκκινο κρασί διέπλεαν τον ποταμό μέσα σε μικρά, ευέλικτα σκάφη με στενές καρίνες (τα barcos rabelos) κι έφταναν στο λιμάνι του Οπόρτο, απ’ όπου μεταφορτώνονταν στα μεγάλα πλοία που τα μετέφεραν στην Αγγλία. Εκεί, τότε, γεννήθηκε το περίφημο κρασί Πόρτο. Πήρε τ’ όνομά τη από την πόλη / λιμάνι και απέκτησε την χαρακτηριστική του ενίσχυση όταν οι Άγγλοι έμποροι το εμπλούτισαν με μπράντι, για να μην ξινίσει κατά τη διάρκεια του δύσκολου ταξιδιού. Πολύ σύντομα, ο εμπλουτισμός του Πόρτο με μπράντι έπαψε να γίνεται από τους εμπόρους, μετά τη ζύμωση του κρασιού, αλλά από τους ίδιους τους οινοποιούς, κατά τη διάρκεια της ζύμωσης.

 (Barcos Rabelos φορτωμένα, έτοιμα να ταξιδέψουν μέχρι το λιμάνι του Οπόρτο)

Το 1756, ο Μαρκήσιος του Πομπάλ, ο τότε πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, προκειμένου να προστατεύσει την ποιότητα (και την αξία) του Πόρτο ίδρυσε έναν ελεγκτικό οργανισμό και – κυρίως – όρισε με ακρίβεια τους αμπελώνες που προορίζονταν για την παραγωγή του. Με αυτόν τον τρόπο η κοιλάδα του Δούρου έγινε μια από τις πρώτες επίσημες αμπελουργικές ζώνες του κόσμου (παραμένει μέχρι σήμερα η μεγαλύτερη ορεινή αμπελουργική ζώνη του πλανήτη).

Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι κάπου εκεί τελείωσαν οι περιπέτειες του κρασιού που σήμερα απολαμβάνει παγκόσμια καταξίωση και καταναλώνεται με κατάνυξη μετά το φαγητό, συνοδεία μαλακών τυριών, σοβαρών συζητήσεων ή ερωτικών εξομολογήσεων. Το Port, όμως (έτσι το λένε οι Άγγλοι που στην τελική το έκαναν αυτό που είναι σήμερα), θα έπρεπε να περάσει άλλες τρεις ιστορικές δοκιμασίες. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας και της κατοχής του Οπόρτο από τα στρατεύματα του Ναπολέοντα (1809-1811), το λιμάνι παρέλυσε και οι εξαγωγές του Πόρτο σταμάτησαν εντελώς. Η παραγωγή του σχεδόν εγκαταλείφθηκε στα χρόνια του Πορτογαλικού εμφυλίου (από τα μισά της δεκαετίας του 1820 ως τις αρχές της δεκαετίας του 1830), ενώ η φυλλοξήρα που κατέφθασε στην Πορτογαλία από τη Βόρεια Αμερική το 1868 κατέστρεψε ολοσχερώς τους αμπελώνες της κοιλάδας του Δούρου. Χρειάστηκαν περίπου τέσσερις δεκαετίες προκειμένου τα αμπέλια της περιοχής να μπολιαστούν με κλήματα ανθεκτικά στη φυλλοξήρα και να ξαναρχίσει η παραγωγή και οι εξαγωγές του Πόρτο.

(Henri L’Evêque, , 1812,  Η απόδραση του πρίγκιπα της Πορτογαλίας στη Βραζιλία κατά τη διάρκεια της επιδρομής του Ναπολέοντα)

 Έκτοτε, βέβαια, το Πόρτο συνεχίζει ακάθεκτο την κυριαρχική του πορεία ως ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα, καταξιωμένα και παινεμένα κρασιά του πλανήτη, αλλά την επόμενη φορά που θα το δοκιμάσεις, δαγκώνοντας ταυτόχρονα λίγο βουτυρώδες Stilton ή μια bitter σοκολάτα, θυμήσου ότι για να φτάσει μέχρι το ποτήρι σου, πέρασε πολλά.

> Πολλά περισσότερα γοητευτικά κεφάλαια από την ιστορία του κρασιού, αλλά και αναλύσεις για τις ποικιλίες των αμπελιών, τις διαφορές των brands και οδηγίες το σερβίρισμα και την απόλαυση του κρασιού ή τη σύσταση μιας αξιόλογης κάβας, θα βρείτε στην Εγκυκλοπαίδεια του Κρασιού που κυκλοφορεί κάθε Κυριακή μαζί με την εφημερίδα Έθνος.

> Ο πρώτος από τους τρεις τόμους της Εγκυκλοπαίδειας, μαζί με τη θήκη για ολόκληρη τη συλλογή, στο Έθνος της Κυριακής’ που κυκλοφορεί εκτάκτως το Σάββατο 06/01.