20 εκθέσεις που αξίζει να δεις στα ελληνικά νησιά

Δεν τρέφουμε αυταπάτες ότι ακόμη και ένα όνομα τόσο τρανταχτό όπως του Pablo Picasso αρκεί για να αλλάξεις πλάνα ταξιδιού την τελευταία στιγμή, παρότι θα έπρεπε κανονικά. Η έκθεση που αποδεικνύει την έμπνευση του Ισπανού από την κλασική παράδοση και διοργανώνεται αυτό το καλοκαίρι στο Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας ανήκει σε εκείνες τις ευκαιρίες που σπάνια προσφέρονται, αλλά δεν είναι βέβαια η μόνη.

Όσο αδειάζει η πρωτεύουσα και μεταμορφώνεται ξανά σε ένα «μεγάλο χωριό», η δράση (και των εικαστικών γεγονότων) μεταφέρεται αναπόφευκτα στο Αιγαίο και στο Ιόνιο, μαζί με τα κατάμεστα από επισκέπτες πλοία. Μεταφέρεται στα πέτρινα στενά ενός μεσαιωνικού χωριού στη Χίο, στα πρώην Σφαγεία της Ύδρας με τους απόκοσμους χαρακτήρες του George Condo, στη Σαντορίνη και την 1η Μπιενάλε Σύγχρονης Κεραμικής Τέχνης, στη Λέσβο και τη μετα-ιντερνετική γλώσσα του Κωστή Σταφυλάκη, στα ιταλικά κτίρια και τις εγκαταλελειμμένες πολεμικές μονάδες στη Λέρο, στη Σάμο, την Άνδρο και τη Τζιά.

Το ρεζουμέ είναι πως όπου και αν βρεθείς να παραθερίζεις, υπάρχει και από μια δυνατή έκθεση να επισκεφθείς.

Στον Αργοσαρωνικό

Από τα 60s και έπειτα, η Ύδρα έγινε η κρυφή ερωμένη για τους καλλιτέχνες που αφουγκράζονταν εδώ το γαλάζιο της θάλασσας, και μέχρι σήμερα κρατάει την πρωτοκαθεδρία στον εικαστικό παλμό, με τις εκθέσεις να προσφέρονται σαν δέλεαρ και απόδραση-σφηνάκι, λίγη ώρα μακριά από τον Πειραιά:

Ο πιο φωτεινός φάρος πολιτισμού στο γραφικό νησί, το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ, παρουσιάζει μια σειρά από μικρής κλίμακας πίνακες και γλυπτά του διάσημου Αμερικανού George Condo στο The Mad and the Lonely, ζωντανεύοντας μέσα στα Σφαγεία χαρακτήρες απόκοσμους, στοιχειωτικούς, που αποτυπώνουν την κοινωνική αβεβαιότητα και την αγωνία, σε στυλ εμπνευσμένο από την αρχαία πολύχρωμη εικονοποιία.
Ένα ιστορικό αρχοντικό της Ύδρας που μετατράπηκε σε εργαστήριο παραγωγής χαλιών της οικογένειας Σουτζόγλου στις αρχές του 20ού αιώνα αποτελεί το επίκεντρο της επετειακής έκθεσης που οργάνωσε το Old Carpet Factory και το Soutzoglou Carpets, με ένα χαλί-κειμήλιο υψηλής σημασίας δίπλα στα υφαντά έργα της Helen Marden, αλλά και δύο έργα του καλλιτέχνη Δημήτρη Αντωνίτση, στο The Warp of Time.
Θεσμός για την εικαστική Ύδρα είναι και η έκθεση που διοργανώνει το Hydra School Projects, φέρνοντας φέτος στο Λύκειο του νησιού οκτώ γυναίκες από Ελλάδα και εξωτερικό, που πειραματίζονται με την ύλη και τα νοήματα στην έκθεση 8 γυναίκες.

Σταθερά ενεργή εικαστική «σιρίνα» πλησίον του Πειραιά είναι βέβαια και η γκαλερί Citronne στο νησί του Πόρου, η οποία διοργανώνει το τρέχον καλοκαίρι αφενός ομαδική έκθεση στον χώρο της (καταξιωμένοι καλλιτέχνες όπως οι Ιάσονας Καμπάνης, Κατερίνα Κατσιφαράκη, Πέτρος Μώρης κ.ά. παίζουν με τις έννοιες του μύθου στην έκθεση Μυθιστορίες) και αφετέρου επεκτείνει τη συζήτηση στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου, φέρνοντας σε διάλογο τα αρχαία ευρήματα με τα έργα της Αλεξάνδρας Αθανασιάδου (στην έκθεση Θραύσματα).

