Αυτή είναι, ίσως, η πιο μεγάλη αυταπάτη στην καθημερινή σου διατροφή

Ο Dr Dean Ornish, προσωπικός ιατρός του Bill Clinton, και πρωτοπόρος ερευνητής ιατρός στο πεδίο της σχέσης της διατροφής με την υγεία, αναφέρεται συχνά με κριτικό πνεύμα στον τρόπο που η σύγχρονη Ιατρική έχει παραγκωνίσει και υποεκτιμήσει τον σημαντικότατο ρόλο που παίζει ο τρόπος ζωής τόσο στην πρόληψη όσο και τη θεραπεία των πιο συχνών προβλημάτων υγείας (με τυπικό παράδειγμα τη στεφανιαία νόσο), ενώ αντίθετα έχει δώσει (η Ιατρική) υπέρμετρη έμφαση στα φάρμακα και τις επεμβάσεις. Αναφέρει παραστατικά, ότι είναι σαν να έχει πλημμυρίσει το πάτωμα από μία βρύση που τρέχει ανεξέλεγκτα και εμείς τρέχουμε πανικόβλητοι με το σφουγγαρόπανο να μαζέψουμε τα νερά, αντί πριν από οτιδήποτε άλλο, να κλείσουμε τη βρύση.

Ένας βασικός λόγος που δεν κλείνουμε την βρύση είναι ότι συλλογικά έχουμε επιλέξει να μην βλέπουμε ότι η βρύση είναι ανοικτή, να κοροϊδεύουμε, δηλαδή, συνειδητά τους εαυτούς μας ότι η μόνη μας επιλογή είναι το σφουγγαρόπανο. Μπορεί οι αυταπάτες να εμφανίζονται συχνά στην πρόσφατη πολιτική σκηνή της Χώρας, δεν υπάρχει όμως πεδίο όπου να είναι πιο συχνές και πιο έντονες από αυτό της διατροφής. Πριν λίγο καιρό έγραφα για τις αυταπάτες που θρέφουμε σε σχέση με την διατροφή μας και συγκεκριμένα πόσο ενδιαφέρον είναι ότι συστηματικά και υποσυνείδητα, υπερεκτιμούμε την ποσότητα των υγιεινών τροφών που καταναλώνουμε, ενώ την ίδια στιγμή υποεκτιμούμε την ποσότητα των ανθυγιεινών επιλογών μας.

Δυστυχώς, το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις θερμίδες που καταναλώνουμε, κάτι που παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της επιδημίας παχυσαρκίας που βιώνουμε, και της οποίας τις επιπτώσεις (στην υγεία και σε κόστος) θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε στο μέλλον εμείς και τα παιδιά μας. Επειδή όμως, κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν, επανέρχομαι τώρα, με σκοπό να αναδείξω αυτήν την αυταπάτη με όσο πιο απλό τρόπο γίνεται. Διαβάστε παρακάτω και αναρωτηθείτε αν η περιγραφή σάς φαίνεται γνώριμη.

Μερικά απλά μαθηματικά

Μία συχνά επαναλαμβανόμενη κουβέντα στο ιατρείο έχει ως εξής.

– Γιατρέ, ο μεταβολισμός μου φταίει για τα κιλά. Ακόμη κι όταν αποφασίζω να κάνω δίαιτα και το ρίχνω στις σαλάτες, γραμμάριο δεν ρίχνω. Δεν ξέρω τι να κάνω…

– Ελαιόλαδο βάζετε στην σαλάτα σας;

– Ε, φυσικά! Δυο κουταλιές. Ξέρετε, έχουμε λάδι καταπληκτικό που από παλιά, ο παππούς μας,… (κι εκεί ξεκινάει μία ιστορία γεμάτη όμορφες οικογενειακές αναμνήσεις και συναισθηματισμό).

