Αν δεν αλλάξει κάτι, σε λίγα χρόνια οι καρχαρίες θα υπάρχουν μόνο στα βιβλία

Οι καρχαρίες και τα σαλάχια (σ.σ: είναι συγγενικά είδη) των ωκεανών εξαφανίζονται με «ανησυχητικούς» ρυθμούς. Μέσα σε περίπου 50 χρόνια, όπως διαβάζουμε σε μελέτη που δημοσιεύτηκε πολύ πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Nature, οι πληθυσμοί τους έχουν μειωθεί κατά 71%. Για τους επιστήμονες, αυτά τα νούμερα σημαίνουν ένα πράγμα: Μία πορεία προς την εξαφάνιση.

Δεν είναι, όμως, απλά μία έρευνα που δημιουργεί ανησυχία σε όσους ανθρώπους ασχολούνται με το περιβάλλον. Μεγάλες διεθνείς περιβαλλοντικές οργανώσεις, όπως η WWF, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Στην Κόκκινη Λίστα του Διεθνούς Ένωσης Προστασίας της Φύσης τα καρχαριοειδή φιγουράρουν στην πρώτη σελίδα. Το 33% των ειδών τους απειλείται ήδη με εξαφάνιση. Γιατί όμως την ίδια στιγμή, τα τελευταία χρόνια, διαβάζουμε όλα και πιο συχνά για επιθέσεις σε ανθρώπους;

Η μισή αλήθεια

Αν κάποιος παρακολουθήσει το γράφημα με τις επιθέσεις καρχαριών σε ανθρώπους θα πιστέψει ότι ίσως πρόκειται για κάποιο οργανωμένο σχέδιο από πλευράς τους. Η άνοδος μέχρι και το 2018 ήταν αλματώδης. Πώς όμως συμβαίνει αυτό ενώ η κλιματική αλλαγή και η ανεξέλεγκτη αλιεία έχει μειώσει τόσο πολύ τους πληθυσμούς τους;

Σύμφωνα με τη Μετεωρολογική Υπηρεσία της Αυστραλίας, μίας χώρας δηλαδή όπου οι επιθέσεις από τους μεγάλους θηρευτές του βυθού δεν είναι καθόλου σπάνιες, υπάρχει μία εξήγηση: Καθώς το κλίμα του πλανήτη αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς, οι πιο συχνές βροχοπτώσεις που παρατηρούνται σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως οι εκβολές ποταμών, δημιουργούν ένα πολύ εύφορο κυνηγετικό τοπίο για τους καρχαρίες, καθώς ψάρια και θαλάσσια θηλαστικά συγκεντρώνονται σε αυτές. Έτσι, δεν είναι καθόλου απίθανο τα επόμενα χρόνια να παρατηρούμε αυξομειώσεις στον αριθμό των επιθέσεων ανάλογα την κλιματική αλλαγή.

Σε καμία, περίπτωση, λοιπόν δε σημαίνει ότι οι καρχαρίες έχουν αγριέψει. Αντίθετα, εμείς είμαστε αυτοί που καθώς επεκτείνουμε τις δραστηριότητές μας μπλεκόμαστε όλο και πιο συχνά στα πόδια τους. Μάλιστα, το γεγονός ότι η αλιεία τους, τόσο για το κρέας όσο και τα πτερύγιά τους που χρησιμοποιούνται στην κινεζική παραδοσιακή ιατρική, είναι πραγματικά ανελέητη σε αρκετές θάλασσες του πλανήτη δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση.

«Ο Ινδικός Ωκεανός είναι ο χειρότερος» ανέφερε πρόσφατα ο Nathan Pacoureau του Πανεπιστημίου Simon Fraser του Καναδά στο New Scientist, για να συνεχίσει: «Εκεί δε γίνεται καμία σχεδόν διαχείριση στην αλιεία». Σε χώρες, άλλωστε, όπως η Ινδία, ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός όσον αφορά το περιβάλλον μοιάζει με πολυτέλεια. Υπάρχουν πολύ πιο πιεστικά θέματα για τις αρχές, όπως ας πούμε η ακραία φτώχεια.

