17 εκθέσεις στα νησιά του Αιγαίου που πρέπει να δεις

Έτσι, οι εκθέσεις ξεπετάγονται σαν μπουμπούκια στα μικρά και μεγάλα νησιά κι αυτό το καλοκαίρι: ατομικό σόου του Ηλία Παπαηλιάκη με παραγωγές του ’22 (που είναι πραγματική απόλαυση), εκθέσεις σε αποστομωτικά κτίρια-μνημεία του 17ου αιώνα και το μεγάλο χιτ του καλοκαιριού, που δεν είναι άλλο από τον Jeff Koons στην Ύδρα.

Όλα αυτά τρέχουν τώρα στα χωριά και τις χώρες των νησιών, μέχρι το πέρας του Αυγούστου.

Το αποτέλεσμα; Σε όποιο λιμάνι κι αν κατέβεις, υπάρχει μια ωραία έκθεση να δεις στις διακοπές σου. Στη δική μας φαναστική διαδρομή, το ταξίδι αποτελείται από 17 ολόκληρες στάσεις.

Στον Αργοσαρωνικό

 

Το ατελιέ του Νίκου Νικολάου στην Αίγινα, που ανακαινίστηκε και έγινε επισκέψιμο / © Oscar Cernuda

Πάνω από την πόλη της Αίγινας, πίσω στα 60s, ο ζωγράφος Νίκος Νικολάου αγόρασε μια μεγάλη έκταση, χτίζοντας προοδευτικά μια «χειροποίητη» οικία, στην οποία αντάμωναν κάθε καλοκαίρι οι μεγάλοι της γενιάς του ’30 – ο Ελύτης, ο Μόραλης, ο Καπράλος. Το ίδιο ηλιοβασίλεμα που τους μάγευε βλέπει τώρα ο επισκέπτης στο γοητευτικό συγκρότημα: το ανακαινισμένο ατελιέ του Νίκου Νικολάου στην Αίγινα είναι πλέον επισκέψιμο για το κοινό. Πλούσιο φως, δροσιά από την πέτρα, θέα και τοίχοι γεμάτοι έργα.

Ο χρυσαφένιος ήλιος με τις περιστρεφόμενες ακτίνες (σ.σ: που βρίσκεσται στην κεντρική φωτογραφία του άρθρου) λειτουργεί σαν οπτικό μάντρα: προσελκύει όλους μας ανεξαιρέτως για λαϊκό προσκύνημα στα Παλιά Σφαγεία στην Ύδρα και την έκθεση του Jeff Koons. Είναι το ευμεγέθες σινιάλο του μεγάλου Αμερικανού σταρ για το αποστομωτικό installation που ετοίμασε για χάρη του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ. Είναι μια έκθεση που είχε ανακοινωθεί το 2020, είχε αναβληθεί και τώρα αποτελεί αναμφίβολα το μεγάλο χιτ της σεζόν.

Στον κύριο εκθεσιακό χώρο, ο Koons έχει ετοιμάσει μια εκρηκτική σε χρώμα και έμπνευση αναμέτρηση: εμπρός σου στέκεται το επιβλητικό, με ύψος 2,3 μέτρων άγαλμα του κιθαρωδού θεού Απόλλωνα, με πλαστικότητα και φόντο από την εποχή της Πομπηίας. Ακόμη και το μωσαϊκό είναι μέρος του σκηνικού, ενώ ένα ζευγάρι αθλητικα παπούτσια κρέμονται σε μια γωνιά, σαν μια σταγόνα ειρωνίας για να διαλύσει και την τελευταία υπόννοια προγονοπληξίας.

Απεναντίας, η έκθεση Apollo είναι ένα μεταφυσικό παράθυρο που κοιτάζει τη φαντασμαγορία εκείνων των πολιτισμών.