Στις Κυκλάδες

Το εικαστικό τουρ στα νησιά των ανέμων ξεκινά από το κοντινότερο στον Πειραιά κυκλαδονήσι και την υπέροχη κατοικία του Αλέκου Φασιανού στη Χώρα της Τζιάς, που είναι πλέον επισκέψιμο για το κοινό. Ένα σπίτι τυπικής κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής με θέα στο Αιγαίο, βασισμένο στη λιτότητα και την καθαρότητα των μορφών, απ’ όπου πέρασαν μεγάλα ονόματα και φίλοι του σημαντικού Έλληνα ζωγράφου, όπως οι Louis Aragon, Γιάννης Τσαρούχης, Niki de Saint Phalle, Jean Tinguely και Νίκος Στεφάνου, θαυμάζοντας τις καλλιτεχνικές λεπτομέρειες του σπιτιού αλλά και τους ζωηρούς πίνακες του καλλιτέχνη που θα συναντήσεις στο ατελιέ του μέσα στην οικεία.

Επόμενη στάση, η Σαντορίνη, όπου πέρα από τις ειδήσεις για τις κρουαζιέρες και τον υπερτουρισμό, συμβαίνει και κάτι ευχάριστο: έχει κάνει το ντεμπούτο της η Μπιενάλε Σύγχρονης Κεραμικής Τέχνης, μια νομαδική διοργάνωση που αρχίζει το ιστορικό της με έμπνευση από τον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου και την ηφαιστειογενή τέφρα, υλικό που νοηματικά και οργανικά συνδέεται με το γήινο στοιχείο της κεραμικής. Είκοσι διεθνείς καλλιτέχνες, έχοντας λάβει υπόψη το επιστημονικό και ερευνητικό υλικό του τόπου, προχώρησαν σε νέες παραγωγές.

Μερικά μίλια μακριά, στην Άνδρο, φυλάσσεται το δεύτερο μέρος του φωτογραφικού αφιερώματος που διοργανώνει το Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή αυτό το καλοκαίρι (το έτερο μέρος βρίσκεται στο μουσείο στο Παγκράτι), αποτίοντας φόρο τιμής στο ζευγάρι καλλιτεχνών Henri Cartier-Bresson και Martine Franck, με μια πλούσια αναδρομική έκθεση στην κυρία του ζεύγους που πάντοτε εξέφραζε την έλξη της προς τους ανθρώπους μέσω του φωτογραφικού φακού. Η έκθεση λέγεται Martine Franck: Κοιτώντας τους άλλους.

Ένα καθαρό, διαυγές βλέμμα προς τον άλλον, ακόμη και εν τη απουσία του, πραγματεύεται επίσης η καλοκαιρινή έκθεση στον Πύργο Μπαζαίου στη Νάξο. Μετά τον χαμό του Klaus Pfeiffer, ένός avant-garde εικαστικού από τη Γερμανία που γοητεύτηκε από τη Νάξο και παρέμεινε στο νησί για δεκαετίες, δύο εικαστικοί από Λιθουανία (Diana Radavičiūtė και Saulius Valius) βρέθηκαν προσκεκλημένοι στον υποβλητικό πέτρινο πύργο στην ενδοχώρα, για να παράξουν έργα σε διάλογο με τη δική του κληρονομιά. Φώσφορος & Έσπερος – Διάλογος, είναι ο τίτλος της έκθεσης, παραπέμποντας στο αρχαίο φιλοσοφικό δίλημμα που υποδηλώνει ότι τα πάντα γύρω μας διαθέτουν στην ουσία πάνω από μια ταυτότητα.

Πληθώρα εικαστικών αφορμών προσφέρει σταθερά και το νησί της Τήνου, που είναι γνωστό για την μεγάλη παράδοση στη μαρμαροτεχνία και την έμπνευση που κληρονομούσε ανέκαθεν στα δημιουργικά μυαλά. Εκτός από το ανανεωμένο με νέα έργα Δημοτικό Μουσείο Κώστα Τσόκλη στον Κάμπο, στο νησί θα βρείτε και τα εξής αυτό το καλοκαίρι:

