Déjà vu: Πώς γίνεται να έχεις ξαναζήσει μια στιγμή που συμβαίνει τώρα

Η γαλλική λέξη ‘déjà vu’ μεταφράζεται στα ελληνικά ως κάτι ‘ήδη ιδωμένο’. Είναι μια κατάσταση στην οποία έχει βρεθεί η πλειοψηφία του κόσμου, ή ακόμα και όποιος δεν το έχει βιώσει είναι εξαιρετικά πιθανό να του συμβεί κάποια στιγμή (ή και περισσότερες) στη ζωή του.

Ουσιαστικά, μιλάμε για μια κατάσταση την οποία βιώνουμε και θεωρούμε πώς κάποια στιγμή, κάπου, την έχουμε ξαναζήσει. Χωρίς, όμως, να μπορούμε να θυμηθούμε ακριβώς τον χώρο και το χρόνο. Μια ‘φάρσα’ της μνήμης μας, που πολλοί ψυχολόγοι και ψυχαναλυτές έχουν προσπαθήσει να εξηγήσουν όλα αυτά τα χρόνια. Και συνεχίζουν φυσικά να ερευνούν.

Το déjà vu χαρακτηρίζεται στα ελληνικά με τον όρο προμνησία και η εμπειρία αυτή συνοδεύεται συνήθως από μια αίσθηση του ‘παράξενου‘. Μάλιστα, υπάρχουν αρκετές αναφορές σε εμπειρίες προμνησίας στη λογοτεχνία του παρελθόντος, γεγονός που αποδεικνύει ότι το φαινόμενο δεν είναι κάτι νέο.

Έρευνες έχουν δείξει συσχέτιση της προμνησίας με ψυχικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια και η επιληψία. Οι σχέσεις αυτές σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες υπονοούν ότι το φαινόμενο είναι μια νευρολογική διαταραχή στα ηλεκτρικά φορτία του εγκεφάλου, διαταραχή που φυσικά δεν είναι απαραίτητο να είναι σοβαρή αφού είναι αρκετά συνηθισμένη και καθημερινή σε πολλούς υγιείς ανθρώπους.

Τι είναι και πώς προκαλείται

To déjà vu, όπως γράψαμε και προηγουμένως, αφορά κάτι που νομίζουμε πώς έχουμε ξαναδεί. Ωστόσο, υπάρχουν κι άλλα είδη προμνησίας όπως τα déjà vecu (κάτι έχουμε ξαναζήσει) και déjà senti (κάτι που έχουμε ξανανιώσει). Επίσης, υπάρχουν και φορές που μας συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή να βλέπουμε κάτι που όντως έχουμε ξαναζήσει και να μη το θυμόμαστε ή να μη μπορούμε να το αναγνωρίσουμε, αυτό είναι περιστατικό jamais vecu.

Για να καταλάβουμε λίγο καλύτερα το φαινόμενο της προμνησίας μιλήσαμε και με τη Νάσια Σκαμπαρδώνη, κλινική ψυχολόγο και γνωσιακή-συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεύτρια, η οποία υπογράμμισε πως “όταν έχουμε ένα περιστατικό déjà, ουσιαστικά ο εγκέφαλος μπερδεύεται και πιστεύει ότι έχει μια καταγεγραμμένη εμπειρία, ενώ αυτή δεν υπάρχει. Γι’ αυτό και δεν μπορεί να ανακαλέσει το πότε ή τις συνθήκες κάτω από τις οποίες βρισκόταν. Αυτό το αίσθημα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία και είναι κάτι πάρα πολύ συχνό. Ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων το έχει βιώσει, χωρίς απαραίτητα να έχει κάποιο πρόβλημα υγείας.

Βέβαια, είναι ιδιαίτερα συχνά και κάποια φαινόμενα déjà vu, σε ανθρώπους που εμφανίζουν διαταραχή ταυτότητας. Παράλληλα, μια υψηλή συχνότητα αυτών των φαινομένων, παραπέμπει στην πιθανότητα ύπαρξης σχιζοφρένειας ή άλλων συγγενών παθήσεων της ευρύτερης οικογένειας των ψυχώσεων, ενώ άλλοι το συσχετίζουν και ως ένα πρώιμο σύμπτωμα κάποιας νευροεκφυλιστικής ασθένειας όπως είναι η άνοια. Επίσης, υπάρχουν ουσίες ακόμα και φάρμακα που κατά καιρούς ενοχοποιούνται για την εμφάνιση συμπτωμάτων déjà vu”.

