Σώζοντας τον τόνο: Μετά την υπεραλίευση, απειλείται από την κλιματική αλλαγή

Ο τόνος είναι η πιο πολύτιμη εμπορικά οικογένεια ψαριών σε ολόκληρο τον κόσμο και ο ερυθρός τόνος, που συνήθως χρησιμοποιείται στο σούσι και το σασίμι, είναι ο πιο ακριβός, σύμφωνα με την Sarah Glaser, ανώτατη διευθύντρια της ομάδας για το μέλλον των ωκεανών της WWF στην Αμερική. Ένας μόνο ερυθρός τόνος κοστίζει περισσότερο από έναν τόνο skipjack, το μικρότερο και πιο άφθονο είδος τόνου. Αυτή η υψηλή αξία έχει οδηγήσει σε υπεραλίευση, με την τεράστια παγκόσμια ζήτηση για σούσι να εξαντλεί σοβαρά τα αποθέματα του ερυθρού τόνου, ωθώντας το είδος στα πρόθυρα της εξαφάνισης το 2010.

Το 2019, ένας μεγιστάνας του σούσι είχε πληρώσει το ιλιγγιώδες ποσό των 3,1 εκατ. δολαρίων για έναν ερυθρό τόνο σε δημοπρασία στο Τόκιο. Ο τόνος βάρους 278 κιλών – το ίδιο βάρος με μια αρκούδα γκρίζλι – ήταν το ακριβότερο ψάρι που έχει πωληθεί ποτέ, όπως αναφέρει το BBC.

Όμως, τα τελευταία χρόνια, οι πληθυσμοί του τόνου γνώρισαν απίστευτη ανάκαμψη μετά τη θέσπιση πιο βιώσιμων αλιευτικών ποσοστώσεων από τις χώρες και την πάταξη της παράνομης αλιείας.

Το 2021, το IUCN, ένας διεθνής οργανισμός για τη διατήρηση και τη βιωσιμότητα της φύσης, υποβάθμισε τον τόνο του Ατλαντικού από «απειλούμενο», σε είδος «λιγότερης ανησυχίας». Εν τω μεταξύ, ο ερυθρός τόνος του Ειρηνικού έχει ανακάμψει σε νέα υψηλά επίπεδα, υπερβαίνοντας τους διεθνείς στόχους μια δεκαετία νωρίτερα από το χρονοδιάγραμμα. Ο νότιος ερυθρός τόνος παραμένει υπό εξαφάνιση, αλλά δεν είναι πλέον «κρίσιμα απειλούμενος» στον κόκκινο κατάλογο της IUCN.

«Πρόκειται για μια μεγάλη ιστορία επιτυχίας. Καταφέραμε να αντιστρέψουμε αυτή την τάση υπεραλίευσης και σχεδόν κατάρρευσης του αποθέματος σε λιγότερο από 20 χρόνια», λέει ο Alessandro Buzzi, υπεύθυνος αλιευτικών προγραμμάτων της WWF που ειδικεύεται στην αλιεία τόνου. «Βρισκόμαστε τώρα σε μια κατάσταση όπου η υπεραλίευση δεν αποτελεί πλέον απειλή».

Όμως ο ερυθρός τόνος αντιμετωπίζει τώρα μια άλλη μεγάλη πρόκληση: την κλιματική αλλαγή. Μελέτες δείχνουν ότι ο ερυθρός τόνος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στις αλλαγές της θερμοκρασίας, με μικρές αυξήσεις να επηρεάζουν τον μεταβολισμό, την αναπαραγωγή και τις διατροφικές του συνήθειες. Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι αυτές οι αλλαγές θα μπορούσαν με τη σειρά τους να επηρεάσουν άλλα θαλάσσια άγρια ζώα καθώς και τις αλιευτικές κοινότητες.

Με μέγεθος 1,8 – 3 μέτρα, ο ερυθρός τόνος είναι ο μεγαλύτερος τόνος στον κόσμο. Μπορούν να ζήσουν έως και 40 χρόνια και είναι κορυφαίοι θηρευτές που κυνηγούν κοπάδια ψαριών, όπως ρέγγες και σκουμπριά. Τα θερμόαιμα ψάρια συγκαταλέγονται μεταξύ των ταχύτερων κολυμβητών στον πλανήτη. Μεταναστεύουν χιλιάδες μίλια κάθε χρόνο για να αναπαραχθούν και να κυνηγήσουν. Αλλά αυτά τα μοτίβα μετανάστευσης αρχίζουν τώρα να αλλάζουν.

Καθώς οι θερμοκρασίες των ωκεανών αυξάνονται, ο ερυθρός τόνος μετακινείται σε ψυχρότερα νερά. Ιρλανδοί επιστήμονες διαπίστωσαν ότι το 2019, έξι γιγάντιοι ερυθροί τόνοι του Ατλαντικού αποκολλήθηκαν από τις καθιερωμένες μεταναστευτικές τους διαδρομές μεταξύ της Ιρλανδίας και του Βισκαϊκού Κόλπου ή της μεσοατλαντικής κορυφογραμμής, για να κινηθούν βορειότερα προς την Ισλανδία. Η νέα διαδρομή θεωρήθηκε ότι ήταν απάντηση σε ένα θαλάσσιο κύμα καύσωνα.

«Βλέπουμε τον ερυθρό τόνο να τρέφεται σε ασυνήθιστες περιοχές, για παράδειγμα στη Βόρεια Θάλασσα, γύρω από τη Σκανδιναβία και την Ισλανδία», λέει ο Buzzi. «Βλέπουμε ήδη αλλαγές στα πρότυπα μετανάστευσης».