Την ομαδική έκθεση +ΘΛΙΨΙΣ στη Μονή Ουρσουλινών, που αναδεικνύει την έννοια της εσωτερικής σύγκρουσης, την αμφιταλάντευση ανάμεσα στην «αρχή της ευχαρίστησης» και την «αρχή της πραγματικότητας», ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη, την πίστη και το ένστικτο. Σε επιμέλεια Σοφίας Ζωιτού, Μαρίας Μανέτα και Σοφίας Ελίζας Μπουράτση, συμμετέχουν εννέα εικαστικοί που έχουν αναγνωριστεί για τις αναζητήσεις τους επάνω στην ύλη, τις μνήμες και την ποιητικότητα πίσω από το ερέθισμα, όπως οι Ρένα Παπασπύρου και Εύα Στεφανή.
Το αφιέρωμα Γεω-Time και Ποσειδωνίες που παρουσιάζεται στο Δημοτικό Σχολείο Αρνάδου, αλλά συνδέεται θεματικά με τον αρχαιολογικό χώρο του ναού του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης, στα Κιόνια της Τήνου, όπου ο Ποσειδώνας λατρεύονταν και ως θεραπευτής Ιατρός. Εγκαταστάσεις από οκτώ εικαστικούς διαπραγματεύονται το ζήτημα της ανθρωπογενούς παρέμβασης επάνω στο περιβάλλον, μια διαδικασία ενάντια στο «χέρι» που είναι εκεί για να μας γιατρεύει.

Στα Δωδεκάνησα

Έχεις πετύχει ποτέ στο ίντερνετ βίντεο Σλάβων, Ρώσων και χωρών της πρώην ΕΣΣΔ που μοιάζουν με κάγκουρες, αλλά με πλήρη έλλειψη της αίσθησης κινδύνου; Βίντεο στα οποία, ντυμένοι πάντα με αθλητικά Adidas, ταΐζουν και αγκαλιάζουν αρκούδες, χορεύουν τέκνο και ποζάρουν με τεράστια ψάρια στο σαλόνι τους; Οι γκόπνικ, όπως λέγονται, είναι το νέο σημείο ενδιαφέροντος του Κωστή Σταφυλάκη, επίκουρου καθηγητή της ΑΣΚΤ, που για αυτό το καλοκαίρι έχει προσαράξει στο νησί της Λέσβου και τη δραστήρια K-Gold Temporary Gallery του Νικόλα Βαμβουκλή, δίνοντας ζωή σε ένα εμβυθιστικό σκηνικό με τίτλο On an Island, το οποίο ισορροπεί μεταξύ της παράνοιας και του σαρκασμού για το πρότυπο που έχει καλλιεργήσει η Δύση σχετικά με τη μετά-σοβιετική Ρωσία.

Εξίσου υψηλό, αν και από διαφορετική σκοπιά, ενδιαφέρον παρουσιάζει το επιμελητικό «θέρετρο» της διευθύντριας του ΕΜΣΤ Κατερίνας Γρέγου στο νησί της Σάμου. Στην έκθεση την οποία φιλοξενεί φέτος το σταθερά προσανατολισμένο σε θέματα πολιτικά και μεταναστευτικά Art Space Pythagorion παρακολουθούμε μια αναμέτρηση με το παρελθόν της Ανατολικής Μεσογείου. Δύο επιδραστικά ονόματα της σύγχρονης τέχνης, η Hera Büyüktaşciyan από τη γείτονα χώρα και η Μαρία Τσάγκαρη αποκαθιστούν ξεχασμένες αφηγήσεις και πτυχές της ιστορίας που βέβαια σχετίζονται με βαθύτατα τραύματα συλλογικής διάστασης, στο Flying Too Close to the Sun.

Μια ακόμη πιο άμεση και δεμένη με το μέρος αναμέτρηση σε σχέση με το παρελθόν εκτυλίσσεται στη Λέρο μέσω της δράσης All Things Become Islands Before My Senses από την καλλιτεχνική πλατφόρμα Perasma. Διεθνείς και γνωστοί Έλληνες εικαστικοί (William Kentridge, Goshka Macuga, Pawel Althamer, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Κωστής Βελώνης κ.ά.), οδηγήθηκαν από την πολυεπίπεδη κληρονομιά του ακριτικού νησιού σε νέες παραγωγές, που έπειτα κατέλαβαν σημαντικά τοπόσημα και μέρη της χώρας, όπως τα κτίρια της Ιταλικής Ρασιοναλιστικής Αρχιτεκτονικής, τον ναυτικό όμιλο, την εγκαταλελειμμένη ιταλική πυροβολαρχία στο Διαπόρι και όχι μόνο, έτσι που το τουρ στην έκθεση είναι και ένα τουρ στη Λέρο του σήμερα αλλά κυρίως του χθες.