Στην παρούσα φάση το φαινόμενο του déjà vu παραμένει εξαιρετικά δύσκολο να εξηγηθεί πλήρως. Κι αυτό γιατί για κάτι τέτοιο θα χρειαζόταν να συνδεθεί ο εγκέφαλος κάποιου με καλώδια και οι επιστήμονες να περιμένουν από πάνω του μέχρι ή αν συμβεί κάποιο επεισόδιο. Η εξήγηση που δίνεται είναι ότι πιθανότατα πρόκειται για μία ανωμαλία της μνήμης.

Τι λένε οι ερευνητές

“Ο πατέρας της ψυχανάλυσης Sigmund Freud, ασχολήθηκε σοβαρά με το déjà vu”, σημειώνει η Νάσια Σκαμπαρδώνη. “Σύμφωνα με τον Freud το déjà vu δεν είναι απλά μια παραίσθηση, αλλά κάτι που έχουμε όντως βιώσει κάποια στιγμή και μόνο δεν μπορούμε συνειδητά να το θυμηθούμε επειδή έχει καταγραφεί στο υποσυνείδητο”. Άλλωστε να συμπληρώσουμε πως για τον Freud το μυαλό μας περιέχει πληροφορίες που χωρίζονται σε τρεις ομάδες, το ασυνείδητο μυαλό (30-40%), το υποσυνείδητο μυαλό (50-60%) και το συνειδητό μυαλό (10%).

Δεν ήταν ο μόνος, όμως, που μελέτησε το déjà vu. Στην ψυχανάλυση κατά τον Carl Jung, η προμνησία ερμηνεύεται ως ένας από τους πιθανούς μηχανισμούς ανάσυρσης ασυνείδητου υλικού στο συνειδητό. Σύμφωνα με τον Jung, υπάρχουν μερικές εμπειρίες που δείχνουν τα αποτελέσματα του συλλογικού ασυνείδητου καλύτερα: Η εμπειρία της αγάπης από την πρώτης στιγμή, του déjà vu και η άμεση αναγνώριση ορισμένων συμβόλων και οι εννοιών ορισμένων μύθων, θα μπορούσαν όλα να γίνουν κατανοητά ως μια ξαφνική σύγκλιση της εξωτερικής πραγματικότητάς μας και της εσωτερικής πραγματικότητας του συλλογικού ασυνείδητου.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα θεωρία είναι αυτή του Ολλανδού ψυχίατρου H. Sno, ο οποίος προτείνει την ιδέα ότι οι αναμνήσεις είναι σαν ολογράμματα, που σημαίνει ότι μπορεί κανείς να αναπλάσει την τρισδιάστατη εικόνα κάθε επιμέρους στοιχείου μίας ανάμνησης. Έτσι, το déjà vu συμβαίνει όταν κάποια λεπτομέρεια στο περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε μια δεδομένη στιγμή μοιάζει με ένα απομεινάρι μίας παλιάς ανάμνησής μας και ο εγκέφαλός μας δημιουργεί εκ νέου μία ολόκληρη σκηνή από αυτό το στοιχείο, νομίζοντας ότι το έχει ξαναζήσει.

Από την άλλη, ο Αμερικανός ερευνητής δρ. Alan Brown προτείνει τη θεωρία του ‘κινητού’ ή αλλιώς της ‘διχασμένης προσοχής’. Σύμφωνα με αυτή, όταν είμαστε απορροφημένοι από κάτι που κάνουμε, προσλαμβάνουμε τα ερεθίσματα γύρω μας χωρίς να τα καταγράφουμε συνειδητά. Έτσι, όταν είμαστε έτοιμοι να εστιάσουμε την προσοχή μας, όλα γύρω μας φαίνονται γνώριμα, ενώ πιστεύουμε ότι δεν τα έχουμε δει. Μια σύγχυση του μυαλού ή μια ‘φάρσα’ της μνήμης.

Αναμφίβολα, το déjà vu είναι ένα φαινόμενο που έχει συμβεί στους περισσότερους από εμάς και δεν είναι λίγοι οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι που καταπιάστηκαν μαζί του, προσπαθώντας να το εξηγήσουν. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, κάποια ερωτήματα γύρω από αυτό παραμένουν αναπάντητα.

Μήπως τελικά όλες τις παραπάνω γραμμές νομίζεις πως τις έχεις ξαναδιαβάσει κάπου; Μήπως ζεις και τώρα ένα φαινόμενο déjà vu; Θα μπορούσε.