Δήλος, το ανεξερεύνητο ιερό κέντρο των Κυκλάδων

Ακολούθησαν πέρυσι θεατρικές παραστάσεις, το μυσταγωγικό DJ set του Jeff Mills, η ευρωπαϊκή συναυλία με ορχήστρες κλασικής μουσικής – και κάθε φορά, αυτή η άγονη βραχονησίδα στο κέντρο των Κυκλάδων εγκυμονεί την ίδια συνταρακτική έκπληξη για τους καλλιτέχνες και το κοινό: την αίσθηση ότι «κανείς δεν είναι ίδιος με πριν το ταξίδι του στη Δήλο, κάτι προχώρησε και ανήλθε σε ανώτερο επίπεδο», όπως είχε δηλώσει Αμερικανός DJ.

Είναι άραγε η αύρα του τόπου, όπου –σύμφωνα με τον μύθο– γεννήθηκε ο Απόλλωνας, η Αρτέμιδα και το Φως; Διότι οι αρχαίοι έλεγαν ότι εκεί κατέφυγε η Λητώ, όταν ήταν έγκυος στα παιδιά του Δία, για να γλιτώσει από την οργή της Ήρας.

Είναι η επίγνωση, άραγε, ότι κάποτε σε αυτή τη μικρή βραχονησίδα ζούσαν 30.000 άνθρωποι, Έλληνες, Αιγύπτιοι και Ρωμαίοι, διασταυρώνοντας τις κουλτούρες τους;

Μπορεί να ευθύνεται απλά η γαλήνια ηρεμία του νησιού, κόντρα στον αδηφάγο τουρισμό της Μυκόνου: στη Δήλο δεν υπάρχουν μόνιμοι κάτοικοι, ούτε καταλύματα· μονάχα ένα μουσείο υπάρχει και το άσπιλο τοπίο των Κυκλάδων.

Ποιοι την επισκέπτονται

Γι’ αυτό και οι επισκέπτες της Δήλου είναι πολύ συγκεκριμένοι. Δεν είναι λίγοι, αλλά δεν είναι και πολλοί δεδομένης της ιστορικής, μυθολογικής και ενεργειακής δύναμης που φέρει ο τόπος – μιλάμε για το κέντρο που κυκλώνουν οι Κυκλάδες, την αιτία δηλαδή που πήρε το όνομά του ολόκληρο το νησιωτικό σύμπλεγμα. Οι επισκέπτες είναι πάντα ημερήσιοι με πλοιάρια ή και κρουαζιέρες (αφού απαγορεύεται η διανυκτέρευση στον αρχαιολογικό χώρο) και σε συντριπτική πλειοψηφία τουρίστες εξωτερικού.

Αυτό το δεδομένο είχε φέρει στην επιφάνεια η διατριβή της Σοφίας Μακρυγιώργου με κύριο θέμα την «Ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού», που δημοσιεύθηκε το 2016 για το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Από την επιτόπια έρευνα που διεξήγαγε, ρωτώντας δειγματοληπτικά τουρίστες της Μυκόνου (το 89% ήταν από Αμερική και Ευρώπη, ενώ μόλις το 11% από Ελλάδα), προέκυψε το εξής εντυπωσιακό στοιχείο: οι επισκέπτες είχαν σε προτεραιότητα την επίσκεψη στο νησί της Δήλου (το 69% απάντησε θετικά), ενώ το ίδιο σύνολο αδιαφορούσε για τα μουσεία της Μυκόνου. Πάνω από το 40% δήλωσαν πως δεν ενδιαφέρονταν για αυτά.

«Παρατηρείται λοιπόν ότι ο αρχαιολογικός χώρος της Δήλου τυγχάνει μεγαλύτερης αναγνωρισιμότητας και δημοτικότητας σε συγκριτικά μεγάλο βαθμό έναντι των μουσείων», όπως έγραψε η κυρία Μακρυγιώργου. Το όνομα του νησιωτικού μνημείου, ίσως λόγω UNESCO, έχει ταξιδέψει στα αυτιά των επισκεπτών που διψούν να πάρουν τη γεύση της αρχαίας Ελλάδας με βιωματικό τρόπο. Αυτό είναι το προσόν της Δήλου: ότι γεύεσαι την ιστορία, περπατώντας.

