10 κτίρια όπου η τέχνη ζωντανεύει στο αστικό τοπίο

Πρώην καταφύγια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που πίσω απ’ τους απόρθητους τοίχους τους φυλάνε σήμερα έργα αμύθητης αξίας, κρύπτες κάτω από ναούς και χώροι λατρείας που ζουν δεύτερη ζωή ως χώροι πολιτισμοί, σταθμοί του μετρό οι οποίοι ανατέθηκαν σε εικαστικούς και μεταμορφώθηκαν σε φλεγόμενα ηφαιστειακά τοπία και παραμυθένια σύννεφα. Πρόκειται για μερικά απ’ τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα διεθνώς τα οποία δείχνουν πόσο φανταστική μπορεί να γίνει μια πόλη, ενσωματώνοντας την τέχνη στα πιο απρόσμενα σημεία της.

Κοιτώντας για ανάλογα παραδείγματα στην περίπτωση της ελληνικής πρωτεύουσας, τα ευρήματα είναι μάλλον λιγοστά και εξ ολοκλήρου από πρωτοβουλίες ιδιωτών – είτε καλλιτεχνών είτε συλλεκτών και πολιτιστικών οργανισμών.

Υπάρχει, για παράδειγμα, η επιδραστική Rodeo Gallery που στεγάζεται σε τμήμα από τις παλιές αποθήκες του Πειραιά στη γειτονιά του Αγίου Διονυσίου. Υπάρχει επίσης το Enterprise Projects το οποίο στεγάζεται σε ένα πρώην συνεργείο αυτοκινήτων στους Αμπελόκηπους. Αλλά σε γενικές γραμμές το άδειο κτιριακό δυναμικό της μητροπολιτικής Αθήνας έπαψε να απευθύνεται στον παλλόμενο κόσμο της σύγχρονης τέχνης, απ’ όταν ανέβηκαν τα ενοίκια και ξεφούσκωσε το αφήγημα για «νέο Βερολίνο» που είχε φέρει η documenta14.

Το περσινό καλοκαίρι είχαμε βρεθεί να περπατάμε στις εγκαταστάσεις της κλωστοβιομηχανίας Μουζάκη για μια ομαδική έκθεση που έκλεψε την παράσταση όλης της σεζόν. Το ίδιο είχε συμβεί παλιότερα με το Καπνεργοστάσιο, όταν ανακατασκευάστηκε σε εκθεσιακό χώρο (διατηρώντας την ιστορικότητά του) από τον πολιτιστικό οργανισμό ΝΕΟΝ. Οργανισμοί όπως ο συγκεκριμένος αποτελούν τη μόνη πιθανότητα διοργάνωσης εκθέσεων σε γνωστά και άγνωστα μέρη του αστικού τοπίου, αφού εκ μέρους της Πολιτεία δεν έχει εκφραστεί ποτέ συνεκτική στρατηγική για εικαστικές αναθέσεις.

Κι έτσι, ενώ το αστικό τοπίο βρέθηκε να βιώνει έντονες και βίαιες αλλαγές τα τελευταία χρόνια, η τέχνη έμεινε εκτός συζήτησης. Τα παρακάτω παραδείγματα δείχνουν πόσο διαφορετικά θα μπορούσαν να ήταν τα πράγματα.

Το Cisternerne στην Κοπεγχάγη

Κάτω από τις καταπράσινες εκτάσεις του πάρκου Søndermarken στην Κοπεγχάγη, βρίσκονται οι δεξαμενές του υδραγωγείου που κάλυπταν τις ανάγκες της δανέζικης πρωτεύουσας τους προηγούμενους αιώνες, ενώ σήμερα η μεγάλη υπόγεια εγκατάσταση (4.000 τ.μ.) έχει μεταμορφωθεί σε ένα ιδιαίτερα υποβλητικό art space, φιλοξενώντας διεθνώς αναγνωρισμένους καλλιτέχνες με site-specific παραγωγές.

Μέσα στο σκοτάδι, τη δροσιά της υγρασίας και τους ήχους από τις σταγόνες που αποστραγγίζονται φυσικά στη δεξαμενή δημιουργώντας σταλακτίτες, η ενέργεια είναι μοναδική.

Οι σταθμοί του μετρό στη Στοκχόλμη

Το απλό εισιτήριο για το μετρό της Στοκχόλμης έχει διάρκεια 75 λεπτών, χρόνος που φαντάζει πολύ λίγος εάν σκοπεύεις να ανακαλύψεις (και βέβαια να φωτογραφίσεις) έναν προς έναν τους εντυπωσιακούς σταθμούς της «εκτενέστερης γκαλερί τέχνης του κόσμου», όπως χαρακτηρίζεται συχνά. Το υπόγειο δίκτυο της πρωτεύουσας της Σουηδίας εγκαινιάστηκε το 1950, ενώ σήμερα διαθέτει περίπου 100 σταθμούς και σχεδόν όλοι τους επιφυλάσσουν από μια αναπάντεχη έκπληξη.

