16 εκθέσεις που πρέπει να δεις αν βρεθείς στο Αιγαίο

Όχι, ότι λείπουν οι καλές εκθέσεις σύγχρονης τέχνης, αλλά λείπει ο διεθνής σταρ.

Δε λείπει όμως ο Έλληνας σταρ, και μάλιστα ένας ζωγράφος που πολλοί θεωρούν άξιο διάδοχο του Alberto Giacometti και του Francis Bacon. Σίγουρα, είχε την ικανότητα να ζωγραφίζει πέρα από το πρόσωπο, πέρα από την επιφάνεια, και με τα πινέλα του έβγαζε την ειλικρίνεια, την αδιάλλακτη ειλικρίνεια του ανθρώπου που απαθανάτιζε. Έτσι άφησε το αποτύπωμα του στη νεοελληνική γραμμή της ζωγραφικής, και μιλάμε για τον Χρόνη Μπότσογλου, που απεβίωσε το 2022 και τιμάται στην Άνδρο – αλλά καλύτερα να ξεκινήσουμε από τα πιο κοντινά νησιά.

Το πλάνο είναι να κάνουμε ένα σκανάρισμα σε όλο το Αιγαίο, βρίσκοντας τις εκθέσεις σύγχρονης τέχνης που αξίζει να επισκεφθείς άμα πιάσεις λιμάνι στο νησί. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει καινούργιους χώρους πολιτισμού που αποκαλύπτονται, πολλές ομαδικές εκθέσεις που ξεπετάγονται σε χώρες και χωριά μέχρι το τέλος Αυγούστου, όπως και μια νομαδική γκαλερί, από νησί σε νησί. Να σημειώσουμε ότι στη συντριπτική πλειοψηφία τους είναι εκθέσεις με ελεύθερη είσοδο.

Στον Αργοσαρωνικό

Από τα 60s και έπειτα, η Ύδρα έγινε η κρυφή ερωμένη για τους καλλιτέχνες που αφουγκράζονταν εδώ το γαλάζιο της θάλασσας, και μέχρι σήμερα κρατάει την πρωτοκαθεδρία στον εικαστικό παλμό, με τις εκθέσεις να προσφέρονται σαν δέλεαρ και απόδραση-σφηνάκι, λίγη ώρα μακριά από τον Πειραιά:

• Στους σπηλαιώδεις χώρους των Σφαγείων στην Ύδρα, όπου εδρεύει το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ με συνέπεια στις ποιοτικές εκθέσεις, παρουσιάζεται το Dream Machines σε επιμέλεια Daniel Birnbaum και Massimiliano Gioni – μια μικρή έκθεση για τον αντίκτυπο της τεχνολογίας στην ανθρώπινη φαντασία με καλλιτέχνες-κλειδιά από το διεθνές στερέωμα (μεταξύ των έργων και ένα του Marcel Duchamp).
• Στον πιο δραστήριο από τους καλλιτεχνικούς σταθμούς της ΑΣΚΤ στα νησιά, σε ένα διατηρητέο κτίριο του 19ου αι. επάνω στο λιμάνι, 12 νέοι τελειόφοιτοι παρουσιάζουν τη δουλειά τους, σε διάλογο με το εκτόπισμα του δασκάλου τους, Νίκου Τρανού, στην έκθεση Exit.
• Στην Άλλη Πλευρά της Ιστορίας οδηγεί τους επισκέπτες η έκθεση στην ιστορική Οικία Λαζάρου Κουντουριώτη, ακουμπώντας και «ξύνοντας» τα συλλογικά τραύματα που έχουμε ως έθνος, με τη συμμετοχή άξιων εκπροσώπων της σύγχρονης παραγωγής, όπως οι Φίλιππος Τσιτσόπουλος, Πάνος Χαραλάμπους, Ελένη Ζούνη κ.ά.

Λίγα λεπτά πλεύσης αργότερα, κατεβαίνοντας στο λιμάνι του Πόρου μάς περιμένει το διπλό χτύπημα της σταθερά δραστήριας γκαλερί Citronne:

Από τη μία, στο «σπίτι» της στην παραλία του Πόρου, 11 γνωστά ονόματα (ανάμεσά τους, έργα των Νίκου Αλεξίου, Μυρτούς Ξανθοπούλου κ.ά.) δείχνουν δουλειά που σχετίζεται με την επανάληψη της κίνησης, την εμμονική διαδικασία και τον κόπο της επιμονής στην έκθεση Repetitions· από την άλλη, σε συνεργασία με την γκαλερί, στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου θα βρεις μια νέα προσέγγιση επάνω στο φορμάτ των ξυλόγλυπτων τέμπλων, στην ατομική έκθεση του Αλέκου Κυραρίνη Ἐπὶ τύμβῳ.

Το κοντινό τουρ στον Αργοσαρωνικό κλείνει στην Αίγινα και στις Παλιές φυλακές Αίγινας.