Δεν είναι δυνατόν να φύγουμε έτσι γρήγορα από τον πιο old time classic προορισμό για εικαστικούς και κοσμικούς κύκλους. Όποτε, μετά τον πρωταγωνιστή Koons που παραγγέλνεις με το που κάτσεις στο τραπέζι, χτυπάς άλλες τρεις στάσεις σαν σφηνάκια για να πας παρακάτω:

• μη χάσεις τη φωτογραφική αναδρομή στην Ύδρα του ’50 και του ’60 στην Οικία Λαζάρου Κουντουριώτη από τον Robert McCabe – εκείνος φοιτητής με τη φωτογραφική του μηχανή, μπροστά σε ένα σκληροτράχηλο νησί, λίγο πριν μετατραπεί σε κέντρο έμπνευσης για το αιγαιοπελαγίτικο τοπίο.
• μια στάση μετά στην οικία Τομπάζη στην Ύδρα, όπου υβριδικά πλάσματα ζωντανείουν από καλλιτέχνες της Μεσογείου
• το σταθερό και με εξαιρετέο ραντεβού του Hydra School Project στην Ανωτάτη Σχολή Εμποροπλοιάρχων: το αρχέγονο και το ενστικτώδες ξυπνάει στο τρέχουν σόου, με έργα από Marina Abramovic/Ulay, John Bock, Laercio Rodondo, Ζωή Γαϊτανίδου κ.ά.

Στις Κυκλάδες

Ένα νέο πρόγραμμα με residencies ξεκίνησε στην Πάρο. / © Κώστας Πράπογλου

Μία τυπική νησιώτικη κατοικία ανακαινίστηκε και μετατράπηκε σε Κέντρο Φιλοξενίας Καλλιτεχνών Κυκλάδων στην Πάρο – μια νέα έδρα για residencies, όπου κάθε καλοκαίρι διεθνείς καλλιτέχνες θα παράγουν καινούργια έργα, σε διάλογο με την ενέργεια και τις εικόνες του κυκλαδίτικου νησιού. Η αρχή γίνεται με την επιμελητική ματιά του Κώστα Πράπογλου και πέντε σύγχρονους εικαστικούς, που προσκαλούν σε μια εξερευνητική επίσκεψη στον χώρο, θέτοντας ερωτήματα για την ταυτότητα και το αίσθημα του ανήκειν στην έκθεση (is)land of dreams.

Μετά, κάνουμε μια στάση στην Άνδρο και στοΊδρυμα Κυδωνιέως. Σίγουρα, η ανακοίνωση για μια έκθεση επ’ αφορμή της επετείου για τη Μικρασιατική Καταστροφή μάλλον ένα ελαφρύ μειδίαμα προκαλεί παρά ενθουσιασμό, αλλά να που εάν συνδέσεις τον διωγμό του 1922 με την έννοια της φυγής, θα βρεις καλλιτέχνες με πολύ επίκαιρα έργα για την τέχνη και τα ερωτήματα σήμερα.

Αυτό έπραξε η Αθηνά Σχινά στο πλαίσιο του φεστιβάλ Πλόες, προτείνοντας νέες αναγνώσεις στον διωγμό και την έννοια του περάσματος, μέσα από τα θολά τοπία του Γιάννη Αδαμάκου, την «ομίχλη» από τα ζωγραφικά έργα Βαγγέλη Γκόκα, την τέχνη της Θάλειας Χιώτη και άλλων λιγότερο γνωστών ονομάτων.Το κτίριο του ιδρύματος, επίσης, είναι πολύ όμορφο και κομψό.

Η αναδρομική έκθεση της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη στην Άνδρο © Ίδρυμα Γουλανδρή

Στο ίδιο νησί χτυπάει η καρδιά του περίφημου μουσείου στο Παγκράτι με τη συλλογή του ζεύγους Γουλανδρή. Αυτό το καλοκαίρι, ο χώρος του μουσείου Γουλανδρήστην Άνδρο πήρε τον χαρακτήρα θεατρικής σκηνής για την αναδρομική έκθεση της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη – μιας γλύπτριας της οποίας το ιδιάζον στοιχείο είναι ότι χρησιμοποιεί φθαρμένα κούτσουρα και άλλα «ξεχασμένα υλικά» της φύσης, τα οποία βρίσκει περπατώντας στην ακροθαλασσιά.

