Η απεργία πείνας του Bobby Sands που στιγμάτισε την κυβέρνηση Thatcher

Ο Bobby Sands γεννήθηκε το 1954 έξω από το Μπέλφαστ ως ο μεγαλύτερος των 4 αδερφών. Ο ίδιος και η οικογένειά του έζησαν πολλές φορές διακρίσεις, παρενοχλήσεις και βίαιες συμπεριφορές λόγω των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Στα 15 του ο Bobby άφησε το σχολείο και έπιασε δουλειά.

Εκεί καθημερινά βίωνε εργασιακό bullying από τους Προτεστάντες συναδέλφους του. Μία μέρα, φεύγοντας από τη βάρδιά του, ομάδα από αυτούς τον απείλησε με όπλο και απαίτησε να φύγει από τη δουλειά. Αυτή, κατά τον ίδιο, ήταν η στιγμή που αποφάσισε ότι ο ένοπλος αγώνας ήταν η μόνη λύση.

Το 1972 αποφασίζει να στρατολογηθεί στον IRA και να αγωνιστεί για την αποτίναξη της βρετανικής κυριαρχίας και την ανεξαρτητοποίηση της Βόρειας Ιρλανδίας. Λίγους μόνο μήνες μετά συλλαμβάνεται και οδηγείται στη φυλακή για παράνομη οπλοκατοχή μετά από έφοδο της αστυνομίας στο σπίτι του.

Αποφυλακίζεται και επιστρέφει άμεσα στις τάξεις του IRA, για να ξανασυλληφθεί με άλλους τρεις συντρόφους του, πάλι για παράνομη οπλοκατοχή. Είχε προηγηθεί ανταλλαγή πυροβολισμών με την αστυνομία. Ο Sands και οι σύντροφοί του δικάζονται με νόμους κατά της τρομοκρατίας και τελικά καταδικάζονται σε ποινή κάθειρξης 14 ετών.

Η φυλάκισή του Bobby Sands

Oι κρατούμενοι για συμμετοχή στον IRA είχαν μέχρι το 1976 ένα ιδιαίτερο καθεστώς και θεωρούνταν πολιτικοί κρατούμενοι. Τότε όμως η βρετανική κυβέρνηση της Thatcher αλλάζει τον νόμο. Πλέον όλοι οι στρατολογημένοι στον IRA αντιμετωπίζονται ως κοινοί ποινικοί κρατούμενοι. Αυτή η αλλαγή παίρνει από τον Sands και τους συντρόφους του σημαντικά προνόμια.

Πολλοί από τους φυλακισμένους για συμμετοχή στον IRA -και όχι μόνο- αρνούνται να φορέσουν τις στολές της φυλακής. Αντ’ αυτού επιλέγουν να φτιάξουν δικές τους στολές από τις κουβέρτες που είχαν στα κελιά τους. Αυτή η πράξη διαμαρτυρίας μένει στην ιστορία ως η «διαμαρτυρία της κουβέρτας». Τα αιτήματά τους δεν ικανοποιούνται.

Η πρώτη απεργία πείνας ξεκινά το 1980 στη φυλακή Prison Maze. Εκεί 148 κρατούμενοι εθελοντικά ζητούν να πάρουν μέρος. Τελικά, επιλέγονται 7 από αυτούς για συμβολικούς λόγους.

Τότε ξεκινάει ένας πολύμηνος πόλεμος νεύρων μεταξύ IRA και βρετανικής κυβέρνησης. Ένας εκ των απεργών, ο McKenna βρίσκεται στα πρόθυρα του θανάτου και η βρετανική κυβέρνηση τελικά επιλέγει να κάνει ένα βήμα πίσω και να προτείνει έναν συμβιβασμό. Η πρώτη απεργία πείνας τερματίζει χωρίς να υπάρξει τελικά κανένας νεκρός.

Η δεύτερη απεργία πείνας

Σύντομα όμως φάνηκε όμως η αντιπρόταση της βρετανικής κυβέρνησης ήταν γεμάτη αόριστες υποσχέσεις χωρίς ιδιαίτερη πρακτική αξία. Την ίδια στιγμή τα φυλακισμένα μέλη του IRA ήταν ανένδοτα.

Την 1η Μαρτίου o Bobby Sands ξεκινά πρώτος νέα απεργία πείνας. Λίγες μέρες μετά, ένας Βορειοϊρλανδός βουλευτής πεθαίνει ξαφνικά από καρδιακή προσβολή. Τότε προκηρύσσονται εκλογές για την πλήρωση της κενής θέσης.