Το επιβλητικό, θηριώδες κτίριο που κάποτε κατασκευάστηκε για να καλύψει τις ανάγκες των ντόπιων ως ορφανοτροφείο, πρόσφατα ανακαινίστηκε και αυτό το καλοκαίρι ανοίγει για το κοινό με ίσως τον πιο κατάλληλο τρόπο – τα αγωνιώδη και πάντα ανθρώπινα έργα του Γιώργου Ξένου, ενός εικαστικού που μοιάζει με το κρασί, καθώς μεστώνει όσο μεγαλώνει. Μέρος της έκθεσης θα φιλοξενηθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού, επίσης.

Στις Κυκλάδες

Για τις Κυκλάδες που κυκλώνουν τη Δήλο –και όχι την πρωτεύουσα, τη Σύρο–, το πιο δελεαστικό εικαστικό πιάτο σερβίρεται στην Άνδρο: μια μεγάλη, με πάνω από 100 έργα στο σύνολο έκθεση για τον εμβληματικό Χρόνη Μπότσογλου, στο Μουσείο του Ιδρύματος Γουλανδρή. Η αδιάλλακτη ειλικρίνεια της ενσυναίσθησης, είναι ο τίτλος και πρόκειται για αποτέλεσμα που προέκυψε με την αγαστή συνεργασία της οικογενείας, όσο και πολλών ιδιωτών/δημόσιων θεσμών. Το concept της παρουσίασης ξετυλίγεται με άξονα τις «αδελφικές σκέψεις», έναν φανταστικό διάλογο δηλαδή ανάμεσα στον Μπότσογλου και τους δασκάλους του.

Τιμή σε έναν σπουδαίο καλλιτέχνη που απεβίωσε πρόσφατα αποδίδει και η θερινή έκθεση του υποβλητικού Πύργου Μπαζαίου στη Νάξο – ένα homage για τον Klaus Pfeiffer, έναν avant-garde εικαστικό από τη Γερμανία που του έκλεψε την καρδιά η Νάξος και παρέμεινε εκεί δημιουργώντας για πάνω από πέντε δεκαετίες, μέχρι που πολιτογραφήθηκε Ναξιώτης. Τα φτερά του Ίκαρου που στήθηκαν σε επιμέλεια Μάριου Βαζαίου και Britta Breuers, περιλαμβάνουν περισσότερα από 50 έργα πλειάδας πρακτικών, δείχνοντας συνολικά το πάθος του ατόμου αυτού για ελευθερία.

Και στο νησί της Τήνου τιμάται με τον πιο ένδοξο τρόπο το μεγάλο όνομα της νεοελληνικής γλυπτικής, ο Γιαννούλης Χαλεπάς. Για πρώτη φορά, ενώνονται και παρουσιάζονται σχεδόν όλα τα σωζόμενα έργα του Χαλεπά της πρώτης και της δεύτερης περιόδου του γλύπτη (όσο παρέμενε στην Τήνο), μαζί με έργα της τρίτης περιόδου, όταν και οδηγήθηκε σε μια ολόδική του αφαιρετική γλώσσα. Η έκθεση Χαλεπάς – Γλυπτικής μέγιστον μάθημα είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού και του Ιδρύματος Ωνάση.

Αλλά αξίζει να μείνουμε για ακόμη μια στάση στη φημισμένη Τήνο της μαρμαροτεχνίας, άμα το ταξίδι μας συμπέσει με το διάστημα 18-31 Ιουλίου. Τότε, η νομαδική γκαλερί Kirki κάνει την εμφάνισή της, σαν εντυπωσιακό πυροτέχνημα, ενεργοποιώντας μια παραδοσιακή κατοικία του νησιού. Πρόκειται για την εναρκτήρια έκθεση του πρωτότυπου αυτού εγχειρήματος που σχεδιάζει να κινείται από νησί σε νησί, επανεξετάζοντας τη «πληθώρα των αναφορών που προσφέρουν οι Κυκλάδες», όπως αναφέρουν οι επιμελήτριες Ντομινίκ Σύλβια Λώρεν, Βάσω Παπαδοπούλου και Αριστέα Ρέλλου.

When the heart of a pig has hardened, dice it small, είναι ο τίτλος της έκθεσης αυτής, που μεταξύ άλλων θίγει τη διαπολιτισμική έννοια του τάματος.

Και πριν αφήσουμε το σύμπλεγμα για τα μακρινά νησιά του Αιγαίου, έχουμε στα δυτικά την Κύθνο και την Kythniale, μια «γέφυρα πολιτισμού μεταξύ της Ελλάδας και της Ουκρανίας», στο πλαίσιο της οποίας απλώνεται μια σπονδυλωτή έκθεση σε δημόσιους χώρους του νησιού.

Στα Δωδεκάνησα

Στις παρυφές των ελληνικών συνόρων, στο σταυροδρόμι πολιτισμών και ιστοριών της Χίου, έχει ριζώσει ένας χώρος σύγχρονης τέχνης με τις αντένες του στραμμένες στη Μεσόγειο, τον Λίβανο και όχι μόνο. Είναι το DEO Projects, το οποίο φέτος έχει προσκεκλημένους 12 εικαστικούς εντός κι εκτός συνόρων, με αποστολή «να αναστοχαστούν πάνω στις παλίμψηστες ιστορίες του νησιού και να εξετάσουν τους διασυνοριακούς πολιτισμούς, τα συλλογικά τραύματα και τις μορφές της ίασης». Ο τίτλος, Το Παρελθόν είναι μια ξένη χώρα.

Σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων της Χίου, τα έργα-καρποί των residencies εγγράφονται σε δύο μνημειακούς χώρους εντός του Κάστρου της Χίου, τα Οθωμανικά Λουτρά και το Τέμενος Χαμηδιέ, το οποίο μάλιστα ανοίγει πρώτη φορά στο κοινό μετά την αποκατάσταση του.

Το άλλο σταθερό μετερίζι των Δωδεκανήσων για τη σύγχρονη τέχνη βρίσκεται στη Λέσβο και ακούει στο όνομα K-Gold Gallery, έχοντας συμπληρώσει την τρέχουσα σεζόν το milestone της δεκαετίας. Τι καλύτερο λοιπόν από μια επετειακή έκθεση; Είναι ένας αλτέρνατιβ εικαστικός χώρος που έχει ασχοληθεί με το κουήρ, την επιτελεστικότητα και την κινούμενη εικόνα, στοιχεία τα οποία συμπυκνώνονται σε ένα δροσερό σφηνάκι με την έκθεση Δέκα.

Συγκεκριμένα, έχουν επιλεγεί 10 πρωτοποριακά video art έργα από τη δεκαετία του 1970 έως σήμερα (βάζοντας τον θεατή στο νόημα), ενώ στην αυλή της γκαλερί ζωντανεύει μια ηχητική εγκατάσταση του Αμερικανού καλλιτέχνη και συνθέτη Cory Arcangel, που μελετά την τεχνολογία της μουσικής και τον αντίκτυπό της στη σύγχρονη τέχνη. Παράλληλα, θα τρέξει εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο βιωματικό πολυχώρο τέχνης «Λευκό Χαρτί» στη Μυτιλήνη.

Στην Κρήτη (και όχι μόνο)

Πώς δημιουργείται μέσα μας η ελπίδα, η προσμονή, η ανάγκη των μελλοντικών φαντασιώσεων; Πώς λειτουργεί το μυαλό μας με τις υποσχέσεις, όπως π.χ. εάν τάζουμε παγωτό καϊμάκι σε ένα παιδί και μετά το ακυρώνουμε; Μετά την καταστροφή της Τροίας, ο Οδυσσέας προσπάθησε να εισχωρήσει στο στενό της Ελαφονήσου αλλά ο άνεμος το απαγόρευσε – και η απογοήτευση θα ήταν ανάλογη με εκείνη του παιδιού που έμεινε χωρίς παγωτό, όσο περίεργο και αν ακούγεται.

Το φαινόμενο αυτό εξετάζει στη φετινή της έκδοση η έκθεση σύγχρονης τέχνης Ammophila στην Ελαφόνησο, ένα σταθερό σημείο αναφοράς της σύγχρονης τέχνης από την αποκαλούμενη «περιφέρεια». Το Hopes and Promises αναδεικνύει μορφές γλυπτικής πέρα από τις αναμενόμενες ή κυρίαρχες – τα μνημεία, εδώ, είναι εύθραυστα, απροσδιόριστα, εφήμερα, και ευφάνταστα όπως οι ελπίδες και οι υποσχέσεις μας.

Αλλά για να τηρήσουμε τη δική μας (τουλάχιστον) υπόσχεση για κάλυψη του Αιγαίου, οφείλουμε να κλείσουμε το τριπ στη Μεγαλόνησο της Κρήτης, που φέτος αποδεικνύεται αρκετά ζωηρή στο πεδίο της σύγχρονης τέχνης:

• Έχουμε γενέθλια για το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης στο Ρέθυμνο: στο πατάρι, θα δεις ένα ιδιαίτερο πείραμα έκφρασης με τη γλώσσα του κλασικού εκτυπωτή από τον Σταύρο Καβαλλάρη με την έκθεση Ανώνυμη Ύλη, ενώ στο Κτήριο Πυροβολικού παρουσιάζεται η Ομοιόστασις της Κορεάτισας Maelee Lee με πολυσύνθετα έργα που θίγουν την ανθρωπογενή βλάβη επάνω στον πλανήτη.
• Στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, ο φημισμένος θαλασσογράφος Κωνσταντίνος Βολανάκης παρασύρει τους επισκέπτες στα κύματα και τα συχνά απειλητικά τοπία, με έργα από τη συλλογή του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Ο τίτλος; Νόστος της Θάλασσας.
• Τέλος, στη Δημοτική Πινακοθήκη Ηρακλείου παρουσιάζονται από τη Συλλογή Σωτήρη Φέλιου 44 έργα ρεαλιστικής κυρίως γραφής στην έκθεση με τίτλο, Ένα βλέμμα που σας λέει ότι όσα έχετε ακούσει για τη ζωγραφική είναι αλήθεια.