Στην συνέχεια απαντώ περιφραστικά, αν και η απάντηση συνοψίζεται σε μία μόνο πρόταση. Μετά λοιπόν από την ιστορία για το ελαιόλαδο, ξεκινώ κι εγώ το δικό μου τροπάριο, με έμφαση στους αριθμούς:

Έστω ότι το μεγάλο πιάτο σαλάτας έχει 400gr μαρούλι (πράγματι μιλάμε για μεγάλη σαλάτα, ειδικά αν είναι για ένα άτομο!). Τα 400gr μαρούλι έχουν περίπου 60 θερμίδες. Έστω τώρα, ότι βάζουμε δύο κουταλιές της σούπας ελαιόλαδο. Στην πραγματικότητα, στην Ελλάδα, όπου το ελαιόλαδο είναι σχετικά φθηνό και κάθε οικογένεια έχει εύκολη πρόσβαση σε μεγάλες ποσότητες, συχνά βάζουμε παραπάνω, χύμα απ’ το μπουκάλι, αλλά ας δεχτούμε για τους υπολογισμούς μας εδώ ότι βάζουμε μόνο δύο κουταλιές της σούπας. Οι δύο κουταλιές της σούπας έχουν 240 θερμίδες. Σύνολο, 60+240=300 θερμίδες στη σαλάτα. Από τις οποίες το 80% (240/300) είναι καθαρό λίπος.

Με αυτά τα δεδομένα, ρωτάω εγώ, είμαστε σίγουροι ακόμη ότι τρώμε μία (διαιτητική μάλιστα) σαλάτα; Γιατί οι αριθμοί μας λένε ότι τρώμε κάτι άλλο: Οι αριθμοί λένε ότι τρώμε λίπος (κατά 80%) με γαρνιτούρα σαλάτας (κατά 20%).

Και όταν και άμα, καμιά ώρα μετά, καταφέρουμε να τελειώσουμε το μάσημα (αφού βέβαια πρώτα έχει πιαστεί το σαγόνι μας, βλέπετε δεν τρώγονται εύκολα 400gr μαρουλιού), μας κάνει εντύπωση που σηκωνόμαστε από το τραπέζι πεινασμένοι, κουρασμένοι, και απογοητευμένοι. Και τρώμε στο πόδι, για να κοροϊδέψουμε την πείνα μας, κάνα δυο φέτες ψωμί (με άλλα φυτικά λίπη και, συνήθως τεράστιες αναλογικά, ποσότητες αλατιού) με λίγο τυράκι light και λίγη γαλοπούλα, πάλι light (είπαμε είμαστε σε δίαιτα), λαμβάνοντας εν τέλει περισσότερες θερμίδες από όσες είχαμε σχεδιάσει. Μετά από λίγες μέρες παρόμοιων, πραγματικά αξέχαστων, εμπειριών ‘γαστρονομίας’, βλέπουμε ότι το βάρος δεν πέφτει, ότι διαρκώς πεινάμε, και ότι το ‘διαιτητικό’ φαγητό είναι επιπλέον και άνοστο. Αποδεχόμαστε έτσι την ήττα μας, σταματάμε τη δίαιτα, το ρίχνουμε στον κακό μεταβολισμό μας, και πάμε πίσω στα παλιά, συχνά μάλιστα πέφτοντας με τα μούτρα μιας και μας έχουν λείψει κιόλας. Δεν προκαλεί έκπληξη λοιπόν το γεγονός ότι σε πολλές μελέτες έχει φανεί ότι σε μεσο-μακροπρόσθεσμη παρακολούθηση πολλές τέτοιες δίαιτες οδηγούν σε αύξηση αντί για μείωση του σωματικού βάρους.

Κι αυτό (εν μέρει τουλάχιστον) γιατί δεν έχουμε κατανοήσει ότι το λάδι (κάθε λάδι και φυσικά και το ελαιόλαδο) είναι το πιο πυκνό σε θερμίδες (και άρα παχυντικό) τρόφιμο που υπάρχει. Κάθε γραμμάριο έχει περίπου 9 θερμίδες, σε αντίθεση με την πρωτεΐνη και τους υδατάνθρακες που έχουν περίπου 4 θερμίδες. Αντίθετα, οι ελιές από τις οποίες προέρχεται το λάδι, έχουν πολύ μικρότερη θερμιδική πυκνότητα (περίπου 120 θερμίδες ανά 100gr) καθώς πολύ εκ του βάρους τους είναι νερό, ίνες, κ.ά. Για να γίνω πιο σαφής, πώς θα σας φαινόταν, αν στην διαιτητική σας σαλάτα σας έλεγα ότι πρέπει να φάτε περίπου 50 μέτριες ελιές; Μάλλον πολλές. Κι όμως, περίπου 50 είναι οι ελιές που πρέπει να φάτε για να πάρετε τις 240 θερμίδες των δύο κουταλιών ελαιολάδου! Κι ενώ οι 50 ελιές (με το νερό, τις ίνες, κ.ά.) έχουν την δυνατότητα πρόκλησης κορεσμού, δεν ισχύει το ίδιο για το λάδι.