Καλλιτέχνες έχουν παρέμβει σε διαδρόμους, κυλιόμενες σκάλες και πλατφόρμες, φτιάχνοντας απίθανα εμβυθιστικά περιβάλλοντα που εξάπτουν τη φαντασία.

Το The Vaults στο Λονδίνο

Οι παλιές εγκαταστάσεις του σιδηροδρομικού δικτύου κάτω απ’ τον σταθμό Βατερλό στο Λονδίνο έχουν γράψει το δικό τους κεφάλαιο στην εναλλακτική καλλιτεχνική σκηνή του Λονδίνου τα τελευταία χρόνια, ως έδρα του φεστιβάλ Vault – μιας πλατφόρμας που έδωσε πρώτη βήμα σε μερικά από τα νεότερα αστέρια της κωμωδίας και του θεάτρου η Desiree Burch και ο James Acaster.

Δυστυχώς, με απόφαση του ιδιοκτήτη οι διοργανωτές που έκαναν το μέρος αυτό διάσημο για την ενέργειά του, καλούνται να αποχωρήσουν (δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη η επόμενη χρήση του χώρου), ενώ ακόμη και έτσι δελεάζει για μια επίσκεψη, καθώς στο υπόγειο δίκτυο περιλαμβάνεται και το τούνελ Leake Street που έχει φτιάξει ο Banksy.

Το Monster Building στο Χονγκ Κονγκ

Το ερέθισμα που θα μπορούσε να έχει εμπνεύσει το sequel του Blade Runner και τη σκοτεινή μητρόπολη όπου άνθρωποι και ρέπλικες ζουν στοιβαγμένοι σε χαοτικά ψηλούς ουρανοξύστες. Το Monster Building είναι ένα σύμπλεγμα από πέντε ενωμένα κτίρια στο King’s Road του Χονγκ Κονγκ, μεταφέροντας στην πραγματικότητα ένα αλλόκοτο όσο και ενδιαφέρον τοπίο που ζαλίζει.

Στα 18 ορόφων κτίρια περιλαμβάνονται πάνω από 2.240 διαμερίσματα και ζουν αυτή τη στιγμή περίπου 10.000 πολίτες. Το σημείο έχει φιλοξενήσει πλήθος κινηματογραφήσεων και έχει μεγάλη παρουσία στο Instagram, έχοντας αναγνωριστεί για τη μοναδική, παρότι δυστοπική, αισθητική του αξία.

Το καταφύγιο με τη Συλλογή Boros

Μερικά οικοδομικά τετράγωνα μακριά από το Νησί των Μουσείων στο Βερολίνο, δεσπόζει ένα τετράγωνο κτίριο από τσιμέντο που αμέσως καταλαβαίνεις ότι αποτελεί κληροδότημα της ναζιστικής περιόδου. Κατασκευάστηκε το 1942-1943 από το καθεστώς του Χίτλερ ως αντιαεροπορικό καταφύγιο, ενώ μετά την παράδοση των Ναζί, το καταφύγιο χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο αιχμαλώτων από τον Κόκκινο Στρατό.

Τη δεκαετία του ’90 έγινε ένα από τα μέρη που διοργανώνονταν τα περίφημα blackout πάρτι, με τους Βερολινέζους να μιλάνε για το «σκληρότερο κλαμπ του κόσμου», ενώ σήμερα έχει εξαγοραστεί από το ζεύγος συλλεκτών Christian και Karen Boros, φιλοξενώντας μέσα στο αδιαπέραστο κέλυφός του εκατοντάδες αξιόλογα έργα σύγχρονης τέχνης παραγωγής από τα 90s μέχρι σήμερα. Επισκέψιμο μόνο κατόπιν ραντεβού.

Η καταπακτή του Αγίου Παγκρατίου στο Λονδίνο

OLYMPUS DIGITAL CAMERA / © iStock

Περπατώντας στο κέντρο του Λονδίνου, θα συναντήσεις μια αγγλικανική εκκλησία με Καρυάτιδες να στηρίζουν την οροφή του ναού, ακριβώς όπως ισχύει στο Ερέχθειο. Η ομοιότητα δεν είναι τυχαία: ο ναός οικοδομήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από τον William Inwood στα πρότυπα του αρχαιοελληνικού ναού της Ακρόπολης και του Ωρολογίου του Κυρρήστου, που είχε επισκεφθεί ο νεαρός αρχιτέκτονας πριν αναλάβει το έργο.