Υπάρχουν επίσης ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπο που θα έχει η άνοδος της θερμοκρασίας στους τόπους αναπαραγωγής, προσθέτει. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, ο ερυθρός τόνος του Ατλαντικού συρρέει στη Μεσόγειο για να αναπαραχθεί, συμβάλλοντας στο να καταστεί η Μεσόγειος Θάλασσα η σημαντικότερη περιοχή για αλιεία ερυθρού τόνου στον κόσμο.

Η Μεσόγειος Θάλασσα είναι επίσης ένα «κλιματικό hotspot». Μέχρι το τέλος του αιώνα, η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας του ωκεανού στη Μεσόγειο αναμένεται να αυξηθεί κατά 1-3C (1,8-5,4F). «Δεδομένου ότι είναι τόσο στενά περιορισμένη με όχι τόσο μεγάλη κυκλοφορία όσο οι μεγαλύτερες ωκεάνιες λεκάνες, η Μεσόγειος Θάλασσα θα βιώσει πολύ ταχύτερες και μεγαλύτερες επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή», σημειώνει η Glaser.

Η άνοδος των θερμοκρασιών μπορεί να οδηγήσει τα νεαρά ερυθρά κήτη έξω από τη Μεσόγειο μέσα στα επόμενα 50 χρόνια, σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι θαλάσσιες θερμοκρασίες που υπερβαίνουν τους 28C (82F) επηρεάζουν αρνητικά τον μεταβολισμό και την ανάπτυξη των νεαρών ερυθρών τόνων.

Η αλλαγή των μεταναστευτικών προτύπων θα επηρεάσει επίσης τις αλιευτικές κοινότητες που εξαρτώνται από την αλιεία τόνου για τα προς το ζην, λέει ο Buzzi. «Ιστορικά, στη Μεσόγειο, πολλές αλιευτικές κοινότητες εξαρτώνται από τον τόνο που περνάει από το δικό τους τμήμα της ακτής σε μια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου. Οι παγίδες τόνου λειτουργούν με βάση αυτές τις μεταναστεύσεις. Αν η κλιματική αλλαγή μεταβάλει τα μοτίβα τους, αυτό δεν μπορεί πλέον να είναι ένα αξιόπιστο σύστημα».

«Οι κοινότητες αυτές δεν βλέπουν τις θερμοκρασίες των ωκεανών να αλλάζουν και τα οικολογικά μοντέλα. Αυτό που βλέπουν είναι ότι πρέπει να πάνε πιο μακριά για να πιάσουν ψάρια», λέει η Glaser. «Βλέπουν ότι τα ψάρια μετακινούνται, ότι αλλάζουν τις μεταναστευτικές τους συνήθειες».

Οι μικρότερες αλιευτικές κοινότητες επηρεάζονται ήδη από τα αυστηρά μέτρα που θεσπίστηκαν για να αποτραπεί η υπεραλίευση του ερυθρού τόνου τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τονίζει ο Buzzi. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, «υπήρχαν εκατοντάδες σκάφη που ψάρευαν τόνο στην Ιταλία… δεν υπήρχαν κανόνες». Αυτό το ελεύθερο παιχνίδι ωφέλησε τόσο τα μεγάλα όσο και τα μικρά αλιευτικά σκάφη, αλλά προκάλεσε επίσης το 2007 σχεδόν την κατάρρευση των αποθεμάτων ερυθρού τόνου.

Photo by Beth Macdonald/Unsplash

Οι νέες, αυστηρές αλιευτικές ποσοστώσεις οδήγησαν στην κατάρρευση μεγάλου μέρους της βιομηχανίας αλιείας του ερυθρού τόνου, λέει ο Buzzi, εξηγώντας ότι τώρα μόλις 12 σκάφη επιτρέπεται να αλιεύουν το συγκεκριμένο είδος. «Αυτό το αυστηρά ρυθμισμένο σύστημα ποσοστώσεων ευνοεί τα μεγαλύτερα σκάφη, παρά τα μικρότερα. Παρόλο που οι περιορισμοί μπορεί να έχουν βοηθήσει στην ενίσχυση των ιχθυαποθεμάτων, οι ανάγκες των μικρότερων αλιευτικών κοινοτήτων δεν τίθονται πάντα σε προτεραιότητα. Αυτή είναι η επόμενη πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί».

Αν και οι πληθυσμοί του ερυθρού τόνου έχουν ανακάμψει τα τελευταία χρόνια, «ο κίνδυνος εξαφάνισης δεν έχει δυστυχώς απομακρυνθεί ποτέ», λέει η Glaser. «Αν καταφέρουμε να αλλάξουμε τις πολιτικές και τους κανονισμούς μας και να κάνουμε την αλιεία πολύ πιο βιώσιμη, πολλά ψάρια θα μπορέσουν να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή», τονίζει. Αυτό όμως είναι πιο δύσκολο για τα μακρόβια είδη, όπως ο ερυθρός, που δεν αναπαράγονται μέχρι να γίνουν περίπου οκτώ ετών, από ό,τι για τα μικρά πελαγικά ψάρια, όπως οι σαρδέλες και οι γαύροι. Αυτά τα μικρότερα ψάρια αναπαράγονται πολύ γρήγορα, οπότε οι πληθυσμοί τους μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα στις αλλαγές των θερμοκρασιών, προσθέτει η ίδια.

Καταλήγει ότι η παγκόσμια προσπάθεια για τη διάσωση του ερυθρού τόνου δεν έχει χαθεί. «Θα έλεγα, με επιφύλαξη, ότι βλέπουμε σημαντικές επιστημονικές βελτιώσεις στα αποθέματα ερυθρού τόνου σε όλο τον κόσμο. Και αυτό μου δίνει ελπίδα».

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