Το πολυεπίπεδο νόημα των νησιών στην άκρη του Αιγαίου, νόημα που περιλαμβάνει το εμπόριο, την επικοινωνία, τη μετανάστευση, τα κάστρα και την πειρατεία, για να αναφέρουμε μερικά, είχε κινητοποιήσει τον Άκη Κόκκινο για να συστήσει την Deo Projects στη Χίο. Ο δραστήριος πολιτιστικός οργανισμός, που από την αρχή επέλεγε συμμετέχοντες με πρόθεση διαπολιτισμικού (και δη μεσογειακού-ανατολικού) διαλόγου, επικεντρώνεται φέτος στο μεσαιωνικό χωριό της Βέσσας – έναν από τους καλύτερα διατηρημένους πετρόχτιστους οικισμούς νότια στη Χίο. Ένα πολυμεσικό ποιητικό αφήγημα ζωντανεύει στα λαβυρινθώδη σοκάκια του χωριού, με τις site-specific εγκαταστάσεις του My Dreams Were Dashed Against Your Walls.

Στην Κρήτη (και όχι μόνο)

Δεν υπάρχουν πολλά ονόματα να τραβάνε την προσοχή του απανταχού κοινού όπως ο Pablo Picasso. Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για ένα αφιέρωμα που διαφωτίζει ανεξερεύνητες πτυχές του μεγάλου ζωγράφου του κυβισμού, όπως κάνει το αφιέρωμα Πικάσο στην Κρήτη: η χαρά της ζωής στο Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας σχετικά με τις μυθικές μορφές από τα χέρια του Ισπανού, όπως οι Πάνες, οι Σάτυροι και οι Φαύνοι πέρα από τον γνωστούς Μινώταυρους. Είναι αναμφισβήτητα ο πρωταγωνιστής των εκθέσεων του καλοκαιριού – μια απολαυστική παρουσιάση δεκάδων έργων από τη συλλογή της, Paloma Picasso, που όμως δεν είναι το μόνο που χρήζει αναφοράς απ’ το νησί του Λυβικού πελάγους αυτές τις μέρες.

Παράλληλα, έχουμε:

Τη διπλή παρουσίαση Δυνατές στον χρόνο. Ρένα Παπασπύρου – Άσπα Στασινοπούλου στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, όπου παρατίθενται οι παράλληλοι δρόμοι των δύο αυτών επιδραστικών ονομάτων που δραστηριοποιούνται αδιάκοπα από το 1960-1970, έχοντας μεταξύ τους φιλική σχέση, όπως αποδεικνύεται και από την εικαστική τους αλληλεπίδραση.
Πολύτιμα ντοκουμέντα της ελληνικής υπαίθρου από τη Μικρασιάτισσα φωτογράφο Έλλης Σουγιουτζόγλου-Σεραϊδάρη, που έγινε αργότερα γνωστή ως Nelly’s, στην Πινακοθήκη Χανίων, με την έκθεση Nelly’s – Συλλογή Κρασάκη.
Τελευταίων χρόνων, μεγάλης κλίμακας έργα του Ηλία Παπαηλιάκη στο στο παλιό κατάστημα του Αγροτικού Συνεταιρισμού στην Κάντανo, όπου με το ώριμο πλέον λεξιλόγιο της σχηματικής ζωγραφικής του ο αναγνωρισμένος εικαστικός διαμορφώνει τοπία και ορίζοντες υψηλής στοχαστικής και υπαρξιακής αξίας. Ο τίτλος της έκθεσης, Ο μικρός και ο μεγάλος χρόνος.

Δεν θα μπορούσαμε να κλείσουμε τη λίστα παραλείποντας το πρόγραμμα της Μπιενάλε των Παξών που επιμελείται ο The Krank, σταθερά υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Marina Tomacelli Filomarino, για τρίτη χρονιά στο καταπράσινο νησί του Ιονίου. Το κεντρικό θέμα της φετινής έκδοσης είναι το Manifesto of Memory και βασικό σύμβολο είναι το ελαιόδεντρο, του οποίου η καλλιέργεια έχει ατονίσει και τείνει να εξαφανιστεί, παραχορώντας τη θέση του στις υπηρεσίες και τον λαμπρό κόσμο του υπερτουρισμού.

Η Μπιενάλε τολμά να κάνει τη δική της δήλωση αντίστασης, με πλέον χαρακτηριστική την land art εγκατάσταση του The Krank στα βότσαλα μιας παραλίας. Ίδια «παρεμβατική» λογική στον δημόσιο χώρο ακολουθά όλη η διοργάνωση: Έργα σε χωράφια και βραχώδεις τοποθεσίες, σε στάσεις λεωφορείων, ερειπωμένα κτίρια και παλιά καταστήματα μέσα στη χώρα του νησιού, έργα που φέρουν την υπογραφή πάνω από 110 καλλιτέχνών από όλο τον κόσμο εστιάζουν στην ανάγκη διαφύλαξης της συλλογικής μνήμης και της πολιτιστικής κληρονομιάς, σε μια εποχή ραγδαίων αλλαγών που δυστυχώς παράγουν απανωτά τετελεσμένα εις βάρος της φύσης και της ταυτότητάς μας.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