Γι΄αυτό και το αφιέρωμα Πλάθοντας το άυλο ξεκινάει σοφά από το εργαστήριο και τον πάγκο της εικαστικού με τα «ευρήματα» πριν την επεξεργασία – τα ξύλα, τα μέταλλα και τα χαρτιά. Μετά είναι όσα έφτιαξε με αυτά και άλλα υλικά, από μικρή μέχρι σήμερα.

Αλλαγή διάθεσης και προορισμού: ποιος δεν θα ήθελε να ακολουθήσει απλά ένα φάνκι μονοπάτι στα Κουφονήσια, ψάχνοντας για έργα σύγχρονης τέχνης έξω στη χώρα του νησιού; Γνωστή και πολύ επιτυχημένη η συνταγή της χάραξης μιας διαδρομής με θέλγητρο τα έργα τέχνης – έχει πλάκα, εμπλέκει την τοπική κοινωνία και γενικότερα η έκθεση εξελίσσεται σε ένα μικρό πείραμα σε συνθήκες απόλυτης ζωντάνιας.

Πέρα από αυτά τα καλά, το Big Blue Dot περιλαμβάνει και τον Σωτήρη Φωκέα που άπλωσε μερικά από τα υπέροχα doodle-style κομμάτια του στους τοίχους του νησιού. Η έκθεση οργανώνεται από το κέντρο κεραμικής Sealed Earth, που έχει έδρα στο Κουκάκι.

Ο υπέροχος Πύργος Μπαζαίου στην Νάξο αποτελεί ένα πραγματικό ησυχαστήριο. © OneMan / Άγγελος Κλάδης

Επόμενη στάση: Νάξος και Πύργος Μπαζαίου.Τους περασμένους αιώνες, δεν θα ήταν τόσο αναζωογονητικό, φαντάζομαι, να βρίσκεσαι μέσα σε αυτόν τον πέτρινο πύργο, που δεσπόζει στην ενδοχώρα της Νάξου – ο Πύργος Μπαζαίου χτίστηκε για να λειτουργήσει ως μοναστήρι τον 17ο αιώνα, με τη μορφή του ενετικού φρουρίου. Κελιά, κοντές πόρτες και ακλόνητη δύναμη.

Στην τωρινή του φάση είναι ένα πραγματικό ησυχαστήριο, το οποίο θα είναι κρίμα να παραλείψεις, επισκεπτόμενος το νησί.

Πρόκειται για ένα από τα 33 διασωζόμενα μνημεία του είδους στην Νάξο, αλλά είναι το μοναδικό επισκέψιμο και για πολλά έτη αποτελεί την καρδιά του Φεστιβάλ Νάξου. Στην τρέχουσα έκθεση Ταπισερί, κάθε καλλιτέχνης ανέλαβε και από ένα δωμάτιο – υπάρχουν σημεία που νιώθεις την τέλεια αρμονία ανάμεσα στη σκληρή πέτρα και το αέρινο υφαντό. Εξαιρετικά τα κελιά από Πανδώρα Μουρίκη, Ιωάννα Τερλίδου και Μαρία Κώτσου.

Μένουμε Νάξο για έναν ακόμη λόγο. Διότι, απάντηση στα αδιέξοδα της ζωγραφικής τέχνης δίνουν γραφές όπως αυτή του Ηλία Παπαηλιάκη, όπως θα δεις στο Κάστρο της Νάξου: τα τελευταία έτη, έχει στρέψει την πρακτική του σε μια εντελώς λιτή και «σχεδιαστική» φόρμα, όπως την έχει αποκαλέσει ο Χριστόφορος Μαρίνος, ανακαλύπτοντας τη δική του δραματικότητα μέσα από σκηνές που δεν έχουν παρά ελάχιστες γραμμές.