Κάθε πλάσμα έχει τη θέση του

Στο μυαλό μας, ο καρχαρίας θέλει μόνο το κακό μας. Είναι ένα δαιμονικό πλάσμα με σκοπό να τυραννήσει το ανθρώπινο είδος – είτε στο νερό, είστε στους εφιάλτες μας. Σε πιο απλά λόγια: Μας απασχολεί σαν είδηση μόνο για εκείνα τα ελάχιστα δευτερόλεπτα που κάνει την επίθεσή του. Τι κάνει όλο τον υπόλοιπο χρόνο του; Αυτό, μας αφήνει παγερά αδιάφορους.

Η χρησιμότητά του στη φύση όμως είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι μπορούμε να φανταστούμε. Σύμφωνα με το όσα αναφέρει η περιβαλλοντική οργάνωση Oceana στο site της, τα υπεραρπακτικά κρατούν τους πληθυσμούς των υπόλοιπων ειδών υπό έλεγχο διατηρώντας έτσι την υγεία των ωκεανών σε πολύ καλά επίπεδα. Παράλληλα, η απουσία καρχαριών από τα οικοσυστήματα -όπως αυτά των κοραλλιογενών υφάλων- καταστρέφει την ισορροπία τους. Πιο συγκεκριμένα: Τα μικρότερα αρπακτικά ψάρια πληθαίνουν υπερβολικά πολύ, τα ψάρια που τρέφονται με πλαγκτόν λιγοστεύουν, τα φύκια γεμίζουν το οικοσύστημα και έτσι τα κοράλλια δεν μπορούν να τα ανταγωνιστούν.

Μάλιστα, δεν είναι μόνο τα πολύτιμα οικοσυστήματα του πλανήτη εκείνα που κινδυνεύουν από την εξαφάνιση των καρχαριών αλλά και οι ανθρώπινες οικονομίες. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας δείχνει ότι η απουσία καρχαριών οδήγησε σε αύξηση του πληθυσμού από σαλάχια. Εκείνα με τη σειρά τους έφαγαν όλα τα χτένια της περιοχής. Ποιο ήταν το τελικό αποτέλεσμα; Οι ψαράδες που ζούσαν από αυτά έμειναν άνεργοι.

Αντίστοιχα, και καθώς ο οικοτουρισμός τα τελευταία χρόνια γνωρίζει άνθιση, οι καρχαρίες μεταμορφώνονται σε αξιοθέατα. Έτσι, ενώ η αξία ενός καρχαρία που θα πιαστεί στα παραγάδια ή τα δίχτυα είναι περίπου 50 δολάρια, μέσα από τις τουριστικές καταδύσεις το νούμερο αυτό φτάνει σε δυσθεώρητα ύψη. Στις Μπαχάμες, ένας καρχαρίας μπορεί να φέρει ως 250 χιλιάδες δολάρια κατά τη διάρκεια της ζωής του, ενώ στο Μπελίζ ένας φαλαινοκαρχαρίας αξίζει επί της ουσίας 2 εκ. δολάρια.

Δεν υπάρχει, λοιπόν, κανένας λόγος να συμπαθούμε τους καρχαρίες. Θα πρέπει, όμως, να καταλάβουμε το πόσο σημαντικό κομμάτι αποτελούν από το παζλ της φύσης. Οι προβλέψεις είναι δυσοίωνες, αφού τουλάχιστον 13 είδη καρχαριών απειλούνται άμεσα με εξαφάνιση.

Χωρίς αυτούς, οι ωκεανοί μπορούν να μετατραπούν σε ανεξέλεγκτα οικοσυστήματα με αυτοκαταστροφικές τάσεις. Είναι στο δικό μας χέρι ως ανθρωπότητα να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα. Σε διαφορετική περίπτωση θα υποστούμε τις συνέπειες, οι οποίες θα είναι πολύ πιο τρομακτικές από τα σαγόνια του καρχαρία.