Περπατώντας στην ειδυλλιακή Δήλο

Μόλις 6,85 τετραγωνικά χιλιόμετρα χώρου καταλαμβάνει το νησί της Δήλου. Αυτή η κουκίδα στον χάρτη του Αιγαίου, παρά το απόλυτο ξερικό τοπίο, άνθισε σε όλα τα επίπεδα – πρώτα για θρησκευτικούς και έπειτα για εμπορικούς λόγους. Στο τέλος της μυκηναϊκής περιόδου, όταν πλέον είχε εγκαθιδρυθεί η ιερότητα του τόπου ως γενέτειρας του Απόλλωνα και της Αρτέμιδας, η Δήλος μεταμορφώθηκε σε πανελλήνιο ιερό. Ήταν τέτοια η ιερότητα του τόπου που δεν επιτρεπόταν κάποιος να γεννηθεί ή να πεθάνει εκεί – μεταφερόταν στο κοντινό νησάκι Ρήνεια.

Έτσι, σταδιακά η Δήλος σταμάτησε να είναι κανονική πατρίδα: έγινε ένας υπερβατικός τόπος, που πρακτικά αποτελούσε υποχείριο όποιων κυριαρχούσαν στο Αιγαίο – πρώτα ήταν οι Ναξιώτες, στους οποίους αποδίδονται και τα περήφανα γλυπτά λιοντάρια που βλέπει ο επισκέπτης σήμερα, μετά οι Παριανοί και για πολλά χρόνια οι Αθηναίοι.

Υπήρξε ένα διάστημα που ήταν ανεξάρτητη, αλλά το απόγειο της ιστορίας γράφτηκε μετά το 166 π.Χ., υπό τον έλεγχο και πάλι των Αθηναίων: τότε η Δήλος απέκτησε το μαγικό προνόμιο της φοροαπαλλαγής, οπότε επιβιβάστηκε στο άρμα της απόλυτης απογείωσης. Για τα επόμενα 90 χρόνια, ήταν ένας επίγειος παράδεισος αφθονίας, με 30.000 κατοίκους από 100 διαφορετικές πόλεις να συγχρωτίζονται, να φτιάχνουν τα δικά τους ιερά και να ζουν πλουσιοπάροχα, χωρίς αμυντικά τείχη.

 

Ακόμη και σήμερα διαβάζεις αυτή την εποχή, περπατώντας στα δρομάκια του οικισμού, μπροστά από τις οικίες με τα εντυπωσιακά μωσαϊκά. Δεν είναι παρά όσα επεβίωσαν από τις απανωτές λεηλασίες που ακολούθησαν: την ακμή της πολυσυλλεκτικής και ανοχύρωτης Δήλου κατέστρεψε το δόρυ του Μιθριδάτη, το 88 π.Χ., επιφέροντας το θάνατο στους περισσότερους από τους 20.000 που διέμεναν τότε στο νησί.

Οι υπόλοιποι πουλήθηκαν σε σκλαβοπάζαρα, ενώ η πόλη καταστράφηκε ολοσχερώς. Καμία προσπάθεια αναγέννησης δε θα έφερνε ξανά στη ζωή το μεγαλείο της Δήλου, μεταγενέστερα.

Τα επόμενα χρόνια, διαφορετικοί ηγεμόνες, πειρατές, ιππότες του Αγίου Ιωάννη, Ενετοί, Τούρκοι αλλά και κάτοικοι της Μυκόνου ή της Τήνου θα καταστρώσουν αποβάσεις στο άλλοτε πανίερο νησί, αφαιρώντας τον πλούτο και την ιστορία του. Από την απόλυτη ακμή, τη δόξα, το απόγειο, στην εξαφάνιση – μια ιστορία που έλαμψε και έσβησε σαν διάττοντας αστέρας.

Αυτή είναι η ταυτότητα της Δήλου.