Ακόμη πιο αναπάντεχη είναι η ανακάλυψη όταν κατέβεις στο υπόγειο του ναού του Αγίου Παγκρατίου: εξαρχής είχε κατασκευαστεί κατακόμβη ίδιας έκτασης με τον ναό (προοριζόταν για να φυλάει λείψανα), που κατά τη διάρκεια του Α΄ και Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου χρησιμοποιήθηκε ως κρησφύγετο, ενώ σήμερα το υποβλητικό υπόγειο έχει μεταμορφωθεί σε γκαλερί τέχνης, φιλοξενώντας έργα σύγχρονων εικαστικών.

Το Mmuseumm στο Μανχάταν

Είναι το μοναδικό μουσείο τέχνης στον κόσμο που βρίσκεται εγκατεστημένο σε πρώην φρεάτιο ανελκυστήρα εμπορευμάτων, ειδικεύεται στη «σύγχρονη φυσική ιστορία» εκθέτοντας αντικείμενα από όλες τις μεριές του πλανήτη, ενώ παραμένει ανοιχτό 24 ώρες, προσβάσιμο και τη νύχτα μέσα απ’ το ματάκι της εξώπορτας.

Η εμπειρία στο ανατρεπτικό και δύσκολα κατηγοριοποιήσιμο πρότζεκτ που ίδρυσαν οι Alex Kalman και τα αδέρφια Safdie σε γειτονιά του Μανχάταν, μοιάζει σαν να ανοίγεις το cabinet of curiosities του 21ου αιώνα.

Τα μπάνια του John Michael Kohler Arts Center

Πιθανότατα, το τελευταίο μέρος που θα περίμενε κάποιος να δει τοποθετημένο ένα έργο τέχνης είναι πίσω από την πόρτα τουαλέτας, αλλά αυτή ακριβώς είναι η περίπτωση στα δύο κτίρια του John Michael Kohler Arts Center στις ΗΠΑ.

Αντιμετωπίζοντας τους χώρους αυτούς ως μεταίχμια μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού βίου, το μουσείο ανέθεσε την επιμέλειά τους σε εικαστικούς και εκείνοι κατασκεύασαν τα δικά τους πλακάκια, βρύσες και λοιπά εξαρτήματα που κάθε μπάνιο χρειάζεται, σκηνοθετώντας εντυπωσιακά, πολύχρωμα περιβάλλοντα στο πιο απρόσμενο μέρος του κτιρίου.

Το Lasco Project στο Παλαί ντε Τοκιό

Ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία στο Παλαί ντε Τοκιό στο Παρίσι είναι ότι δεν υπάρχουν προδιαγεγραμμένες διαδρομές για τον επισκέπτη – αντίθετα, είναι στο χέρι του να επιλέξει τον τρόπο που θα κινηθεί στο πρωτοποριακό κέντρο σύγχρονης τέχνης, μέχρι και στα θεμέλια του κτιρίου και στους ατμοσφαιρικούς διαδρόμους όπου ο καλλιτεχνικός διευθυντής Hugo Vitrani είχε την ιδέα το 2012 να χρησιμοποιήσει για να αναδείξει την εναλλακτική τέχνη της street art και του δημόσιου χώρου γενικότερα.

Το λεγόμενο Lasco Project είναι επισκέψιμο μόνο με τη σχετική οργανωμένη περιήγηση του μουσείου.

Το πολύχρωμο Culture House στην Ουάσινγκτον

Πίσω από το κτίριο με τα έντονα χρώματα και τα ψυχεδελικά σχέδια κρύβεται η ιστορία μιας εκκλησίας που είχαν ιδρύσει οι Αφροαμερικανοί το 1886, είκοσι περίπου χρόνια αφότου καταργήθηκε η δουλεία, αποτελώντας το κέντρο της κοινότητάς τους στον νοτιοδυτικό άκρο της Ουάσιγκτον που τότε (και για πολλά χρόνια μετέπειτα) παρέμενε ένα ξεχασμένο βιομηχανικό λιμάνι, γνωστό για τους ψαράδες που πουλούσαν τα ψάρια τους. Οι συνθήκες άλλαξαν μετά το 1950, που η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αποφάσισε να επεκταθεί σε υποβαθμισμένες περιοχές για να λύσει το στεγαστικό πρόβλημα.

Στη νέα εποχή της περιοχής, το κάποτε θρησκευτικό κτίριο μεταμορφώθηκε σε χώρο τέχνης (Culture House) αποκτώντας αυτή την εντυπωσιακή πρόσοψη που τραβάει αμέσως το μάτι.