Έργα της τελευταίας χρονιάς παρουσιάζονται τώρα, δείχνοντας το απόγειο –κατά τη γνώμη μου– αυτής της τεχνικής. Μέσα στην κομψή σάλα με το έντονο μοτίβο στο πλακάκι, καθώς πέφτει ο ήλιος στο σούρουπο και κοκκινίζει την αίθουσα, τα έργα στα μεγάλα τελάρα του Παπαηλιάκη παραμένουν ακλόνητα και «διαυγή», να ψειρίζουν τον σκοπό τους: έναν νέο κυκλαδίτικο ρυθμό (επιμ.: Χριστόφορος Μαρίνος).

Τα μεγάλα έργα του Ηλία Παπαηλιάκη απαιτούν αυτοψία. Στην Νάξο.

Ένα υπόσκαφο ξενοδοχείο σε έναν ερημικό λόφο, το οποίο διασφαλίζει εξαιρετική ενέργεια μέσα στο κυκλαδίτικο τοπίο, μάλλον είναι αρκετός λόγος για στάση στην Τήνο: αυτή είναι η περίπτωση του Under the Sun Cycladic Village στα Υστέρνια της Τήνου, που ανοίγει στο κοινό με την ομώνυμη έκθεση. Δώδεκα εικαστικοί παρουσιάζουν την πρόσφατη δουλειά τους, μεταξύ των οποίων ο ταλαντούχος Αριστείδης Λάππας.

Προτού φύγουμε από το κοντινό σύμπλεγμα, κλύνουμε προς ένα μικρό νησί με πολλές παραλίες, για μια γρήγορη στάση: μόλις άρχισε να υποδέχεται κόσμο το Περσέας στο Λιβάδι της Σερίφου. Πρόκειται για έναν μικρή μονάδα με κλίνες του ομίλου Xenia, που έμενε για χρόνια σε αχρησία, ενώ αποτελεί ένα τυπικό δείγμα μοντέρνας αρχιτεκτονικός (και γενικά δεν ήταν το μόνο μνημείο που έμενε ξεχασμένο στο νησί). Αλλά απέκτησε ζωή τώρα, και αρχαία: μαρμάρινα γλυπτά, αγάλματα, ανδριάντες και ανάγλυφες επιτύμβιες στήλες από την Αρχαιολογική Συλλογή Σερίφου κατοικούν στα δωμάτια του ξενώνα.

Το νήμα που συνδέει το μακρινό παρελθόν με το σήμερα τραβάει η ομάδα της CheapArt, παρουσιάζοντας μια μικρή περιοδική έκθεση μέσα στον χώρο, η οποία αφορμάται από τον μύθο του Περσέα.

Στα Δωδεκάνησα

Ο Χώρος Μνήμης Λαγκαδούσικης Ναυτοσύνης στη Χίο ανοίγει για πρώτη φορά © DEO projects

Αντάριασε η θάλασσα στην άκρη του Αιγαίου από τον οργανισμό DEO projects στη Χίο και τα κύματα που σηκώνει αυτή τη σεζόν: πρόκειται για έναν εικαστικό οργανισμό με το χαρακτηριστικό νεύρο του νεαρού της ηλικίας και όρεξη να αποκαλύψει αθέατες πλευρές και σημεία του νησιού – το μυθικό κτήμα 33 στρεμμάτων της οικογένειας Χωρέμη και ο Χώρος Μνήμης Λαγκαδούσικης Ναυτοσύνης ανοίγουν τώρα για πρώτη φορά τις πόρτες τους στο κοινό.

Το κύριο θέμα του εκθεσιακού προγράμματος είναι η ναυτική παράδοση του νησιού, αλλά με διάθεση εκ διαμέτρου αντίθετη από το φολκλόρ και το ιστορικό αναμάσημα. Θα δεις έργα μάλλον δυσσοίωνα ή τουλάχιστον μακριά από την ανεμελιά του καλοκαιριού: τα μεγάλα γλυπτά της βραβευμένης Dominique White, για παράδειγμα, δεν είναι παρά ένας συμβολισμός για τα αιώνια δίχτυα της αποικιοκρατίας.