Πολλές από τις δυνάμεις των Ρεπουμπλικάνων επιλέγουν να στηρίξουν την υποψηφιότητα του απεργού πείνας Sands. Απέναντί του θα βρισκόταν ο Harry West που εκπροσωπούσε τους Ενωτικούς. Ο Sands κερδίζει μία θέση στη Βουλή με 30.492 ψήφους έναντι των 29.046 του αντιπάλου του.

Η εκλογή αυτή φέρνει ακόμα περισσότερη δημοσιότητα στα αιτήματα των κρατουμένων. Όλα μοιάζουν ότι θα οδηγηθούν σε λύση. Η Thatcher όμως κρατά μία πολύ σκληρή στάση. «Δεν είμαστε προετοιμασμένοι να σκεφτούμε ένα ειδικό στάτους για ομάδες ανθρώπων που κρατούνται για κάποιο έγκλημα. Το έγκλημα είναι έγκλημα, δεν έχει τίποτα πολιτικό». Οι διεθνείς πιέσεις αρχίζουν να γίνονται όλο και μεγαλύτερες προς τη βρετανική κυβέρνηση η οποία όμως μένει αμετακίνητη.

Η υγεία του Bobby Sands επιδεινώνεται και τελικά πεθαίνει στις 5 Μαΐου, την 66η μέρα από την έναρξη της απεργίας πείνας. Η κηδεία του γίνεται με 100.000 ανθρώπους να ακολουθούν το φέρετρο. Η Thatcher διατηρεί ακόμα τη σκληρή στάση που έχει επιλέξει. «O κ. Sands ήταν ένας καταδικασμένος εγκληματίας. Επέλεξε ο ίδιος να αυτοκτονήσει. Ήταν μία επιλογή που η οργάνωσή του δεν επέτρεψε σε πολλά από τα θύματά της».

Μετά τον θάνατο του Bobby Sands, οι σύντροφοί του συνεχίζουν τη δική τους απεργία πείνας. Άλλοι 9 άνθρωποι πεθαίνουν μέσα στο καλοκαίρι του 1981. Ο Γενικός Γραμματέας της Βορείου Ιρλανδίας αλλάζει τον Σεπτέμβριο.

Ο James Prior επιζητά με την ανάληψη των καθηκόντων του τον συμβιβασμό. Τελικά, γίνονται δεκτά τα περισσότερα από τα αιτήματα των απεργών πείνας (εκτός από την εξαίρεση από την εργασία στις φυλακές). Την 3η Οκτωβρίου οι κρατούμενοι σταματούν την απεργία τους και μετά από πιέσεις που έρχονται από συγγενείς.

Οι συνέπειες των θανάτων

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στην πλειοψηφία τους τάχθηκαν υπέρ των χειρισμών της Thatcher. Ωστόσο, η εκλογή του Sands ως βουλευτή έδωσε πολύ μεγάλη δημοσιότητα στα αιτήματά του IRA. Ο ίδιος αντιμετωπίστηκε στην Ιρλανδία ως μάρτυρας, ενώ η Thatcher έγινε ιδιαίτερα μισητή. Η νίκη της κυβέρνησης αποδείχτηκε πύρρειος.

Μετά τον θάνατό του, ο IRA είδε να αυξάνεται κατά πολύ η στρατολόγηση νέων μελών. Την ίδια στιγμή ακόμα και στο Δουβλίνο και άλλες πόλεις ξέσπασαν ογκώδεις διαμαρτυρίες και χάος που οδήγησε σε ακόμα 7 θανάτους διαδηλωτών. Κατά τη διάρκεια της απεργίας πείνας, ο IRA συνέχιζε βέβαια τις ένοπλες δράσεις του σκοτώνοντας 13 αστυνομικούς, 13 στρατιώτες και 5 πολίτες. Οι μήνες αυτοί ήταν από τους πλέον αιματοβαμμένους στην ιστορία των συγκρούσεων Μεγάλης Βρετανίας και IRA.

Η νίκη του Sands στις εκλογές έδωσε μία νέα ορμή αλλά και δημοσιότητα στα αιτήματα του Sin Fein και του IRA δίνοντάς τους μία νέα νομιμοποίηση σε μέρος του πληθυσμού της Βορείου Ιρλανδίας. Σύμφωνα με τον Gerry Adams «η εκλογή του ως βουλευτή έδωσε φως στο ψέμα ότι οι ενέργειες του IRA δεν είχαν καμία υποστήριξη».

Ο θάνατος του τελευταίου εκ των 10 απεργών πείνας, του Μichael Devine, στις 20 Αυγούστου το 1981 είναι και ο τελευταίος θάνατος απεργού πείνας στην Ευρώπη.

*Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά την 1η Μαρτίου του 2021 από τον Νίκο Σταματίνη.