5 άγνωστες ιστορίες από την Αθήνα του 19ου αιώνα

Ας πάει και το Παλιάμπελο

Το θέατρο Μπούκουρα ήταν ένα από τα πρώτα θέατρα των Αθηνών και γι’αυτό ονοματίστηκε έτσι και η πλατεία Θεάτρου. Τότε εκείνο το σημείο δεν θεωρούταν κέντρο της πόλης και για να καταφτάσουν οι Αθηναίοι βουτούσαν ως το γόνατο μέσα στη λάσπη. Ο Hans Christian Adersen είχε βρεθεί στο θέατρο και όπως έγραψε “βρίσκεται λίγο έξω από την πόλη”. Η παράσταση που είδε δεν του άρεσε, ευχαριστήθηκε όμως το αθηναϊκό βράδυ με την “λαμπρή αστροφεγγιά”, τόση που μπορούσε να δει καθαρά την πεδιάδα, που εκτείνοταν μπροστά του, και τα βουνά της Αθήνας.

Το θέατρο Μπούκουρα λειτούργησε από το 1840 μέχρι το 1897 και στο σημειο που βρισκόταν, είναι σήμερα η Διπλάρειος Σχολή, αν και το αρχικό κτίριο έχει κατεδαφιστεί. Εκείνη την εποχή, αν κάποιο θεατρικό έργο άρεσε στο κοινό, τότε οι θεατές πετούσαν λουλούδια και χρυσαφικά στη σκηνή, ενώ κάποιοι πετούσαν ακόμα και τίτλους κτήσης. Το 1840 έδιναν παραστάσεις στο θέατρο Μπούλουκα δύο Ιταλίδες τραγουδίστριες που έκαναν χαμό. Ένας θεατρόφιλος λοιπόν θαυμαστής είχε αφήσει όλη του την περιουσία στο θέατρο και του είχε μείνει μόνο ένα κακό αμπέλι στους Αμπελόκηπους. Ο αστικός μύθος λοιπόν λέει ότι φώναξε: “ας πάει και το παλιάμπελο” και πέταξε τον τίτλο κτήσης στη σκηνή. Το περιστατικό διαδόθηκε σε όλη την Αθήνα, και η έκφραση έγινε παροιμία που χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα. Η έκφραση έχει γίνει και τραγούδι από τη Ρένα Βλαχοπούλου, στη δεύτερη ταινία της καριέρα της, ‘Όταν λείπει η γάτα’.

Το κελί του Παπαδιαμάντη

Ο ναός Aγ. Αναργύρων στου Ψυρρή χτίστηκε τον 11ο αιώνα και στον περίβολό του έχουν ταφεί πολλοί ντόπιοι ήρωες της Επανάστασης του ’21. Κάτι ακόμα άγνωστο σε πολλούς, είναι ότι μέσα σε ένα κελί του ναού έμεινε στα τέλη του 19ου αιώνα για ένα διάστημα και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Στο διήγημά του ‘Ο γείτονας με το λαγούτο’ αναφέρει για τη γειτονιά του Ψυρρή, στην οποία έμεινε συνολικά 10 χρόνια: “Τα άλλα οικήματα, έξ-επτά δωμάτια χαμόγεια, εις γραμμήν, όλα παμπάλαια, τρώγλαι, άλλα χωρίς παράθυρα, όλα σχεδόν με σαθρούς τους τοίχους, κατείχοντο από διαφόρους. Υπήρχον δύο ή τρεις μπεκιάρηδες, μία οικογένεια με πέντε ή έξ παιδιά, μία νέα ζωντοχήρα, η Κατερνιώ η Πολίτισσα, ξενοδουλεύουσα, ζώσα κατά το φαινόμενον ολομόναχη· και το μέσα δωμάτιον εις τον μυχόν της αυλής κατείχεν η σπιτονοικοκυρά κυρα-Γιάνναινα, χήρα με την κόρην της, την Δημητρούλαν. Η μάνδρα με τα πενιχρά οικήματα έκειτο εις τινα πάροδον, ανάμεσα στου Ψυρρή και στου Τάτση”.