Μερικά μίλια μακρύτερα, κατεβαίνουμε στο λιμάνι της Τήλου, για κάτι διαφορετικό. Με το πρότυπο σύστημα κυκλικής οικονομίας του νησιού έρχονται σε επαφή κοινό και καλλιτέχνες, μέσα από το πρόγραμμα του PCAI: πρόκειται για το πρώτο νησί που έχει απεμπολήσει την πρακτική των ΧΥΤΑ.

Αντί για αυτόν λειτουργεί μια άλλη μονάδα, στην οποία βρίσκονται ήδη εγκατεστημένα δύο εικαστικά-design ντούο, οι δυναμικοί Hypercomf και οι The New Raw, συλλέγοντας αντικείμενα από τα απόβλητα των ντόπιων, ώστε να τα μετατρέψουν σε έργα. Μια ερώτηση στο Κέντρο Κυκλικής Καινοτομίας της Τήλου για το πρόγραμμα του PCAI, ίσως οδηγήσει σε ευχάριστές γνωριμίες, λοιπο.

Προηγούμενο έργο των Hypercomf, που βρίσκονται τώρα στην Τήνο © PCAI

Δεν αποτελεί ανακάλυψη ότι εδώ και χρόνια οι πρακτικές της λαϊκής χειροτεχνίας έχουν χρησιμοποιηθεί αναθεωρητικά από τις σύγχρονες γενιές των καλλιτεχνών, με αποτέλεσμα για παράδειγμα να παράγονται υφαντά που κατακρίνουν τον θεσμό της προίκας. Η έκθεση που ενεργοποιεί ξανά τον χώρο του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Schwarz στο Πυθαγόρειο της Σάμου Handmade παρουσιάζει επιλεκτικά μερικές φωνές αυτής της νέας «παράδοσης» πάνω στην ύλη και το χειροποίητο.

Η Κατερίνα Γρέγου, η οποία ήταν η σταθερή πρωταγωνίστρια του Schwarz ως επιμελήτρια, πλέον κατέχει τη θέση της διευθύντριας στο ΕΜΣΤ, οπότε αυτό επηρέασε κάπως και τις συμμετοχές: Νίκος Αλεξίου, Bertille Bak, Μαρία Βαρελά, Silvina Der Meguerditchian, Μαρία Λουίζου, Ναταλία Μαντά, Ελένη Μυλωνά, Jennifer Nelson, Sphinxes. Άμα βρεθείς στο νησί, ψάξε το Art Space Pythagorion. Είναι δίπλα στο κύμα.

Διόλου τυχαία, κλείνουμε το ταξίδι αυτό στην Λέσβο, για να κατεβάσουμε διακόπτες. Και εκεί υπάρχει κάτι φυσικά, χάρη σε έναν αλτέρνατιβ εικαστικό χώρο (με μια ωραία ταρατσούλα) που επιμένει να βάζει ποιοτικό δόλωμα στο αγκίστρι της. Για ποιο πράγμα μιλάμε; Για το Summer Bouquet στην K-Gold στην Μυτιλήνη.

Τα σώματα, οι ταυτότητες και το weird δίπλα στο ανέμελο της ελευθερίας. Αυτό θα ήταν ένα σύντομο λεξικό για την κουήρ κουλτούρα, όπως κι ένας καλός οδηγός για να «διαβάσεις» τα φωτογραφικά κλικ έξι σύγχρονων καλλιτεχνών απ’ όλο τον κόσμο, οι οποίοι κλήθηκαν να δείξουν έργα με σημείο αναφοράς ένα πολύ όμορφο ποίημα του Andrew McMillan. Επιμέλεια: Νικόλας Βαμβουκλή.

Άντε, και καλές βουτιές.