Κι αν κλείσει η βρύση;

Ας υποθέσουμε για λίγο ότι κάποιος πείθεται και κόβει το λάδι από την σαλάτα, χωρίς να κάνει τίποτα άλλο. Σε μία τέτοια περίπτωση θα είχαμε 240 θερμίδες λιγότερες στην ημερήσια διατροφή μας. Αν υποθέσουμε ότι διατηρούσαμε όλα τα άλλα στην διατροφή μας ίδια, τότε σε διάρκεια ενός έτους αυτή η αλλαγή θα σήμαινε λιγότερες θερμίδες κατά 240*365=87.600 θερμίδες. Δεδομένου ότι για να χάσει κανείς ένα κιλό πρέπει, θεωρητικά, να μειώσει το ισοζύγιο ενέργειας (θερμίδες που τρώει μείον θερμίδες που καίει) περίπου κατά 7700 θερμίδες, τότε μπορούμε να υπολογίσουμε ότι αυτή η αλλαγή από μόνη της θα οδηγούσε σε απώλεια βάρους στο έτος άνω των 10 κιλών (11,4kg)! Φυσικά, ο υπολογισμός αυτός είναι θεωρητικός και απλουστευτικός καθώς σε σχέση με την διατροφή κάθε αλλαγή που κάνουμε συχνά προκαλεί αυτόματα (άμεσα ή έμμεσα) και άλλες (π.χ. αν μειώσεις το λάδι μπορεί να αυξήσεις τις θερμίδες από κάπου αλλού ή μπορεί ο ίδιος ο μεταβολισμός να αλλάξει), αλλά δεν παύει να είναι σωστός στην ουσία του και στην κατεύθυνση που δείχνει.

Αυτά σε σχέση με το ελαιόλαδο και την προσπάθεια απώλειας ή και διατήρησης βάρους. Κάποια προσεχή στιγμή θα επανέλθω και για μία πιο εκτενή αναφορά σε σχέση με το ελαιόλαδο και το γιατί είναι προτιμότερο τα καλά λίπη του να τα λαμβάνει κανείς από τις ελιές παρά από το λάδι. Προς το παρόν, ελπίζω, να σας βγάζει τώρα λίγο περισσότερο νόημα γιατί αναφέρω παραπάνω ότι θα επιθυμούσα να απαντήσω με μία μόνο πρόταση, μετά την καταφατική απάντηση για τη χρήση του ελαιολάδου στη σαλάτα:

“Μα αν δεν κλείσουμε τη βρύση πρώτα, γιατί μας κάνει εντύπωση που τρέχουμε διαρκώς πανικόβλητοι με το σφουγγαρόπανο, ενώ η στάθμη του νερού συνεχίζει να ανεβαίνει!”

(Ο Κωστής Τσαρπαλής είναι Καρδιολόγος, απόφοιτος του Πανεπιστημίου του Cambridge, με εξειδίκευση στους υπερήχους καρδιάς (MSc, Hammersmith Hospital, Imperial Colege London, UK), την προληπτική Καρδιολογία και τις δυσλιπιδαιμίες (MSc, PhD Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών και Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο), και διατηρεί ιδιωτικό ιατρείο στην Αγία Παρασκευή. Οι απόψεις που εκφράζονται στο άρθρο είναι προσωπικές απόψεις του συγγραφέως και σε καμμία περίπτωση δεν έχουν στόχο να υποκαταστήσουν την γνώμη και συμβουλή του προσωπικού σας ιατρού).