Οι Κουτσαβάκηδες και ο Μπαϊρακτάρης

Από το 1870 η περιοχή του Ψυρρή είχε μετατραπεί σε μια από τις πιο επικίνδυνες γειτονιές της Αθήνας. Αιτία, όπως λέγεται, ήταν οι κουτσαβάκηδες, οι μάγκες της παλιάς Αθήνας, που ψάχνονταν διαρκώς για τσαμπουκά. Οι κουτσαβάκηδες είχαν μουστάκι, περπατούσαν αργά, φορούσαν το σακάκι μόνο από το ένα μανίκι και άφηναν τη ζώνη τους να κρέμεται, για να έχουν ευκαιρία για καυγά, αν κάποιος τους την πατούσε. Η δράση τους αναχαιτίστηκε από το 1983, όταν διορίστηκε ταγματάρχης ο Δημήτριος Μπαϊρακτάρης, που έβαλε σκοπό της ζωής του να τους εξαφανίσει. Τους εξευτέλισε δημόσια στην πλατεία Ηρώων, έπαιρνε τα όπλα τους και τους ταπείνωνε είτε κόβοντας το μισό μουστάκι, είτε κουρεύοντας τους με την ψιλή, είτε κόβοντάς τους το μανίκι που κρεμόταν. Στην οδό Αισχύλου στου Ψυρρή, υπάρχει μία σύνθεση από γκράφιτι αφιερωμένη στους μάγκες του 19ου αιώνα.

Η σοκολατένια εκκλησία

Η εκκλησία της Παναγία Χρυσοσπηλιωτίσσης στην οδό Αιόλου χτίστηκε με μεγάλη δωρεά του Σπυρίδωνα Παυλίδη, του γνωστού σοκολατάρχη και το όνομά του είναι χαραγμένο ψηλά δίπλα στην πόρτα της εκκλησίας. Το πρώτο μάλιστα γλυκισματοποιείο του Παυλίδη ήταν ακριβώς απέναντι στη γωνία Βύσσης και Αιόλου. Όμως αυτό το σημείο έχει μία ακόμα γλυκιά ιστορία.

Το πρώτο ζαχαροπλαστείο της Αθήνας άνοιξε το 1835 δίπλα στην Χρυσοσπηλιώτισσα στην οδό Αιόλου. Ήταν το πρώτο ευρωπαϊκό ζαχαροπλαστείο στην πόλη, το ιστορικό ζαχαροπλαστείο Λερίου. Η φήμη του όμως δέχθηκε ένα ανεπανόρθωτο πλήγμα όταν ανέλαβε την παραγωγή παγωτών για το χορό που διοργάνωσε η σύζυγος του αντιβασιλέα Josef Ludwig von Armansperg. Το ζαχαροπλαστείο έβαλε μεγάλη ποσότητα χρωστικών ουσιών, για να φαίνονται θελκτικότερα τα παγωτά και αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι καλεσμένοι να πάθουν γαστραλγία και να αποχωρήσουν όλοι.

Ο Λόρδος Βύρων και η Κόρη των Αθηνών

Στην οδό Αγίας Θέκλας 14, ζούσε η Τερέζα Μακρή, μία καλλονή της εποχής, την οποία ερωτεύτηκε σφόδρα ο Λόρδος Βύρων. Το 1810 ο ποιητής ήρθε να νοικιάσει τρία δωμάτια του σπιτιού της μητέρας της, η οποία ζούσε νοικιάζοντας δωμάτια στο διώροφο αρχοντικό της σε ξένους περιηγητές. Ο Βύρων ερωτεύτηκε την 13χρονη(!) Τερέζα και έγραψε για εκείνη το ποίημα η ‘Κόρη των Αθηνών’. Ο έρωτας όμως έληξε άδοξα, αφού ο Λόρδος Βύρων ήταν γνωστός για την άστατη ερωτική του ζωή και τρεις μήνες μετά ξενοίκιασε το δωμάτιο και έφυγε από την Αθήνα. Η φήμη της Τερέζας όμως έφτασε σε όλη την Ευρώπη και πολλοί ζητούσαν να δουν την πιο ωραία γυναίκα της Αθήνας μέχρι και όταν πια εκείνη ήταν σε πολύ προχωρημένη ηλικία. Προς το τέλος της ζωής της μάλιστα, η Τερέζα αντιμετώπιζε οικονομικές δυσκολίες και το 1872, ο Γάλλος μουσικοσυνθέτης Charles Gounod έγραψε για εκείνη ένα μουσικό έργο με τον τίτλο ‘Κόρη των Αθηνών’, στέλνοντάς της όλες τις εισπράξεις.